Carta Europea de les Llingües Minoritaries o Rexonales

La Carta Europea de les Llingües Minoritaries o Rexonales ye un alcuerdu ratificáu n'Estrasburgu'l 5 de payares de 1992 polos estaos miembros del Conseyu d'Europa pa la defensa y promoción de toles llingües d'Europa qu'escarecen de calter d'oficialidá o que siendo oficiales en dalgún de los firmantes nun lo son n'otros o siendo oficiales nel firmante ta en manifiesta debilidá. Esclúyense espresamente los dialeutos de les llingües oficiales y los idiomes de los inmigrantes. Ésta obliga a los mesmos a cumplila, según los sos compromisos.

     Estaos fundadores del Conseyu d'Europa
Distribución aproximada de les llingües falaes anguaño n'Europa.

El Conseyu d'Europa tien como finalidá la salvaguarda de los derechos humanos y la democracia pluralista, per aciu la preeminencia del derechu. Ta constituyíu por más Estaos que los pertenecientes a la Xunión Europea.

Calcúlase qu'alredor de 40 millones de ciudadanos de la Unión usen regularmente una llingua rexonal o minoritaria histórica.[1] Según informes de la Unesco hai más de 30 llingües europees amenaciaes, polo qu'anque s'use'l términu de llingua minoritaria aveza ser un eufemismu de llingua minorizada, que nun son sinónimos.[2][3]Los Estaos escueyen les llingües coles que se comprometen y el grau a aplicar con un mínimu de trenta y cinco párrafos o apartaos escoyíos.

Considerando que de forma indireuta la constitución de Bélxica afita al describir trés rexones llingüístiques, hai dieciséis estaos europeos en que nes sos constituciones nun faen referencia a la so llingua, estos son Alemaña, Bosnia-Herzegovina, Dinamarca, Grecia, Hungría, Italia, Luxemburgu, Islandia, Noruega, la Ciudá del Vaticanu, San Marinu, República Checa, Países Baxos y Reinu Xuníu. Anque dalgún d'ellos sí s'incluyen disposiciones de relevancia respeuto de les llingües como en Luxemburgu y País de Gales del Reinu Xuníu. Na mayoría de facto resulta oficial en tol territoriu de dellos d'ellos: Alemaña (alemán), Dinamarca (danés), Grecia (griegu), Hungría (húngaru), Italia (italianu), Islandia (islandés), la Ciudá del Vaticanu (italianu), San Marinu (italianu), República Checa (checu), Países Baxos (neerlandés), Reinu Xuníu, (inglés) y Suecia (suecu).[4]

Carauterístiques de la normativa editar

Entamu editar

Afita que la proteición de les llingües rexonales o minoritaries hestóriques d'Europa, qu'en dalgún casu cuerren el riesgu de sumir, contribúi al caltenimientu y al desenvolvimientu de les tradiciones y la riqueza cultural del continente. Amás, la posibilidá d'usar estes llingües tantu na vida privada como na pública constitúi un drechu imprescriptible.

Tamién sorraya que la proteición y el fomentu d'estos idiomes dientro del valor intercultural y del plurillingüismu nun tendríen de facese en desterciu de les llingües oficiales y de la necesidá d'aprendeles.

Definición editar

Afítase que les llingües a les que se fai referencia son les emplegaes tradicionalmente nun territoriu d'un Estáu por un númberu inferior al restu de la población d'esi Estáu. Son distintu a les llingües oficiales del Estáu, nun incluyendo a los dialeutos d'éstes, nin les llingües de los inmigrantes.

El territoriu en que se fala una llingua rexonal o minoritaria" ye la estaya xeográfica na que dicha llingua ye la manera d'espresión d'un númberu de persones que xustifica l'adopción de les distintes midíes de proteición y fomentu previstes na presente Carta.

Sicasí les llingües ensin territoriu" son les emplegaes en tol territoriu del Estáu per parte de porcentaxes minoritarios de persones y que, poro, nun se pueden circunscribir a un estaya xeográfica concreta del mesmu.

Oxetivos y finxos editar

Tán descritos nel artículu 7. Tou Estáu puede formular una o delles reserves a los párrafos 2 a 5 d'esti artículu 7, nun almitiéndose nenguna otra reserva (artículu 21).

1. Nos territorios nos que se falen diches llingües y según la situación de caúna d'elles, les Partes van basar la so política, la so llexislación y la so práutica a:

2. Les Partes comprométense a desaniciar toa restricción o torga no que cinca al usu d'una llingua rexonal o minoritaria que desaliente o ponga en peligru'l caltenimientu o'l desenvolvimientu de la mesma.

3. Les Partes comprométense a fomentar la comprensión mutua ente tolos grupos llingüísticos del país, buscando la tolerancia escontra les llingües rexonales o minoritaries.

4. Tienen De tenese en considerancia les necesidaes y los deseos espresaos polos grupos qu'empleguen diches llingües. Si ye necesariu creando órganos encargaos d'asesorar a les autoridaes sobro estes llingües.

5. Lo mesmo ye aplicable a les llingües ensin territoriu. Sicasí, les midíes van determinase de manera flexible, según les necesidaes y los deseos, y respetando les tradiciones y carauterístiques de los grupos que falen les llingües de que se trate.

Desglose de los artículos editar

Nos estremaos artículos descríbense los ámbitos d'actuación de les Partes:

  • Enseñanza (artículu 8).
  • Xusticia (artículu 9).
  • Autoridaes alministratives y servicios públicos (artículu 10).
  • Medios de comunicación (artículu 11).
  • Actividaes y servicios culturales (artículu 12).
  • Vida económica y social (artículu 13).
  • Intercambios tresfronterizos (artículu 14).

Aplicación d'esta Carta editar

 
L'hemiciclu de la Paz, interior de l'Asamblea.

Nel apartáu IV detállase que les Partes apurrierán informes al secretariu xeneral del Conseyu d'Europa de la política siguida al respeutu que se va facer de forma trienal y que se van facer públicos. Estos van examinase por un Comité d'espertos (formáu por un miembru per cada Parte, designáu pol Comité de Ministros entre una llista de persones de la mayor integridá y de reconocida competencia, nomaos pa 6 años) que va preparar un informe pal Comité de Ministros. Dichu informe va dir acompañáu de les observaciones que se convidara a facer a les Partes y el Comité de Ministros podrán facelu públicu.

El secretariu xeneral del Conseyu d'Europa va facer un informe biañal detalláu a l'Asamblea Parllamentaria, sobro l'aplicación de la Carta.

Estaos que lu roblen editar

Descríbense les llingües coles que se comprometen, pero caúna en distintos graos que nun se describen. Nel cuadru de la derecha les llingües autóctones que nun consten que se protexan. Anque esta Carta busca la proteición de les llingües europees, la xurisdicción de los Estaos europeos aplícase a otros idiomes minorizados n'otros continentes.

Estaos firmantes de la Carta Europea de les Llingües Minoritaries o Rexonales
Estáu Data de la robla Data de ratificación Data de la entrada en vigor Llingües oxetu de proteición Llingües autóctones ensin protexer
  Albania - - - Griego, macedoniu y romanín -
  Alemaña 5-11-1992 16-9-1998 1-1-1999 danés (Schleswig-Holstein), altu sorabu (Saxonia), baxu sorabu (Brandeburgu), frisón (Schleswig-Holstein y Baxa Saxonia), baxu alemán (Bremen, Hamburgu, Mecklemburgu-Pomerania Occidental, Baxa Saxonia y Schleswig-Holstein) y romanín. Luxemburgués
  Andorra - - - - -
  Armenia 11-5-2001 25-1-2002 1-5-2002 Asiriu, yezidi, griegu, rusu y curdu -
  Austria 5-11-1992 28-6-2001 1-10-2001 Croata (Burgenland), eslovenu (Carintia, Estiria), húngaru (Burgenland y Viena), checu (Viena), eslovacu (Viena), romanín (Burgenland) -
  Azerbaixán - - - - -
  Bélxica - - - - Luxemburgués
  Bosnia y Herzegovina 7-9-2005 - - Macedoniu y romanín -
  Bulgaria - - - Turcu y romanín -
  Croacia 5-11-1997 5-11-1997 1-3-1998 Italianu, serbiu, húngaru, checu, eslovacu, rutenu y ucraín. romanín, eslovenu y rumanu[5]
  República Checa 9-11-2000 15-11-2006 1-3-2007 Polacu (Moravia-Silesia) y eslovacu. romanín
  Xipre 12-11-1992 26-8-2002 1-12-2002 Armeniu. -
  Dinamarca 5-11-1992 8-9-2000 1-1-2001 Alemán (Xutlandia). Nun ye apliacable nin al feroés (Islles Feroe) nin al groenlandés (Groenlandia) que yá tien un altu grau de proteición. -
  Eslovaquia 20-2-2001 5-9-2001 1-1-2002 Búlgaru, croata, checu, alemán, húngaru, polacu, romanín, rutenu y ucraín. -
  Eslovenia 3-7-1997 4-10-2000 1-1-2001 romanín, italianu y húngaru. -
  España 5-11-1992 9-4-2001 1-8-2001 Les reconocíes como oficiales nos estatutos d'autonomía y les otres qu'estos estatutos protexen y amparen: catalán (Cataluña, Islles Baleares, C. Valenciana[6] y Aragón),[7] vascu (País Vascu y parte vascófona de Navarra), gallegu (Galicia), occitanu (Cataluña), asturianu (Asturies), lleonés (Castiella y Lleón),[8] aragonés (Aragón).[9]

Rifeñu o tarifit (Melilla) y árabe marroquín (Ceuta).[10] romanín (tol territoriu). Asturlleonés (Cantabria),[11] y asturlleonés (Estremadura).[12]

  Estonia - - - Rusu y romanín -
  Finlandia 5-11-1992 9-11-1994 1-3-1998 Sami, suecu, romanín y otres llingües ensin territoriu. Careliu (Carelia)
  Francia 7-5-1999 - - Indicará les llingües nes que s'aplique. Alemán, bretón, catalán, corsu, vascu, francoprovenzal, luxemburgués, occitanu y romanín. Fuera del continente entre otres llingües indíxenes: warao (Guayana Francesa), llingües caribes (San Martín), shimaore (Mayotte), tamil (Reunión)
  Xeorxa - - - Araméu, armeniu y azerbaixanu -
  Grecia - - - romanín, turcu, gagauzu -
  Hungría 5-11-1992 26-4-1995 1-3-1998 Croata, alemán, rumanu, serbiu, eslovacu y eslovenu. romanín
  Irlanda - - - - -
  Islandia 7-5-1999 - - - -
  Italia 27-6-2000 - - Romanín. Protexe otres llingües minoritaries, anque nun ratificó la Carta.[13] -
  Letonia - - - Livoniu, rusu y romanín -
  Liechtenstein 5-11-1992 18-11-1997 1-3-1998 Declara que nun hai llingües minoritaries. -
  Lituania - - - Livoniu, rusu, polacu y romanín -
  Luxemburgu 5-11-1992 22-6-2005 1/10/2005 - -
  Malta 5-11-1992 - - - -
  Macedonia 25-7-1996 - - romanín -
  Moldavia - - - romanín -
  Mónacu - - - Occitanu, italianu -
  Montenegru 22-3-2005 15-2-2006 6-6-2006 Albanés y romanín. -
  Noruega 5-11-1992 10-11-1993 1-3-1998 Sami. romanín
  Países Baxos 5-11-1992 2-5-2996 1-3-1998 Frisón (Frisia), baxo-saxón, romanín y yídix. -
  Polonia 12-5-2003 - - Casubio, romanín -
  Portugal - - - Romanín. Anque nun ratificó la carta reconoz de forma oficial el mirandés[14] (Asturlleonés) -
  Reinu Xuníu 2-3-2000 27-3-2001 1-7-2001 córnicu (Cornualles, Inglaterra), galés (Gales), gaélicu escocés (Escocia), irlandés (Irlanda del Norte) y escocés (Escocia ya Irlanda del Norte). Español (Gibraltar) y romanín
  Rumanía 17-7-1995 29-1-2008 1-5-2008 Albanés, armeniu, búlgaru, checu, croata, alemán, griegu, italianu, yídix, macedoniu, húngaru, polacu, romanín, rusu, rutenu, serbiu, eslovacu, tártaru, turcu y ucraín. -
  Rusia 10-5-2001 - - Araméu, romanín, ucraín, bielorrusu, armeniu, alemán, kazaquistanín, sami -
  San Marín - - - - -
  Serbia 22-3-2005 15-2-2006 1-6-2006 Albanés, bosniu, búlgaru, húngaru, romanín, rumanu, rutenu, eslovacu, ucraín y croata. -
  Suecia 9-2-2000 9-2-2000 1-6-2000 Sami, finés, meänkieli, romanín y yídix (les dos últimes ensin territoriu). -
  Suiza 8-10-1993 23-17-1997 1-4-1998 Romanche ya italianu. Francoprovenzal, romanín y yídix. Tamién el francés y alemán en zones nes que son minoritaries.
  Turquía - - - abkhasu, araméu, armeniu, azerbaixanu, cabardín, xeorxanu, kazaquistanín, curdu, romanín y tártaru -
  Ucraína 2-5-1996 19-9-2005 1-1-2006 bielorrusu, búlgaru, gagauzu, griegu, yídix, tártaru (Crimea), moldavu, alemán, polacu, rusu, rumanu, eslovacu y húngaru. romanín

Crítiques a l'aplicación de la Carta editar

Josep Romeu, coles mesmes xerente del CIEMEN, una organización non gubernamental con sede en Cataluña (España) señala que son los Estaos los que deciden como traten a les llingües rexonales o minoritaries, ensin considerar los derechos de los falantes de les llingües y ensin poder coercitivu pal so cumplimientu:

Eduardo J. Ruíz Vieytez doctor de Drechos Humanos na Universidá de Deusto nel so trabayu Llingües oficiales y llingües minoritaries: cuestiones sobro'l so estatutu xurídicu al traviés del derechu comparáu realiza dos crítiques al respeutive de la Carta y la situación xurídica de les llingües europees. Una fai referencia a la esclusión nesta Carta de les llingües de los inmigrantes, situación qu'hai que considerar como dimámica y protexer igualmente estes llingües conforme se produza'l so asentamientu:

En segundu llugar considera qu'estes llingües, como tol sofitu cultural ya identitariu d'estes minoríes, nos sistemes democráticos queda por cuenta de les mayoríes existentes nesti Estáu, lo que puede llevar a una falta de reconocencia y una debilidá política que puede llegar a la marxinación:

Guillem Calaforra de la Universidá Jagellónica de Cracovia considera tamién la falta de compromisu auténticu d'esta Carta que se realizó dende enriba y ensin dar un poder real a les comunidaes onde tán estes llingües minorizaes, que lo fueron por aiciones actives de los estaos-nación dominantes. Poro queda como una bona voluntá del qu'ostenta'l poder:

Referencies editar

  1. Lenguas regionales y minoritarias de la Xunión Europea. Education and Training. 18 de xunetu de 2007. Archiváu el 1 de xineru de 2009 na Wayback Machine.
  2. Josep Romeu. Aplicación en el Estado Español de la Carta Europea de las Lenguas Regionales o Minoritarias. Páx.39 (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).(enlace roto disponible en Internet Archive; véase el historial y la última versión).
  3. Javier Ortiz. El dedo en la llaga. 2 d'agostu de 2008.
  4. Eduardo J. Ruíz Vieytez. Lenguas oficiales y lenguas minoritarias: cuestiones sobre su estatuto jurídicoa través del derecho comparado. 27-28 de febreru de 2004. Páxs.10-11
  5. El Conseyu d'Europa espubliza'l tercer informe sobre les llingües minoritaries de Croacia y Suiza. Linguamón. 2 d'abril de 2008. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).(enlace roto disponible en Internet Archive; véase'l historial y la última versión).
  6. [1] Aplicación de la Carta en España, Segundu ciclu de supervisión. Estrasburgu, 11 d'avientu de 2008. A.1.3.28 pax 7 ; A.2.2.5 pax 107
  7. "LLEI 10/2009, de 22 d'avientu, d'usu, proteición y promoción de les llingües propies d'Aragón. Boletín Oficial de Aragón núm. 252, de 30 d'avientu de 2009"
  8. El lleonés será oxetu de proteición específica per parte de les instituciones pol so particular valir dientro del patrimoniu llingüísticu de la Comunidá. La so proteición, usu y promoción sedrán oxetu de regulación.Estatutu d'autonomía de Castiella y Lleón. Artículu 5. 25 de febreru de 1983.
  9. España declara que, a los efeutos previstos nos citaos artículos, entiéndense por llingües rexonales o minoritaries, les llingües reconocíes como oficiales nos Estatutos d'Autonomía de les Comunidaes Autónomes del País Vascu, Cataluña, Islles Baleares, Galicia, Comunidá Valenciana y Navarra.

    España declara tamién, a los mesmos efeutos, que tamién s'entienden por llingües rexonales o minoritaries les que los Estatutos d'Autonomía protexen y amparen nos territorios onde tradicionalmente se falen.
  10. [https://elpais.com/diario/2010/07/04/domingo/1278215559_850215.html Dos lenguas autonómicas más. El País. 4 de xunetu de 2010.
  11. Denomináu Cántabru
  12. Denomináu extremeñu
  13. llingües protexíes por Italia: albanés, catalán, alemán, griegu, eslovenu, croata, francés, francoprovenzal, friulanu, ladín, occitanu, sardu Llingües oficiales de cada país. Goecities.
  14. El parllamentu portugués fai oficial la llingua asturiana na Tierra de Miranda. Les Noticies.com. 27 de setiembre de 1998.

Enllaces esternos editar