Castropol

Castropol ye un conceyu d'Asturies asitiáu na fastera occidental de la comunidá. Tien 3289 hab. (2023).

Castropol
bandera de Castropol Escudu de Castropol
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Castropol
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Castropol
Nome oficial	Castropol (es)
División	ver Balmonte, Barres, Castropol, As Figueiras, San Xuan, Piñeira, Presno, Siares y Tol
Xeografía
Coordenaes	43°31′40″N 7°01′48″W
Superficie	125.77 km²
Llenda con	Ribadeo, A Veiga, Vilanova d'Ozcos, Bual, El Franco y Tapia
Puntu más baxu	Mar Cantábricu
Altitú media	31 m
Demografía
Población	3289 hab. (2023)
Densidá	26,15 hab/km²
Viviendes	1322 (2011)
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
castropol.es

Xeografía

A la ribera del ríu Eo, fai de frontera con Galicia pela zona costera. Llenda'l norte col mar Cantábricu, al sur con Vilanova d'Ozcos, al este con Tapia, El Franco y Bual y al oeste con A Veiga.

La so zona montascosa ta a 4 quilómetros de la mariña, diendo dende pequeñes llombes de 200 metros en San Marcos, hasta algamar los 490 metros nel Polvoriedo y xubiendo hasta los 645 metros en Pousadoiro, dende onde baxa hasta'l ríu Suarón, para volver xubir a picos más pronunciaos como La Bobia de 1.202 metros que ye'l más eleváu del conceyu. Otros altores a destacar son: el picu de Galiga, peña Combayadura, el picu de Trombadello, el picu Selar, la peña Boa, etc.

Ente los sos ríos tán el Eo, el Suarón, el Tol, el Anguileiro, etc. La orografía tien condiciones bien favorables pal desenvolvimientu de l'agricultura, anque foi perdiendo importancia en favor de la ganadería, dedicada sobremanera a la producción láctea.

Historia

Los primeros restos que tenemos nesti conceyu pertenecen a la cultura achelense, como son los hachos bifaces de cuarcita atopaos en Espiela (Villadún) y los cantares trabayaos de Arnao-Figueres.

De la Edá del Bronce y del Fierro, son los restos de la cultura castreña, que'l so elementu más caracteristico ye'l castru, o pobláu fortificáu. Tien la más alta densidá de castros catalogaos d'Asturies: pueden mentase el castru costeru de Punta del Corno en Villadun (Barres), con un complexu defensivu compuestu por trés recintos fortificaos; Vos Castros na población del mesmu nome na parroquia de Piñera y trevesáu pela carretera nacional; el pequeñu castru de La Corona de Iramola,en San Juan de Moldes; Los Castros en Tol, Vos Castros en Santalla (Presno); en Seares, según la posible esistencia d'otros dos más na parroquia de Castropol, unu na mesma villa y capital (faciendo casu de la toponimia) y otru en Cal na mesma parroquia. Solo foi oxetu d'intervención arqueolóxica'l xacimientu de Vos Castros (Piñera), siendo, por tanto, bien llindaos los afayos de los que podemos dar rellación equí.​ Hai que mentar, como unu de los más relevantes, el molde bivalvu de focete, procedente del conceyu de Castropol, y adscribible a la Edá del Bronce. Dellos autores asitien a los egobarros como pobladores d'ésta contorna, pueblu que pertenecía según el paecer romanu a los galaicos lucenses y adscritu por tanto al Conventus Lucense, qu'enfusaba nes tierres asturianes hasta la corriente del ríu Navia, predominiu que siguiría mientres enforma tiempu marcando esta zona.

Munchos d'estos asentamientos son reutilizaos por Roma, tres la conquista y sometimientu d'esti territoriu, y emplegaos como parte de la estructura d'esplotación económica, non solo agropecuaria (al traviés de villae), sinón tamién minera. D'esta esplotación minera aurifera romana esisten exemplu en redol al ríu Fornelo, según prospecciones mineres del mesmu periodu históricu en busca del preciáu metal.

Na Edá Media yá apaecen reflexaos en documentación escrita, llugares del actual conceyu. Unu de los asentamientos más mentaos ye'l monesteriu de Taule (Tol). Unos años más tarde pasó n'usufructu vitaliciu'l conventu y toles sos pertenencies al conde Gundemaro y a la so muyer. Tamién sobro esta zona dexóse sentir l'influxu del poderosu monesteriu de San Xuan de Courias. Esta zona tuvo mientres llargu tiempu en continues disputes cola zona de Lugo. De la mesma, y anque d'una manera daqué más imprecisa, dellos autores plantegen la posibilidá de que'l topónimu Grislupollar que se menta en delles sagues nórdiques, pueda corresponder a Castropol.

Nel sieglu XIII, el rei Alfonso VII de Castiella, pon fin a les disputes venciendo al obispu de Lugo, les tierres gallegues que taben so la xurisdicción del preláu d'Uviéu y a ésti, les tierres que s'estienden ente'l ríu Eo y el Navia. Nuna fecha que nun se puede precisar pero si alredor de 1275, Alfonsu X el Sabiu funda poblar de Rovoredo (actual Reboledo), de la que nun se caltién el so preséu fundacional, qu'ensin dulda ye la primera surdida n'Asturies. Esta Puebla debió de faese a instancies del propiu conceyu de Ribadeo, pero la reaición nun tardó enforma per parte señorial y l'Obispu don Fernando comunica al conceyu de Ribadeo la decisión de crear una nueva puebla en Castropol, llugar defensivu y comercial. Esti procesu ye l'únicu casu del establecimientu d'una pola que supunxo l'abandonu d'otra.

Nel sieglu XIV, Castropol va enllantase como cabeza económica y alministrativa ente les zones del Navia y el Eo. Va Ser l'obispu don Alfonso quien-yos dará la concesión d'un mercáu selmanal. Sía comoquier, les disputes cola comunidá de Ribadeo van perdurar hasta'l sieglu XVIII, nesti sieglu les tropes ingleses tomaron Castropol y otros pueblos de la ría, que viéronse obligaos a pagar pola so independencia.

Nel sieglu XIX, cola invasión francesa y tomar por ellos de les principales ciudaes de la provincia, treslladóse la Xunta Cimera d'Asturies a Castropol, yá que yera'l principal conceyu de la zona llibre, pero nesa mesma zona taben los grupos adversarios de la Xunta y en 1810 constituyóse la Xunta Permanente del Partíu de Castropol y vótase la disolución de la Xunta Cimera. Ésti foi'l puntu culminante de la crisis, y fai que se manden tropes empobinaes por Francisco Losada pa establecer l'orde asambleariu. Hai una gran cantidá de cambeos pa la Villa de Castropol nesti sieglu, asina se quitar los elementos que daben un aire medieval a la villa, tamién va haber cambeos alministrativos, aportando a difícil estremar el centru comarcal, treslladando la capital xudicial a A Veiga y depués volviéndose a treslladar a Castropol.

A partir de 1905 foi'l conceyu de Castropol escenariu d'un interesante intentu políticu de renovación. Promovíu por Vicente Loriente Acevedo, un castropolense que fixera fortuna en Cuba, creóse'l Partíu Independiente de Castropol", popularmente conocíu como Partíu Novo, col oxetivu declaráu de lluchar contra'l caciquismu conservador y refaer non yá la vida política sinón tamién la educativa y cultural de l'Asturies occidental. El Partíu Independiente llogró significativos ésitos n'eleiciones locales y provinciales, pero fracasó nel so desafíu máximu a los conservadores nes eleiciones a Diputaos nacionales de 1910, nes que Loriente nun llogró, por bien poco, el deseyáu escañu. La formación castropolense terminó integrándose nel Partíu Reformista lideráu pol políticu republicanu Melquíades Álvarez, y foi ésti'l qu'en 1923 llogró finalmente la eleición como Diputáu del distritu de Castropol, y en calidá de tal aportó a Presidente del Congresu de los Diputaos.

Cola dictadura de Primo de Rivera, sume pola censura militar el decenario "Castropol", que fuera voz del Partíu Novo. Habra qu'esperar a la fin de la década de los 30, por que un grupu de mozos estudiantes y universitarios castropolenses empecipien un proyeutu cultural ensin comparanza na España de la dómina. Empecípiase l'andadura de la Biblioteca Popular Circulante de Castropol, al pie de la que llueu se suma la publicación del periódicu "L'Aldeanu", altavoz d'esta institución cultural que se va estender por tol conceyu y polos vecinos, al traviés d'una rede de sucursales, coles que lleva la llectura, la educación, la formación y la cultura, a tolos rincones del conceyu.

Proclámase la II República Española nel Conceyu de Castropol cola mesma ilusión que se recibe en toles ciudaes, pueblos y llugares d'España. Unu de los proyeutos d'alfabetización que lleva a cabu la II República va ser el de les Misiones Pedagóxiques, que recalaren na villa y nel conceyu nel branu de 1935.

La Guerra Civil lleva a Castropol a la zona sublevada, tres un curtiu periodu en zona republicana, y ende treslladáronse dellos organismos de la capital provincial.

Una vegada acabada la guerra empieza un llixeru cayente y un descensu del 20% de población pola competencia d'A Veiga y Ribadeo.

Parroquies

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Castropol	Población	% población Castropol	Densidá (hab./km²)
1	Balmonte	40,87	32,532,5%	170	5,175,17%	4,16
2	Barres	7,16	5,695,69%	589, 543	17 924,6917 924,69%
3	Castropol	2,984	2,37258487722×10^92 372 584 877,22%	520	15,8115,81%
4	As Figueiras	1,89	1,51,5%	661, 654	20 117,1820 117,18%
5	Piñeira	21,49	17,0917,09%	386, 380	11 747,6411 747,64%
6	Presno	24,44	19,4319,43%	240	7,37,3%	9,82
7	San Xuan	7,58	6,036,03%	382, 368	11 625,6611 625,66%
8	Siares	10,33	8,218,21%	201, 193	6117,156117,15%
9	Tol	10,43	8,298,29%	301, 306	9161,029161,02%

Arte

Esti conceyu tien un ricu patrimoniu tantu de tipu relixosu como de calter civil, alcontraos nos sos distintos nucleos. Vamos Destacar:

-La capiya de Santa María del Campo asitiada na villa de Castropol, construcción rectangular con dos cuerpos pequeños llaterales. Salvar de la quema qu'en 1587 afaró la villa. Lo más destacao ye la so fachada marcada por contrafuertes, con puerta d'arcu de mediu puntu y sobro ella trés mazcarones y la llábana fundacional. Tien un retablu del sieglu XVIII.

-La ilesia parroquial de Santiago Apóstol, de finales del sieglu XVI presenta una estructura de trés naves, la principal más alta y ancha separada por columnes y con bóveda estrellada. Tien un agregu d'una torre del sieglu XIX, con cubierta de cayuela y rematada con una aguya. El templu caltién un conxuntu de retablos barrocos de los sieglos XVII y XVIII.

-El palaciu de Valledor. Edificiu en forma de “O” con patiu rectangular, con dos pisos, nel inferior ta la puerta con arcu de mediu puntu ente pilastres y sobro ella l'escudu. El palaciu ye del sieglu XVI y tien una capiya adosada del sieglu XVIII.

-El palaciu de Santa Cruz del Marcenado, antes del Montenegro, tien n'unu de los ángulos una torre antigua cuadrada y almenada. La so estructura ye de trés ales en forma de “O”. La portada principal ta realizada en piedra y el restu revocáu, tien un ampliu vanu de mediu puntu con grandes dovelas decoraes con óvalos a los llaos y columnes con capital xónicu. A un llateral una capiya con un guapu retablu barrocu, dedicáu a la Inmaculada.

-Villa Rosita, construyida en delles fases y depués foi ampliada y reformada. Tien una torre con gran zócalo pa igualar el terrén, rematada n'almenes y nes sos esquines cuatro gárgoles. Nel sieglu XX añadiéronse-y dos miradores de madera. Na fachada principal, la puerta ta marcada por dos grandes pilastres acanalaes que parten d'un altu podiu.

-El monumentu a Fernando Villamil obra del escultor Cipriano Folgueras, ta fechu de piedra y bronce. Sobre una alta base llevántase'l cuerpu del marín, detrás hai una muyer que ye la representación alegórica de la patria. Sobro la base una columna xigantesca cola bola del mundu y sobro ella un xeniu aláu.

-La ilesia parroquial de San Esteban de Barres, la so estructura ye de nave única con dos capiyes y pórticos llaterales. Tien puerta con arcos de mediu puntu que ta realizada en piedra. Tien una capiya nel llau sur, creada n'honor al so patrón San Pedro, ta fecha poles xentes marineres y pescadores. Tien un retablu barrocu de trés cais dixebráu por columnes salomóniques, coles imáxenes de San Pedro, San Telmo y l'Inmaculada.

-El palaciu de los Pardo Donlebún o de los condes de Trénor en Figueres, con dos cuerpos simétricos a entrambos llaos de la torre, son rectangulares y almenados. Foi construyíu nel sieglu XVI, con dellos agregos. La puerta ye adintelada con canciellos de fierro, con dos torrecillas sobro les que tán los escudos familiares.

-L'hotel Peñalba, ye un exemplu de l'arquiteutura art nouveau. Construyíu por una muyer indiana como casa de branu. Ye de planta rectangular con torrecillas circulares, con grandes miradores y terraces en trés de les sos fachaes, decoraes con formes vexetales. Tol interior distribúyese en redol a un patiu central cubiertu con cristalera que fai'l papel de lucernario. Nos últimos años l'edificiu foi restauráu, teniendo un ampliu xardín con escultures modernistes.

Economía

Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2009)

	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	1.251	100
Agricultura, ganadería y pesca	372	29,74
Industria	216	17,27
Construcción	171	13,67
Servicios	492	39,33
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI

Usos del suelu del conceyu (añu 2009)

Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	16,12
Praderíes	26,97
Terrenu forestal	65,06
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	17,62
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI

Carauterístiques del sector primariu (añu 2009)

Ganaderíes de bovín	229
Cabeces de ganáu bovín	7.882
Cabeces de ganáu ovín	138
Cabeces de ganáu cabrín	63
Ganaderos con cuota llechera	107
Quilos de cuota llechera	31.086.375
Metros cúbicos de madera valtao	11.213
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI

Fíos nomaos del conceyu

• Sancho Pardo Donlebún
• Fray Arias de Presno
• Francisco Pérez de Grandallana
• Fernando Villaamil
• José Ramón Fernández de Luanco

Enllaces esternos

• Páxina del Ayuntamientu (castellán)
• Federación Asturiana de Conceyos (castellán)

• Datos: Q826607
• Multimedia: Castropol