Wikipedia

Dialeutos alemanes

Los dialeutos alemanes son les llingües anteriores históricamente al alemán estándar y que formen el grupu de les llingües xermániques occidentales.

Los dialeutos alemanes inclúin tolos dialeutos dientro de les árees llingüístiques alemana y neerlandesa y formen un continuum dialeutal.

Grupos llingüísticos en 1990
Dialeutoloxía alemana (1910)

Llingües techu (Dachsprachen) editar

Ente la mayoría de dialeutos alemanes l'alto-alemán o alemán estándar (Hochdeutsch) fai de llingua techu (Dachsprache). Dende va delles décades desendolcóse una llingua estándar luxemburguesa ente'l grupu dialeutal del alemán mediu. No tocante al alemán suizu, magar la so unidá y usu escritu nun ta desarrolláu como llingua estándar y en Suiza, igual que n'Austria y Alemaña, utilícense diferentes variedaes de la llingua estándar alemana. Los dialeutos que se falen en Francia ya Italia tienen como llingua techu'l francés y l'italianu respeutivamente.

Cuando la edá media, compitieron dos llingües escrites existentes: el baxo-alemán mediu y el neerlandés mediu. La zona del Baxu Rin alemán (Niederrhein) taba nel dominiu del neerlandés, mientres que l'este de los Países Baxos taben dientro del área del baxo-alemán, mientres que la Diócesis de Münster yera bilingüe.

De magar el sieglu XVI les árees de fala baxo-alemana entamaron a utilizar l'alto-alemán estándar actual como llingua escrita mientres que'l Baxu Rin caltuvo'l neerlandés como llingua escrita hasta'l sieglu XIX. L'alto-alemán estándar entró nesta rexón cola pertenencia a Prusia y convirtióse en llingua techu del Baxu Rin dende aproximao'l añu 1900, sustituyendo al neerlandés. Los nacionalsocialistes impunxeron la prohibición d'esta llingua nel Baxu Rin nos años 30 del sieglu XX y punxeron fin al usu oficial del neerlandés na rexón.

Orixe de los dialeutos y fronteres llingüístiques editar

Llingües tribales y dialeutos territoriales editar

Na Edá Media hubo nes árees de los países de fala alemana y Benelux delles uniones de diferentes grupos xermanos, concretamente los alamanes, bayuvardos, francos, frisios, saxones y turinxos.

Cada tribu tenía la so propia llingua, les llingües tribales (Stammessprachen n'alemán). Estes llingües taben emparentaes, pero debíen tener tamién grandes diferencies

Nel sieglu IX estes tribus quedaron xuníes baxo'l reináu de Carlomagno y dende'l sieglu X organizáronse nos ducaos de Baviera, Franconia, Lothringen y Suabia como nel condáu de Turinxa. La zona de los frisones taba asociada a Lothringen pero con autonomía. Cola fundación d'estes asociaciones de tribus xermanes, les llingües tribales entamaron a camudar y adaptábense a les fronteres comunes, creando grandes zones de transición. Darréu que la llingua de los francos yera la llingua materna de Carlomagno, probablemente tuviera una función referente pal restu de les llingües xermániques del reinu, asina qu'estes fueron adaptándose al franconiu y tomaron carauterístiques "sureñes".

Tres l'establecimientu d'estes llingües tribales como llingües territoriales, y a partir d'estes entamaron a apaecer llingües lliteraries que pretendíen algamar un gran territoriu y apuntaben a una forma estándar, yá que los autores queríen que tamién se los entendiera n'otres rexones.

Nel contestu de la Colonización oriental (Ostkolonisation), que supunxo la espansión de los xermanos a aproximao los territorios de l'antigua Alemaña del Este, hasta entós habitada por eslavos, desendolcáronse nueves llingües. Estes llingües servíen de llingua koiné ente les diferentes rexones y teníen influencies de los pueblos anteriores.

Árees dialeutales editar

A finales del sieglu XIX creyóse atopar les fronteres dialeutales nes mesmes fronteres ente los pueblos xermánicos. El xermanista Georg Wenker mandó nos años 70 del sieglu XVIII dellos cuestionarios a les escueles de Renania en que los nenos teníen que tornar les preguntes al so dialeutu llocal, depués mandólos al norte y centru d'Alemaña y depués a Suabia, Franconia y Suiza. D'esti xeitu pudo definir l'área llingüística del alemán y representalu en mapes. Asina descubrióse que los dialeutos alemanes nun se correspondíen colos territorios de los ducaos más primitivos, sinón colos territorios medievales ente los qu'había amplies árees de transición. En consecuencia, el fráncicu moselanu correspuéndese mayormente col arzobispáu de Tréveris,[1] o el suabu central col antiguu Württemberg.[2]

El continuum dialeutal nun conoz fronteres llingüístiques, pero la investigación llingüística consigue afitar delles llendes pa la investigación de dialeutos individualizaos y les sos faces d'isogloses. En xermanística utilízase actualmente la Llinia Benrather (Llinia maken/machen) como llende ente l'alemán mediu al sur y el baxo-alemán y baxo-fráncicu al norte. La llende ente'l alemán mediu y l'alemán superior ye la Llinia Speyerer (Llinia Appel/Apfel) o la Llinia Germersheimer (Llinia Pund/Pfund). Sicasí, hasta los años 70 tuvo mui presente la Llinia Uerdinger (Llinia ik/ich) ente'l baxo-alemán y l'alemán mediu y la Llinia de Karlsruhe (Llinia enk/euch y Llinia mähen/mähet) ente l'alemán mediu y el superior.

Clasificación editar

Xeneral editar

La clasificación de los dialeutos ye un constructu llingüísticu científicu y abstractu y los dialeutos puen agrupase de diferentes xeitos. Les clasificaciones desendolcaes nel sieglu XIX, en base al segundu desplazamientu consonánticu (Zweite Lautverschiebung) siguen güei vixentes.

La clasificación de los dialeutos según el grau d'estensión de les carauterístiques del segundu desplazamientu consonánticu llevó a la división ente baxo-alemán y alto-alemán y la división del alto-alemán ente alemán mediu y alemán superior. Un exemplu de transición ente estos grupos ye'l berlinés y la fala más espardida de Brandenburgu, que tien carauterístiques tanto del baxo-alemán como del alemán mediu.

Dialeutos baxo-fráncicos editar

El continuum dialeutal baxo-fráncicu estiéndese pelos Países Baxos, el norte de Bélxica (Flandes), una pequeña zona nel norte de Francia (Flandes francés) y nel Baxu Rin (Niederrhein) y l'este de Bergisches Land en Renania del Norte-Westfalia (Alemaña). En Sudáfrica y Namibia fálense amás otros dialeutos baxo-fráncicos, como l'afrikaans.

Nel pasáu, por mor de les sos llamatives semeyances, el baxo-fráncicu tuvo consideráu parte del grupu del baxo-alemán.

Dialeutos baxo-alemanes editar

Los dialeutos baxo-alemánes (Platt) xébrense ente baxo-saxón (o baxo-alemán occidental) y baxo-alemán oriental.[3]

El baxo-saxón divídese en westfalianu, ostfalianu y baxo-saxón septentrional. Esti grupu fálase nel noreste de los Países Baxos y en cuasi tola zona noroccidental d'Alemaña, como Westfalia, Baxa Saxonia, Schleswig-Holstein, Hamburgu, Bremen y la parte occidental de Saxonia-Anhalt.

El baxo-alemán oriental, onde s'atopen rasgos de dialeutos eslavos y d'otros dialeutos alemanes que llegaron cola colonización, espardióse pela zona colos movimientos poblacionales sobre Pomerania y la vieya Prusia hasta'l Bálticu. Divídese ente brandemburgués (o märkisch) y mecklemburgués-pomeraniu occidental, anque históricamente tamién existieron el pomeraniu oriental y el baxo-prusianu. El berlinés, un dialeutu mixtu ente baxo-alemán y alemán mediu, inclúise según la perspeutiva col brandeburgués meridional como parte del baxo-alemán oriental o como parte del alemán mediu oriental.

El baxo-alemán falóse hasta mediaos del sieglu XX en zones sobremanera rurales y foi llingua escrita cuando la edá media y principios de la edá moderna nel norte d'Alemaña, amás de llingua de cancillería y de comerciu pela lliga hanseática hasta'l Bálticu. Esti usu de la llingua retrocedió cola influencia de la Reforma de Lutero y les imagraciones, hasta'l puntu de que'l baxo-alemán ta práuticamente desapaecíu, especialmente nes ciudaes.

Los dialeutos baxo-alemanes amuesen poques semeyances col alemán estándar, más basáu nel alemán mediu, sicasí tienen una importante relevancia no que cinca a la pronunciación del alemán estándar.

Dialeutos alto-alemanes editar

El segundu desplazamientu consonánticu (Zweite Lautverschiebung) nun tuvo llugar nel baxo-alemán y baxo-fráncico. Nel alemán mediu tuvo una estensión llimitada y nel alemán superior producióse en gran midida. Esti desplazamientu entamó a principios de la edá media, nel sieglu VI nel sureste del área llingüística alemana y foi espardiéndose pal noroeste y norte ya influenció otros dialeutos con diferente intensidá. El segundu desplazamientu consiste en cambios de varies carauterístiques consonantes que podemos apreciar nel pasu de "maken" (facer en baxo-alemán) a "machen" (lo mesmo, en alto-alemán), que vemos na Llinia Benrather, o nel pasu de "ik" (yo en baxo-alemán) a "ich" (alto-alemán), na Llinia Uerdinger. Estos cambios faen un continuu gradual y nun suponen una frontera repentina.

Dialeutos alemanes medios editar

L'alemán mediu divídese nuna metá occidental y otra oriental. La llende que los separa ta ente los ríos WErra y Fulda. La isoglosa escoyida pa la llende ye pa la zona occidental Pund y pa la zona oriental Fund, siendo n'alemán estándar esta pallabra Pfund (llibra).

Los dialeutos alemanes medios occidentales formen parte de los llamaos dialeutos fráncicos. Divídense en fráncicu renanu, fráncicu moselanu y ripuariu que se falen en Luxemburgu (onde la variedá propia convirtióse nuna llingua escrita), en Sarre, na mayor parte de Renania-Palatináu, nel noroeste de Baden-Württemberg, en zones fronterices de Francia y Bélxica, na zuna suroriental de los Países Baxos y nel suroeste de Renania-Westfalia (na rexón de Colonia).

L'alemán mediu oriental, en comparación col occidental, amuesa una zona muncho más uniforme. La so estensión cubre los dialeutos turinxo-saxones superiores, que más o menos se correspuenden cola metá sur de l'antigua Alemaña Oriental. Históricamente tamién formaben parte d'esti grupu'l silesiu xermánicu y l'alto-prusianu.

Nos dialeutos alemanes medios les carauterístiques del segundu desplazamientu nun tienen una presencia tan fuerte como nel alemán superior. Pa llendar l'alemán mediu y superior utilícense les isogloses que muestren el cambiu de l'antigua "p" a "pf". Sicasí, esti cambiu pue ser residual y depender de la pallabra o de la posición dentro de la pallabra (nun se comporta igual la consonante en Pund/Pfund qu'en Appel/Apfel). Suel utilizase la frontera Apfel-Appel como frontera ente los dos grupos d'alemán. Onde menos uniformemente s'estienden les carauterístiques d'esti desplazamientu ye nel alemán occidental.

Dialeutos alemanes superiores editar

L'alemán superior divídese n'occidental, oriental y septentrional. L'occidental suel recibir el nome d'alemánicu o suabo-alemánicu, l'oriental como bávaru y el septentrional como fráncicu oriental y meridional. Toos estos dialeutos son los qu'en mayor midida sufrieron el segundu desplazamientu consonánticu.

Mientres que'l fráncicu meridional garra namás una pequeña parte del noroeste de Baden-Württemberg, el fráncicu oriental estiéndese per un área muncho mayor, fundalmentalmente nel noroeste de Baviera (Franconia), nel sur de Turinxa y nel noreste de Baden-Württemberg. Les fronteres ente los dialeutos nun son abruptes y hai zones mixtes.

 
Estensión del alemánicu nos sieglos XIX y XX.

La estensión del alemánicu cubre la zona xermanófona de Suiza, l'estáu de Vorarlberg en Austria , la provincia bávara de Suabia y los dos tercios meridionales de Baden-Württemberg, del mesmu xeitu que Alsacia en Francia. L'alemánicu suel dividise en suabu, alemánicu del Altu Rin, del Baxu Rin, del Llagu Constanza, alemánicu mediu, alto-alemánicu y alemánicu superior.

La estensión del bávaru cubre Austria sacantes Voralberg, les provincies de l'Alta y Baxa Baviera y l'Altu Palatináu nel estáu de Baviera (Alemaña) y Tirol del Sur n'Italia. El bávaru ye relativamente homoxéneu, anque se divide en bávaru septentrional, mediu y meridional. El dialeutu bávaru meridional más importante ye'l vienés, el dialeutu de la ciudá de Viena. La fala de Núrenberg sirve como dialeutu de transición ente'l bávaru y el fráncicu (superior).

 
Dialeutos alemanes:    Baxo-alemán    Área antigua. Dende 1945/50 práuticamente nun existe.    Alemán mediu    Área antigua. Dende 1945/50 práuticamente nun existe.    Alemán superior    Área antigua. Dende 1945/50 práuticamente nun existe.    Baxo-fráncicu
L'ántigua área llingüística del alemán tien un color más claru
Llingües xermániques continentales que nun formen parte del grupu:    Frisón

Situación actual de los dialeutos editar

Actualmente los dialeutos tán siendo "nivelaos" por otres llingües de mayor estensión como llingües estándares o la llingua de los medios de comunicación.

Bélxica editar

Nel este de Bélxica la influencia de los medios de comunicación n'alto-alemán fai retroceder los dialeutos locales. Dellos sufren una mayor influencia como en Eupen, mientres que na zona de Eifel tienen tovía un usu importante.[4] Ye interesante la situación d elos dialeutos nos conceyos de fala baxo-alemana, onde en vez de falar alemán estándar xunto colos sos dialeutos, la xente tien el francés como llingua de cultura.

Luxemburgu editar

El dialecctu fráncicu mediu de Luxemburgu desendolcó un estándar propiu y convirtióse en llingua nacional en 1984.

Francia editar

Los dialeutos alemanes en Francia viven nuna posición d'inferioridá respectu al francés estándar y vense sustituyíos por esti en munches zones.

Suiza editar

Los dialeutos de Suiza ganaron muncho terrén al alemán estándar nel ámbitu públicu. Esti procesu tien antecedentes non solamente cuando la II Guerra Mundial, sinón tamién desde la baxa edá media, sobremanera teniendo en cuenta la independencia política de Suiza. Dende la segunda metá del sieglu XIX hasta la II Guerra Mundial los usos d'alemán estándar y alemán suizu teníen unes limitaciones más clares que güei, pero na segunda metá del sieglu XX hubo en Suiza una "fola dialeutal" (Mundartwelle) que punxo en duda la validez del alemán estándar. Esti utilízase en aspectos de la vida mui concretos, como nel parllamentu, nes clases de colexos y universidaes y en dellos programes de radio y televisión y medios públicos. La cultura moza, el rock en dialeutu y les radios locales tuvieron un papel importante nesti desarrollu. Les diferencies dialeutales van difuminándose pola omnipresencia del suizoalemán na televisión y radio, amás de pola movilidá. Al empar, la distancia en léxicu y gramática ente l'alemán suizu y l'alemán estándar ye cada vez menor.

Austria editar

En Austria los dialeutos utilícense sobremanera n'árees rurales, anque tamién hai una tendencia al usu de los dialeutos n'ambientes rexonales. El retrocesu del dialeutu ye namás importante na ciudá de Viena, que según estimaciones namás lo fala el 10% de la población de la ciudá. La mayor parte fala o bien otru dialeutu o un alemán con un fuerte acentu vienés. N'otros estaos austriacos namás se nota ciertu retrocesu nes capitales o en zones con muncha inmigración.

Alemaña editar

N'Alemaña hai zones onde los dialeutos tienen mayor o menor presencia. En xeneral en toos llaos hai influencia de los medios de comunicación n'alto-alemán y de la movilidá de munches persones (y por ende entemécense les variedaes). Según la UNESCO n'Alemaña cuéntense 13 llingües rexonales en peligru d'estinción, ente elles tamién el coloniés y el bávaru. [5]

La capacidá de falar dialeutu depende de la edá, rexón y tamañu del llugar d'orixe. Según un estudiu publicáu en 2001 del Institut für Länderkunde falen más davezu mayores de 60 años el dialeutu que menores de 35. Los habitantes de conceyos con menos de 50.000 habitantes falen más que los de ciudaes mayores. Tamién hai un contraste ente norte y sur notable. D'esti xeitu, en Baviera, nel sur de Baden-Württemberg, en Renania-Palatináu y en Sarre falen ente'l 60 y 70% de la población, nel norte de Baden-Württemberg, Hessen y Schleswig-Holstein ente 50 y 60&, en Bremen, nel norte de la Baxa Saxonia, Renania del Norte-Westfalia y Turinxa ente'l 30 y 40%, en Mecklemburgu-Pomerania occidental, nel norte de Barndenburgu, Saxonia-Anhalt y Saxonia ente 20 y 30% y en Hamburgu, nel sur de la Baxa Saxonia, en Berlín y nel sur de Brandenburgu menos del 20%. En delles zones inclúise baxo la denominación de "dialeutu" non solo'l dialeutu orixinariu, sinón el dialeutu modernu del alto-alemán (regionale Umgangsprache).[6]

Bibliografía editar

Xeneral

  • Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In Klaus Mattheier (Hrsg.): Dialektologie des Deutschen. Tübingen 1994, S. 369–384, ISBN 3-484-31147-9.
  • Werner Besch (Hrsg.): Dialektologie. Ein Handbuch zur deutschen und allgemeinen Dialektforschung. 2 Bde., de Gruyter, Berlin 1982, 1983, ISBN 3-11-005977-0, 3-11-009571-8.
  • Eckhard Eggers (Hrsg.): Moderne Dialekte – neue Dialektologie. Akten des 1. Kongresses der Internationalen Gesellschaft für Dialektologie des Deutschen (IGDD) am Forschungsinstitut für Deutsche Sprache „Deutscher Sprachatlas“ der Philipps-Universität Marburg vom 5. bis 8. März 2003. Steiner, Stuttgart 2005, ISBN 3-515-08762-1.
  • Karl-Heinz Göttert: Alles außer Hochdeutsch. Ein Streifzug durch unsere Dialekte. Berlin 2011, ISBN 978-3-550-08877-3.
  • Rudolf E. Keller: German Dialects. Phonology and Morphology. With selected texts. Manchester University Press, Manchester 1961, Nachdruck 1979.
  • Werner König: dtv-Atlas Deutsche Sprache. München 2005, ISBN 3-423-03025-9.
  • Alfred Lameli: Strukturen im Sprachraum. Analysen zur arealtypologischen Komplexität der Dialekte in Deutschland. Walter de Gruyter, Berlin/Boston 2013 (Linguistik – Impulse & Tendenzen. 54), ISBN 978-3-11-033123-3.
  • Klaus J. Mattheier: Pragmatik und Soziologie der Dialekte. Quelle & Meyer, Heidelberg 1980, ISBN 3-494-02116-3.
  • Hermann Niebaum, Jürgen Macha: Einführung in die Dialektologie des Deutschen. Tübingen 2006, ISBN 3-484-26037-8.
  • Charles V. J. Russ (Hrsg.): The Dialects of Modern German. Routledge, London 1990.
  • Viktor M. Schirmunski: Deutsche Mundartkunde. Vergleichende Laut- und Formenlehre der deutschen Mundarten. Aus dem Russischen übersetzt von Wolfgang Fleischer. Hrsg. und kommentiert von Larissa Naiditsch, unter Mitarbeit von Peter Wiesinger. Lang, Frankfurt am Main u. a. 2010, ISBN 978-3-631-59973-0.
  • Peter Wiesinger: Bibliographie zur Grammatik der deutschen Dialekte (1800 bis 1980). Lang, Bern 1982, ISBN 3-261-03200-6, ISBN 3-261-03201-4.
  • Peter Wiesinger: Bibliographie zur Grammatik der deutschen Dialekte (1981 bis 1985 und Nachträge). Lang, Bern 1987, ISBN 3-261-03738-5.

Atles llingüísticos Grandes atles:

  • Deutscher Sprachatlas, 1927–1956, Digitale Version
  • Kleiner deutscher Sprachatlas, 1984–1999
  • Deutscher Wortatlas
  • Wortatlas der deutschen Umgangssprachen
  • Atlas zur Aussprache des Schriftdeutschen in der Bundesrepublik Deutschland
  • Wortatlas der kontinentalgermanischen Winzerterminologie (WKW)

Pequeños atlas:

  • Atlas linguistique et ethnographique de l'Alsace (ALA), 1969/1985
  • Bayerischer Sprachatlas: Sprachatlas von Bayerisch-Schwaben (SBS); Sprachatlas von Oberbayern (SOB); Sprachregion München (SRM); Sprachatlas von Niederbayern (SNiB); Nordostbayerischer Sprachatlas (Oberfranken und Oberpfalz, SNOB); Sprachatlas von Mittelfranken (SMF); Sprachatlas von Unterfranken (SUF)
  • Luxemburgischer Sprachatlas, 1963, Digitale Version
  • Sprachatlas von Oberösterreich, 1998 ff.
  • Sprachatlas der deutschen Schweiz, 1962–2003
  • Siebenbürgisch-Deutscher Sprachatlas
  • Südwestdeutscher Sprachatlas, 1972–2012
  • Thüringischer Dialektatlas, 1961–1965
  • Tirolischer Sprachatlas, 1965–1971
  • Vorarlberger Sprachatlas, 1964ff.

Revistes

  • Beiträge zur deutschen Philologie (BDPH). Gießen 1954f. ISSN 0522-5341
  • Deutsche Dialektographie (bis Bd. 100 „Deutsche Dialektgeographie“) (DDG). Marburg 1908 f. ISSN 0179-3241
  • Germanisch-romanische Monatsschrift (GRM). Heidelberg 1909 f. ISSN 0016-8904
  • Teuthonista
  • Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik (ZDL)
  • Zeitschrift für deutsche Mundarten (ZDM)
  • Zeitschrift für deutsche Philologie (ZDPH)
  • Zeitschrift für deutsche Sprache (ZDS)
  • Zeitschrift für Germanistik und Linguistik (ZGL)
  • Zeitschrift für hochdeutsche Mundarten (ZHM)
  • Zeitschrift für Mundartforschung (ZMF)

Enllaces esternos editar

Einzelnachweise editar

  1. ↑ Theodor Frings: Sprache.
  2. ↑ Friedrich Maurer: Zur Sprachgeschichte des deutschen Südwestens.
  3. ↑ Vgl.
  4. ↑ OstbelgienDirekt: Dialektatlas vorgestellt: Hat Platt in Ostbelgien noch Zukunft?, abgerufen am 10.
  5. ↑ Spiegel Online: Kölsch und Bairisch vom Aussterben bedroht, 10. 
  6. ↑ Karl-Heinz Bausch, in Institut für Länderkunde (Hrsg.
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Dialeutos_alemanes&oldid=4113710»