Epidemia

Epidemia o Andanciu (del griegu epi, por sobre y deamos, pueblu), ye una descripción na salú comuñal qu'asocede cuando una enfermedá afecta a un númberu d'individuos cimeru al esperáu nuna población mientres un tiempu determináu. Pa evitar el sensacionalismu que trai esta pallabra n'ocasiones utiliza'l sinónimu de biltu epidémicu o biltu.

Epidemia
brote epidémicu, catástrofe y espardimientu de patóxenu

La Epidemia de cólera en Londres en 1854 foi estudiada por Dr. John Snow que realizó esti mapa y que supunxo'l primer estudiu epidemiolóxicu. Los puntos amuesen los casos de muerte. Les cruces representen los pozos d'agua de los que bebieron los enfermos.

Na actualidá'l conceutu ye una rellación ente una llinia de base d'una enfermedá, que puede ser la prevalencia o incidencia normales, y el númberu de casos que se detecten nun momentu dau. Nesti sentíu si una comunidá atópase llibre de determinada enfermedá, un solu casu constitúi una epidemia. N'otres pallabres, ye una medría significativamente eleváu nel númberu de casos d'una enfermedá con respectu al númberu de casos esperaos.

En casu de que la epidemia estender por delles rexones xeográfiques estenses de dellos continentes o inclusive de tol mundu tratar de pandemia. En casu d'enfermedaes qu'afecten nuna zona caltenida nel tiempu tratar d'endemia.

El ritmu reproductivu básicu nel modelu SIR simple ye

$R_{0}=\beta N/\gamma$

onde $\beta \,$ ye la tasa d'infeición (en tantu por unu) y $1/\gamma \,$ coincide cola estensión del periodu infeiciosu), y la condición pal desencadenamiento d'una epidemia ye:

$R_{0}>1$

Etimoloxía y significáu

Anque pola so etimoloxía griega (Demos significa pueblu), la pallabra aplícase orixinalmente a les enfermedaes qu'afecten a los humanos, ye d'usu frecuente tamién nel llinguaxe cotidianu pa falar de les enfermedaes qu'afecten a grupos d'animales (zoonosis).

Ello ye que el términu fayadizu, epizootia, ye menos conocíu, y ye común que pa fenómenos médicos idénticos ente animales y humanos sían designaos poles mesmes pallabres nel llinguaxe cotidianu.

L'usu del términu nel llinguaxe cotidianu tamién tiende a ignorar o confundir a la incidencia y la prevalencia de la enfermedá. Asina, por casu, el calificativu d'epidemia ye de cutiu equivocadamente llindáu puramente a los casos en que la prevalencia ye importante, cuando hai numberosos individuos enfermos ensin tener en cuenta'l so númberu inicial, faciendo casu omiso de la incidencia normal. El términu tamién ye utilizáu de la mesma manera pola Organización Mundial de la Salú (OMS) pa otros fenómenos distintos a les enfermedaes infeicioses, tales como'l rápidu aumentu de la obesidá nel planeta.

Fases de la epidemia

Artículu principal: Modelaje matemáticu d'epidemies

Endemia, epidemia, pandemia

Una endemia, que ye la presencia habitual d'una enfermedá nuna zona xeográfica (prevalencia positiva incidencia (estable) puede convertise nuna epidemia si les condiciones ambiental dexar.

Darréu:

• Pue que la epidemia estiéndase y conviértese nuna pandemia (casu del VIH)
• Pue que la epidemia mengüe, la incidencia convertir en bien baxa, cero o negativa. Si caltiénse alcontrada nel espaciu, convertir nun endemia llindada a ciertes rexones (casu actual de la poliomielitis). Tamién puede llegar a sumir a la fin.

Ciclos y foles

Les epidemies frecuentemente asoceden en ciclos o folaes con una fase de puxanza rápida y una abrupta cayida, un ciertu periodu d'actividá baxa y de nuevu una puxanza y cayida. La gripe ye un exemplu perfectu d'una epidemia cíclica , con un ciclu añal o estacional. Les epidemies pueden desenvolvese nuna o más foles, como foi'l casu de la gripe español en 1918-1919. Los modelos epidemiolóxicos demostraron que so ciertes condiciones razonables, esisten soluciones trémboles, qu'esplica que les epidemisas asocedan en ciclos. Pol exemplu'l virus del gripe común, presenta tases d'infeición distintes pel hibiernu y pel branu, esa variabilidá estacional de la tasa d'infeición da llugar a un comportamientu cíclicu (si la tasa d'infeición fuera constante los modelos más simples lleven a la conclusión de que'l númberu d'infectaos sería una tasa constante).

Desenvuelvo

Una epidemia tamién puede surdir ensin una endemia previa, por casu arriendes de un accidente que provoca la lliberación d'un vector patóxenu nuna redolada onde enantes yera inesistente (prevalencia y incidencia primeramente cero). En tales circunstancies, solo dellos casos son abondu pa causar un aumentu bien significativu na incidencia de la enfermedá y da-y el calter d'una epidemia.

Espardimientu

Mark Bartholomew, investigador de la CEA y un equipu mistu CEA-CNRS-Universidá d'Indiana que modeló l'espardimientu de les epidemies a partir de bases de datos de la IATA, concluyó en 2008 que «l'avión ye'l factor clave del espardimientu (de les epidemies) en tol mundu (..) Les llinies nes qu'hai grandes fluxos de pasaxeros crean caminos preferentes pa la enfermedá. El SARS llegó a Francia y Canadá, con vuelos procedentes de Hong Kong.» Poro, él cree qu'inclusive si s'amenorgara nun 90 % el tráficu aereu - que paez malo d'algamar se - esto llindaría bien pocu'l númberu d'infecciones».

Nos animales, les epidemies arrobínense principalmente polos animales migratorios (vease l'exemplu de la gripe aviar).

Siguimientu

Nel sieglu XXI, un siguimientu epidemiolóxicu ye realizáu poles redes de médicos xenerales o médicos de los hospitales, los farmacéuticos y/o ciudaes llamaes centineles sobre la base de protocolos estandarizados, a nivel llocal, rexonal, nacional y continental o inclusive mundial en casu d'enfermedaes como'l gripe.

Los espertos creen que les enfermedaes emerxentes, sobremanera les d'orixe animal, van ser cada vez más importante cola crecedera de la población, el hacinamiento urbanu, los cambeos climáticos, l'aumentu del tresporte de mercancíes y de persones, l'aumentu de los factores mutagénicos, y el contautu con nuevos xermes.

Estragal epidemiolóxicu

Un estragal epidemiolóxicu, que correspuende a un númberu mínimu d'enfermos nel momentu T s'estable pa les principales enfermedaes, con cuenta de comparar los enclinos epidemiolóxicos ente ciudaes, rexones, países o continentes, en distintos momentos.

So esti estragal, nun se fala d'una epidemia. Percima, pue ser adoptaes o solicitaes poles autoridaes de salú midíes de prevención y de procuru. El númberu de pacientes nesi tiempu polo xeneral describe una curva con forma de campana.

La epidemia correspuende a la crecedera d'una enfermedá endémica o l'apaición d'un gran númberu de pacientes onde la enfermedá taba ausente. Puede tamién reflexar la identificación de la mutación d'un patóxenu que fai visible la gravedá de los síntomes d'una enfermedá qu'antes yera asintomática.

Modeláu

Los investigadores tán tratando d'antemanar les epidemies pa una meyor llucha contra elles. Pa ello tán tratando de desenvolver y validar modelos matemáticos.

Paez que les conurbaciones y la promiscuidá alterien la ecoloxía de los patóxenos, lo que-yos dexa tar activos tol añu, anque de manera discreta (fálase entós de «ruiu de fondu»).

Tratamientu y prevención

Ente los medios de llucha contra les epidemies figuren:

• Prevención de l'andada, que pasa históricamente pol aislamientu de los pacientes (p.e. cuarentena), que pueden ser oxetu de midíes más específiques, según la manera de contaminación. Por casu,la separación d'homes y animales nel casu de les enfermedaes tresmitíes por animales (gripe, gripe aviar), la mázcara de respiración y guantes desechables contra les enfermedaes que se tresmiten pel aire, como'l SARS El preservativu pal sida, la descontaminación (por casu, la desinfeición del calzáu nos aeropuertos, en contra l'espardimientu de la enfermedá de les vaques lloques), etc.
• La vacunación de suxetos sanos
• La busca de tratamientu de fondu
• L'almacenamientu preventivu de vacunes y de tratamientos polos Estaos.

Impautu históricu de les epidemies

Les menciones históriques de plagues y epidemies fueron frecuentes tola hestoria. El llibru del Éxodu describe les plagues que Moisés fixo cayer sobre Exiptu, y munches otres menciones bíbliques falen de biltos epidémicos. Por casu, la Biblia menta la decisión de Senaquerib, rei d'Asiria, d'abandonar el so intentu de prindar Xerusalén nel 700 e.C. por cuenta de la enfermedá de los sos soldaos (Isaías 37, 36-38).

Los cronistes antiguos y medievales usen el términu plaga pa falar de dichos episodios, por cuenta de la creencia antigua de que les epidemies deber a un castigu divín por una conducta pecaminosa. Cola apaición del SIDA, diversos grupos llegaron a espublizar la idea de que dicha enfermedá yera un castigu por una conducta inmoral. Eses visiones históricamente supunxeron una torga pa la prevención y control de les epidemies.

Otres referencies históriques dexen claro l'impautu históricu de biltos epidémicos y el so efeutu nel cursu históricu de los acontecimientos. La cayida d'imperios foi atribuyida direuta o indireutamente a enfermedaes epidémiques. Nel sieglu II d. C. les llamaes "plagues del reináu de Antonino" (posiblemente sarampión y viruela) espandir pol Imperiu romanu, causando estragos y un importante amenorgamientu de la población, según dificultaes económiques. Esa situación facilitaría la intensificación d'ataques de los bárbaros y eventualmente al debilitamientu del imperiu. L'Imperiu Han en China colapsó nel sieglu III dempués d'una serie d'eventos similares a los rexistraos nel Imperiu romanu. La derrota a manes de Hernán Cortés d'una población numbéricamente bien cimera del Imperiu azteca per parte d'unos pocos europeos sofitaos polos sos aliaos indíxenes, tuvo influyida polos efeutos desastrosos que los xermes d'orixe européu tuvieron sobre les poblaciones americanes. La viruela non yá espandióse por Mesoamérica, sinón que al perecer arrobinóse más al sur, y pudo ser un factor importante'l debilitamientu del Imperiu incaicu apoderáu por Francisco Pizarro unos años más tarde. En Méxicu envalórase que la población ente 1519 y 1530 amenorgar d'unos 20-30 millones a 2-3 millones.

N'Europa, la peste negro procedente d'Asia, mató a millones de persones dende la so apaición en 1346 hasta la so erradiciación definitiva. Ente 1346 y 1350 morrió ente un cuartu y un terciu de la población europea por culpa de la Peste Negro. Tres esi biltu inicial hubo biltos recurrentes mientres más de 300 años, unu de los biltos más notables foi la gran peste de Londres (1665-66) o la plaga Italiana (1629-1631). Como la plaga cutió unes rexones pero non otres, los diversos biltos de peste tuvieron un efeutu bultable nel desenvolvimientu político y económico d'Europa dende la Edá Media. Na postrera plaga de peste bubónica en Francia (1720-22), la metá de la población de Marsella, un 60 % de la de Toulon, el 44 % de la d'Arles y un 30 % de la d'Aix-en-Provence y Avignon finaron, anque'l biltu nun s'espandió fora de la Provenza.

L'historiador W. H. McNeill argumenta, nel so Plagues and Peoples, que l'espardimientu d'enfermedaes infeicioses foi un factor importante nel desenvolvimientu históricu. Por casu, hubo una marcada medría de la población duante el sieglu XVIII, la población de China pasó de 150 millones en 1716 a 313 millones en 1794 y la población d'Europa pasó de 118 millones en 1700 a 187 millones en 1800. Magar hubo munchos factores implicaos en dichu medría, incluyendo cambeos na edá de matrimoniu y meyores teunolóxiques que llevaron a una medría de los suministros, pero esos factores nun seríen importantes pa esplicar por sigo mesmu les medríes. Los estudios demográficos indiquen qu'una esplicación satisfactoria rique la reconocencia d'un amenorgamientu de la mortalidá debida a episodios epidémicos.

Ver tamién

• Cronoloxía de les pandemies
• Epidemioloxía
• Endemia
• Pandemia
• Gripe aviar
• Gripe A(H1N1)
• Peste

Referencies

Enllaces esternos

• European Centre for Disease Prevention and Control
• International Epidemiological Association (IEA)
• A Dictionary of Epidemiology (IEA)
• People's Epidemiology Library
• DGS-urgent, liste de diffusion de la Direution générale de la santé (Ministeriu de Sanidá de Francia)

• Datos: Q44512
• Multimedia: Epidemics
• Cites famoses: Epidemia, pandemia, peste, plaga, infección y contagio