Conceyu de Constantinopla III

El Tercer Conceyu de Constantinopla, celebráu del 7 de payares de 680 al 16 de setiembre de 681, tamién recibe'l nome de Conceyu Trullano n'alusión a la sala del palaciu imperial onde se realizó, que llevaba'l nome de trullos (cúpula). Munchos entienden por "Conceyu Trullano" o "Conceyu Trulano" el Conceyu Quinisexto del 692, y por eso los que dan esti nome al Conceyu de 680–681 apliquen al de 692 la denominación "Segundu Conceyu Trullano".

Conceyu de Constantinopla III
conceyu ecuménicu
Conceyu de Constantinopla II Conceyu de Constantinopla III Conceyu de Nicea II y Concilio Quinisexto (es)

Foi convocáu pol emperador romanu d'oriente Constantino IV, y presidíu por él en persona. Los principales protagonistes fueron Constantino IV y el patriarca Sergio; tamién dos Papes: San Agatón y Lleón II.

El motivu de convocar el conceyu, dende'l puntu de vista doctrinal, foi'l problema de la herexía del monotelismu, qu'almitía en Cristu una sola voluntá y una sola operación o principiu d'operación, a saber: la divina. Ye un sucedaneu del monofisismu que namái almite nel home-Dios una sola naturaleza: el Logos.

Contestu doctrinal, políticu y eclesiásticu

L'añu 553 el Segundu Conceyu de Constantinopla había reinterpretado el Conceyu de Calcedonia. Rebatiendo la doctrina de Cirilo d'Alexandría, acentuóse la unidá de la persona divina del Fíu de Dios fechu home. Dende'l puntu de vista teolóxicu, el partíu monofisita, escontra'l cual inclinábense sobremanera los monxos, quixera condergar una vegada más al nestorianismu. Tarreciendo que se reforzara garrar a la doctrina de la mia physis, “una sola naturaleza”, bien espublizada n'Exiptu. Coles mesmes, intentaben algamar la paz ideolóxica dientro d'un Imperiu cada vez más heteroxéneu, onde la llingua y la filosofía griega nun circularen cola fluidez necesaria pa entender conceutos tan ellaboraos como los cristolóxicos.

Mientres esta dómina, l'acentuáu intervencionismu de los emperadores y de la so corte (incluyíes les consortes) nes cuestiones dogmátiques terminaben entemeciendo l'alderique políticu coles cuestiones de doctrina teolóxica. Nun puede escaecese que nun sistema teocráticu como'l bizantín, la unidá política depende de la unidá relixosa; y esta unidá relixosa ye buscada allegando a una formulación dogmática de compromisu. L'enclín de los socesores de Justiniano —tantu Zenón (474-475, 476-491) como Justino II (565-578) que condergaba los Trés Capítulos— foi, n'efeutu, la de buscar soluciones entemedies que, a la llarga, favorecieron la vuelta a escena de los obispos, teólogos y monxos monofisitas qu'esistíen. Tales directrices llegaron poco primero de la ocupación persa, qu'amenorgó notablemente'l control bizantín sobre Asia Menor, Siria y Exiptu. L'emperador Heraclio (610-641), al recuperar los territorios perdíos, atopó dellos focos de monofisismu ente les comunidaes cristianes. Ellí nun llegara la reflexón cristolóxica, madurecida y concluyida en Calcedonia, nin se conocieren les nueves fórmules dogmátiques. Los fechos obligaben a buscar una solución que pacificara les zones recuperaes, favoreciendo una vuelta a la doctrina monofisita.

Pa poner fin a los discutinios, Sergio (610-638), patriarca de Constantinopla, propunxo una nueva doctrina, a la cual xuntóse tamién l'emperador Heraclio. La tesis del patriarca Sergio intentaba ser una vía entemedia y según ésta en Jesús danse, verdaderamente, dos naturaleces inconfusas pero un namái tipu d'operaciones (monoenergeia). Más tarde terminó atribuyendo a Jesús tamién una única voluntá (monotelismu), porque la voluntá humana de Jesús taría movida pola so voluntá divina de cuenta que la voluntá humana sería totalmente pasiva, ensin producir un propiu querer humanu. Heraclio pela so parte, a midida que avanzaba la so campaña militar, empecipiara los trámites p'algamar la unidá cola ilesia armena, presente en Siria y Exiptu, por aciu la doctrina d'una nueva fórmula: l'únicu y mesmu Cristu operante “cola única enerxía teándrica”. Ciro, electu patriarca d'Alexandría en 631, empeñar en tal meta, a la cual tamién xunir dende Roma'l papa Honorio.

Anque paecía un simple alcuerdu, rápido atopó torgues, tantu nos monofisitas de Siria como nos calcedonenses n'Exiptu. El monxu Sofronio, escoyíu patriarca de Xerusalén en 634, atacó duramente tal solución, pos diba en desterciu de los llogros doctrinales de Calcedonia. Tamién el papa Honorio terminó sofitando esta postura. Entós el patriarca Sergio presentó una nueva solución, pola cual, prescindiendo de la enerxía, afirmaba la presencia en Cristu d'una sola voluntá; esto ye, el monotelismu.

La nueva doctrina, sostenida en Bizancio pola Ilesia y l'Estáu, foi condergada pol emperador per mediu del edictu Ekthesis del 638, que tendría de constituyir la nueva carta de la unidá relixosa del Imperiu. En realidá, a pesar del inicial consensu del socesor de Sergio, del patriarca Pirro y del papa Honorio, la solución foi refugada por toos y dexóse, como los intentos precedentes, nun meru alcuerdu. Nun se pudiera sanar la división relixosa. Mentanto, esaniciada la fuercia que contenía a los perses, Heraclio abría una fienda pa la espansión islámica, que s'estendía con una fuercia incontrolable.

Per otra parte, ente política y relixón, l'Imperiu bizantín tenía bastantes problemes pa resolver y, por una tradición enraigonada, l'emperador siguía emprestando una particular atención a solucionar los asuntos doctrinales de la vida cristiana. Arremente del monotelismu, la disputa teolóxica, abondo apinada en Constantinopla, tresplantar a África, onde terminara exiliáu el patriarca Pirro. Na capital, n'efeutu, los eventos políticos posteriores a la muerte de Heraclio nun maurecieron sol signu de la paz social. Muertu'l primoxénitu Constantino y depuestu el siguiente herederu, la situación política taba sol control del senáu, que quería amontar el so propiu papel dientro del Estáu y de la corona. Constante Pogonato, fíu de Constantino, nuevu basileus, atopóse, amás de los tradicionales enemigos, los Eslavos, que-y acosaben pel costazu, col deber de faer frente a los árabes, yá en posesión de les provincies orientales del Imperiu. Otra manera, naquelles rexones la división teolóxica estazaba la resistencia militar: basta pensar que n'Alexandría el patriarca monofisita Benjamín sometióse bonalmente a los Árabes, declarándose en contra de Bizancio.

Nesti contestu adquier relieve la figura de San Máximu'l Confesor, que, siendo namái un monxu, pero con gran autoridá teolóxica, entró nel discutiniu monotelita y monoenergita, antes n'África y finalmente en Roma y Constantinopla.

Nel añu 645, en Cartago, el patriarca monotelita de Constantinopla, Pirro, exiliáu, realizó un alderique públicu con Máximu ante Gregorio, prefeutu d'África, munchos obispos, eclesiásticos y otres personalidaes. La Disputatio cum Pirrho ufierta una idea de la complexidá del problema cristolóxicu, pero tamién ilustra como pa Máximu, si Xesucristu yera'l nuevu principiu de la vida del cristianu, necesariamente Él yera verdaderu Dios y home completu. Probablemente Máximu taba convencíu de que detrás de les proposiciones controversiales renacíen los problemes dramáticos de Nicea y Calcedonia: en Cristu esistíen dos naturaleces y por tanto yeren consecuentes dos voluntaes y dos maneres d'obrar, o enerxíes; sicasí, la facultá de querer pertenez a la naturaleza; el fechu d'escoyer y de querer ye propiu de la persona, poro, en Cristu, el Logos inclina les determinaciones del querer (querer gnómico) y emponía la voluntá humana xunto a la divina dexando fuera'l pecáu y l'error.

A empiezos del 646, el sucesu de l'argumentación de Máximu indució a dellos obispos africanos a convocar un sínodu, condergando como heréticu'l monotelismu sosteníu pol patriarca y el gobiernu bizantín. La situación fíxose más crítica cuando'l prefeutu Gregorio revelar contra l'Emperador ensin tomar en cuenta l'amenaza árabe que s'acurría sobre la mariña africana dende la conquista d'Alexandría nel 642. De casualidá nel 647 los árabes asaltaron el territoriu de norte d'África. El perfectu perdió la vida na batalla y l'estructura del imperiu debilitóse entá ye más. Los fechos acaecíos yeren una prueba de lo peligroso de quebrar teolóxiques nel Imperiu. Según el puntu de vista dende'l que se vea'l problema, podría inculpase a unos y otros de los dos partíos; aun así, si tiense presente'l valor d'una cristoloxía ortodoxa, que quedó como baluarte del sentíu más xenuinu de la tradición salvífica, tien de dicise que'l partíu de Máximu garantizaba meyor tales valores fundamentales cristianos: yera lo mesmo que pasu en Nicea y Calcedonia.

L'Emperador, col Typos de 648, prohibió más discutinios sobre'l problema de la enerxía y de la voluntá de Cristu, aboliendo'l Ekthesis (esposición) y treslladando los discutinios al so puntu de partida. La disputa, entós, complicar en Roma, a onde Máximu treslladar col patriarca Pirro. Ye interesante sorrayar la so veneración por aquella see, qu'él consideraba la única base y fundamentu de toes la Ilesies de la tierra, a la que Jesús concediera les llaves del poder universal sobre la ortodoxa de la fe.

Un motivu más de dificultá apaeció nel 649. El papa Martín axuntó en Roma un sínodu, nel cual fueron refugaos tanto'l Ekthesis como'l Typos y foi definida la doctrina de los dos voluntaes en Cristu, escomulgándose a los patriarques Sergio, Paolo, Porru y Ciro. L'emperador reaccionó faciendo prindar al Papa y treslladándolo a Bizancio, onde foi procesáu y exiliáu al Quersoneso. Ellí morrió'l 16 de setiembre de 655. La mesma suerte compartió Máximu, fechu prisioneru y conducíu a la capital. L'añu de la muerte del Papa sufrió un xuiciu que-y procuró l'exiliu. Procesáu más palantre, por non xuntase a la voluntá imperial, depués de numberoses travesíes, morrió martirizado en Lazica el 13 d'agostu de 662.

Magar Máximu sumió sol poder imperial, les sos idees siguieron viviendo nes disputes teolóxiques de los sieglos socesivos. L'emperador morrió asesináu, en Sicilia, en Siracusa. Mientres el periodu del so socesor, Constantino IV (668-685), los árabes apaecieron una vegada más n'Asia Menor; nel 674 atacaron Constantinopla asediándola reiteradamente ensin consiguir conquistala. La resistencia de la capital significó un cambéu históricu na llucha contra l'islam, amontando'l prestíu de Bizancio. Ensin bien la capital nun cayera, gran parte del territoriu taba en manes de los árabes, sobremanera aquellos que simpatizaban, primero col monofisismu y dempués col monotelismu. La Ilesia monofisita, jacobita y monotelita, sol dominiu árabe nun constituyeron más un problema pal Imperiu.

Preparación, desenvolvimientu y conclusión del conceyu

L'emperador Constantino IV Pogonato, yá nel añu 679 unviara una carta al papa Dono (676-678), na cual solicitába-y qu'unviara a Constantinopla una delegación d'obispos, pero la carta llegó cuando'l Papa morriera. El so socesor Agatón (678-681) unvió la delegación hasta l'añu 680, conformada por trés obispos italianos, trés apocrisiarios pontificios, un representante del arzobispu de Ravena y cuatro monxos de los conventos griegos d'occidente.

El 10 de setiembre, Constantino IV ordenó al patriarca Jorge que va convocar a Conceyu a los obispos del so patriarcáu y qu'unviara ente ellos a Macario I, patriarca d'Antioquía, que s'atopaba en Constantinopla colos sos obispos. El 7 de payares, na gran sala de la cúpula del palaciu imperial abrióse'l conceyu, que nos discursos foi definíu como ecuménicu. Constantino IV, flanqueado polos sos oficiales y senadores, asistió personalmente a les primeres once asamblees, de les cualos la postrera tuvo llugar el 20 de marzu de 681. El protocolu riquía que toles intervenciones fueren empobinaes al emperador o a los sos representantes. Participaron nel conceyu, amás de la delegación papal, Macario I, que yera un enardecido monotelita, los representantes delegaos de los patriarques de Xerusalén y d'Alexandría y los obispos del Ilírico oriental y de toles rexones del imperiu, que'l so númberu varia d'una sesión a otra; sicasí, l'oficiu de fe final foi roblada por 161 obispos y por dos diáconos representantes de los sos respeutivos obispos. Llargues fueron los discutinios de calter dogmáticu.

Primer sesión

Mientres la primer sesión los legaos romanos preguntaron al Emperador pol orixe de la doctrina sobre una única voluntá y actividá en Cristu. L'emperador dio la pallabra a. Conocíen el deséu del emperador de reconciliase con Roma. Acotaron les actes de supuestos conceyos en que se sofitaben y que taríen d'acordies con Roma.

Segunda sesión

A pidimientu del Emperador, fueron lleíes les actes d'Éfesu y les de Calcedonia. La llectura foi atayada pola oxeción de los legaos pontificios a una interpretación incorreuta d'un testu de Cirilo d'Alexandría. El Padre de la Ilesia falaba de dos actividaes naturales, ensin tracamundiu nin división. Esta intervención abrió un diálogu ente l'Emperador y Macario al respeutive de la referencia a dos actividaes naturales y non a una. Macario defendióse argumentando qu'inclusive'l papa Lleón nun llegaba falar de dos actividaes y que l'actividá a la qu'él se refería sería una sola operación divín-humana. Teófano, unu de los meyores teólogos del conceyu, convidó a Macario y el so discípulu Esteban a qu'afayaren detrás de la voluntá natural la referencia a la humanidá de Cristu. Esteban retrucó que tal voluntá de Cristu nun sería otra qu'una voluntá electiva y autodeterminante como la que tenía Adán antes de la cayida. Según el so puntu de vista, Adán, como co-creador xunto a Dios, tenía una única voluntá co-sustancial a la de Dios. Trátase d'un aproximamientu al problema oldeando la naturaleza humana de Cristu a la situación d'Adán antes de la cayida, puestu tal sería la naturaleza humana qu'asumió'l Verbu en vistes a caltenela del pecáu orixinal.

Tercer sesión

Abrióse (13 de payares), una vegada más, lleendo les actes d'un Conceyu Ecuménicu, nesti casu, el quintu, celebráu en Constantinopla. El libellus resultó tar adulteráu, al empiezu incluyérense cuatro páxina que nun correspondíen a la fecha del documentu. Como tal amestadura nun sostenía la postura de Macario, l'Emperador dexó que la guerra teolóxica siguiera alantre.

El 7 d'avientu suspendieron les sesiones y nun se volver# a entamar sinón hasta'l mes de febreru.

Na octava sesión (7 de marzu), el patriarca Jorge xuntar a la doctrina de los dos voluntaes. Macario, magar dende'l principiu había negáu tal doctrina, almitió na novena sesión que tulliera'l testu nel que se sofitaba. Mientres esa sesión foi depuestu, xunto al so discípulu, l'abá Esteban. Mientres la décimu tercer sesión, el 28 de marzu de 681, el conceyu declaró que yera necesariu borrar de los frontispicios amás de Macario y Esteban, a los patriarques de Constantinopla Servio, Pirro, Pablo II, Pedro, el patriarca d'Alexandría, Ciro, l'obispu de Farán, Teodoro, y, finalmente, al papa Honorio.

Mientres esta mesma sesión, esaminaes les cartes dogmátiques escrites por Sergio, nel so tiempu patriarca d'esta ciudá [Constantinopla]..., tanto a Ciro qu'entós yera obispu de Fasi, como a Honorio que yera obispu de l'antigua Roma y la carta [Scripta fraternitatis, del añu 634] cola cual esti postreru, ye dicir Honorio, respondió a Sergio, condergóse-yos como herétiques.

L'emperador asistió a la décimu octava sesión, que se tuvo'l 16 de setiembre, na cual recitóse un oficiu de fe en que los padres conciliares dicíen:

Predicamos igualmente n'Él [Cristu] dos voluntad naturales o quereres y dos operaciones naturales, ensin división, ensin conmutación, ensin separación, ensin tracamundiu, según la enseñanza de los santos Padres; y dos voluntad, non contraries (...) sinón que la so voluntá humana sigue a la so voluntá divino y omnipotente, ensin opone-y -y nin combatila, más bien, dafechu sometida a ella. Yera, n'efeutu, menester que la voluntá de la carne moviérase, pero tenía que tar suxeta a la voluntá divina del mesmu (...). Porque a la manera que la so carne diz y ye carne de Dios Verbu, asina la voluntá natural de la so carne dizse y ye mesma de Dios Verbu, como Él mesmu diz: «Porque baxó del cielu, non pa faer la mio voluntá, sinón la voluntá del Padre, que m'unvió» [Jn 6, 38], llamándola so la voluntá de la carne, yá que la carne foi tamién so (...) Glorifiquemos tamién dos operaciones naturales, ensin división, ensin conmutación, ensin separación, ensin tracamundiu, nel mesmu Señor nuesu Xesucristu, el nuesu verdaderu Dios, esto ye, una operación divina y otra operación humana (...) Porque nun vamos almitir una mesma operación natural de Dios y de la criatura, pa nun llevantar lo creao hasta la divina sustancia nin rebaxar tampoco la excelencia de la divina naturaleza al yá que convien a les criatures

El conceyu, a la fin, dirixó un homenaxe al emperador y unvió una carta al papa Agatón. Dempués que los legaos del Papa volvieron de Constantinopla a Roma, Lleón II unvió delles cartes proclamando la validez del Conceyu. Escribió al emperador la denomada Rexí regum, d'aproximao agostu de 682; y tamién a España, a los obispos —Cum diversa sint— y al rei Ervigio—.Cum unus exset—

N'otra carta denomada Fides papae, recoyida nel Liber diurnos Romanorum pontificum, propónse como declaración de fe la condena del papa Honorio que diz [Patres Concilii] auctores vero novi dogmatis Sergium, Pyrrhum... una cum Honorio, qui pravis eorum adsertionibus fomentus impendit, ...nexu perpetue anathematis devinxerunt; pero [los Padres conciliares] arreyaron col llazu del anatema perpetuu a los autores de la nueva doctrina, Sergio y Pirro, ...juntamente con Honorio, que concedió'l so favor a les malvaes afirmaciones d'ellos . Respectu al papa Honorio, Lleón II dexó claro na so carta al emperador el motivu de la condena: nun esforciándose pa faer resplandir la fe apostólica, dexó qu'esta fe inmaculada fuera mancillada.

Nel añu 692 celebróse'l Segundu Conceyu Trullano, qu'emitió 102 cánones disciplinares. Tuvo gran aceptación n'oriente, como complementu de los dos anteriores de Constantinopla. Nun tuvo la mesma acoyida n'occidente pola mor del vieyu canon 28 de Calcedonia, onde s'oldeaba Constantinopla a Roma n'importancia política y l'incipiente doctrina sobre'l celibatu sacerdotal.

Aportación doctrinal del conceyu

L'apurra fundamental del Tercer Conceyu de Constantinopla foi la definición dogmática al respeutive de les voluntaes y operaciones de Jesús. Este Conceyu cierra, por dicir, el ciclu de los conceyos cristolóxicos. Ye, al empar, continuación de los conceyos anteriores. Esto vese especialmente cuando aplica a les voluntaes y a les operaciones de Jesús los términos que'l Conceyu de Calcedonia aplicara a los dos naturaleces; ye una consecuencia necesaria, yá que voluntá y operaciones son mesmes de los dos naturaleces. Ello ye que una naturaleza humana ensin una efectiva voluntá humana sería una naturaleza fondamente amenorgada; Cristu nun sería entós perfectu home.

Per otra parte, resume la doctrina sobre Cristu tal como la entendieron los Padres de la Ilesia dende los primeros tiempos. San Atanasio, comentando Mt 26, 39, diz:

Jesús manifiesta ellí dos voluntad, la voluntá humana que ye aquella de la carne y la voluntá divina que ye de Dios; la voluntá humana pide, pola debilidá de la carne, l'alloñamientu del sufrimientu; sicasí la voluntá divina ta dispuesta.

Per otra parte, San Juan Damascenu diz:

Esiste n'El nuesu Señor Xesucristu, según la diversidá de naturaleces, dos voluntad, non contraries. Nin la voluntá natural, nin la natural facultá de querer, nin les coses que tán naturalmente suxetes, nin l'exerciciu natural de la mesma voluntá, son contraries a la voluntá divina. La voluntá divina creó toes la coses naturales. Solamente lo que ye contrariu a la naturaleza ser tamién a la voluntá divina, como'l pecáu, que Xesucristu nun tomó. Mas porque una ye la persona de Xesucristu y unu el mesmu Xesucristu, unu ye tamién el que quier per mediu de caúna de los dos naturaleces.

Bibliografía

• Pietro PALAZZINI (dir), Dizionario dei Concili, 6 v., Città Nuova, Roma, 1963-1968.
• R. AUBERT, G. FEDALTO, D. QUAGLIONI, Storia dei Concili, San Paolo, Cinisello Balsamo (Milán) 1995.
• Gervais DUMEIGE, Histoire des conciles oecuméniques, Editions de L'Orante, París 1973 v. 3
• MÁXIMU EL CONFESOR, Trataos espirituales, Diálogu Ascéticu..., Editorial Ciudá Nueva, Madrid 1997
• Heintich DENZINGER, P. HÜNERMANN, Enchiridion Symbolorum Definitionum et Declarationum de Rebus Fidei et Morum, Herder, Barcelona 20002
• F. OCÁRIZ, L. F. MATEO SECU, J. A. RIESTRA, El misteriu de Xesucristu, Eunsa, Pamplona (España) 19932
• G. DUMEIGE (dir), Historia de los Concilios Ecuménicos, 12 vols., Vitoria 1969, el tomu dedicáu al Conceyu de Constantinopla III.

Ver tamién

• Conceyos de Constantinopla

Enllaces esternos

• Denzinger: III Conceyu de Constantinopla, 680-681.

• Datos: Q208037