Guerra ente Filipines y Estaos Xuníos
Plantía:Campaña Guerra ente Filipines y Estaos Xuníos.
| Guerra ente Filipines y Estaos Xuníos | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Fecha | 4 febreru 1899 → 2 xunetu 1902 | |||
| Llugar |
 Filipines | |||
| Causes | Proclamación de la Primer República Filipina ya intervención d'Estaos Xuníos nel archipiélagu filipín por cuenta de la victoria llograda contra España na Guerra d'España y Estaos Xuníos. | |||
| Belixerantes | ||||
| ||||
| Comandantes | ||||
| Fuercies en combate | ||||
| ||||
| Baxes | ||||
| ||||
| [editar datos en Wikidata] | ||||
La guerra ente Filipines y Estaos Xuníos, la primer guerra de lliberación nacional del sieglu XX, foi un conflictu bélicu acaecíu ente Filipines y l'exércitu d'Estaos Xuníos d'América dende'l 4 de febreru de 1899 hasta'l 16 d'abril de 1902.
Esti conflictu ye conocíu tamién como la insurrección filipina. Esti nome foi históricamente'l más usáu comúnmente n'Estaos Xuníos, pero los filipinos y un númberu considerable d'historiadores d'Estaos Xuníos refiérense a estes hostilidaes como la guerra ente Filipines y Estaos Xuníos, y en 1999 la Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos reclasificó les sos referencies pa usar esti términu.
Oríxenes de la guerra editar
El gobiernu d'Estaos Xuníos asegurara a los rebeldes filipinos que'l so únicu interés moraba en ganar a España y, de camín, ayudar a los filipinos a consiguir la independencia. El presidente d'Estaos Xuníos McKinley declarara públicamente que l'anexón de les Filipines, «sería, d'alcuerdu al nuesu códigu moral, una agresión criminal». Pero tres la derrota d'España por causa de la Guerra d'España y Estaos Xuníos, los Estaos Xuníos volver contra los filipinos, quien-yos habíen proporcionáu importante ayuda militar ya información loxística, y apoderáronse de les Filipines convirtiéndola nuna colonia d'Estaos Xuníos. McKinley esplicaría que «los filipinos yeren incapaces d'autu gobernase, y que Dios indicáralu que nun podíen faer otra cosa más qu'educalos y cristianizarlos», a pesar de que les Filipines yá fueren cristianizadas polos españoles a lo llargo de dellos sieglos.
N'avientu de 1898, Estaos Xuníos adquirió les Filipines y otros territorios d'España pola suma de 20 millones de dólares d'Estaos Xuníos, por aciu el Tratáu de París. Sicasí, los filipinos, que yá declararen la independencia'l 12 de xunu d'esi añu, oponer a los términos del tratáu. El 14 d'agostu, una tropa formada por 11 000 soldaos foi unviada a ocupar les islles. El 1 de xineru de 1899, Emilio Aguinaldo foi declaráu primer presidente. Más tarde entamó un congresu en Malolos, Bulacán, pa redactar una constitución.
Desenvolvimientu editar
Les tensiones ente los soldaos filipinos y los d'Estaos Xuníos nes islles surdieron por cuenta de los movimientos pola independencia, contrarios a la colonización, agravaos polos sentimientos de traición per parte d'Aguinaldo, quien fuera lleváu a les islles pola armada d'Estaos Xuníos. Les hostilidaes empezaron el 4 de febreru de 1899, cuando un soldáu d'Estaos Xuníos disparara a un soldáu filipín que taba travesando una ponte nel territoriu d'Estaos Xuníos ocupáu de San Juan del Monte; un incidente que los historiadores agora consideren l'entamu de la guerra. El presidente d'Estaos Xuníos William McKinley más tarde diría a los reporteros «que los insurxentes atacaren Manila» para asina xustificar la guerra en Filipines.[1]
L'alministración del presidente d'Estaos Xuníos McKinley calificó a Aguinaldo de bandíu fuxitivu», ensin enxamás emitir nenguna declaración de guerra. Dos razones diéronse pa esto: una ye que llamando a la guerra, la insurrección filipina paecería una rebelión contra un gobiernu llegal, anque la única parte de Filipines baxu control d'Estaos Xuníos yera Manila; la segunda foi pa dexar al gobiernu d'Estaos Xuníos evitar el compromisu de les reclamaciones de les aiciones de los veteranos. Nel xunu de 1900, Galicanu Apacible, el primer embaxador de Filipines n'Estaos Xuníos, que fuxera a la ciudá de Toronto (Canadá), l'añu anterior pa evitar la posible detención poles autoridaes d'Estaos Xuníos,[2] escribió una carta apasionada n'inglés al pueblu d'Estaos Xuníos, encamentándolo a detener l'agresión contra'l so país.[3]
El 28 de marzu de 1901, Emilio Aguinaldo y Famy, primer presidente de Filipines, foi prindáu por fuercies de los Estaos Xuníos. La llucha de guerrilles siguió: el 5 de setiembre de 1903 foi prindáu Simeón Ola.
Macario Sacay asumió la presidencia filipina tres la captura y arrestu domiciliar del presidente Aguinaldo, pero'l 17 de xunetu de 1906 foi engañáu pol gobernador d'Estaos Xuníos con una falsa ufierta d'amnistía y la promesa d'un puestu na proyeutada Asamblea Nacional (nun marcu republicanu democráticu). Sacay y los sos guerrilleros fueron aforcaos por orde del gobernador el 13 de setiembre de 1907.
Consecuencies editar
Mientres la guerra morrieron 20 000 militares filipinos y 4234 norteamericanos.
Según el periodista políticu d'Estaos Xuníos James B. Goodno, el númberu d'homes, muyeres y neños civiles filipinos que perecieron de resultes direuta de los enfrentamientos devasó la sesta parte de la población total del país (esto ye, morrieron ente 1,2 millones y 1,5 millones).[6]
En 1908, el sacerdote católicu Manuel Arellano Remondo envaloró qu'hubiera un pocu más d'un millón d'homes, muyeres y neños civiles filipinos muertos pola guerra:
La población menguó por cuenta de la guerra. En 1895 envalórase qu'en Filipines vivíen unos 9 millones de persones, y na actualidá [1908], los habitantes del archipiélagu nun superen los 8 millones de persones.[7]
A la fin de la guerra, el censu oficial d'Estaos Xuníos de 1903 contabilizó 7 635 426 habitantes en tol país.
Esti eventu denominóse «Xenocidiu filipín» y, magar ye ciertu que la represión d'Estaos Xuníos foi feroz y enllargada dellos años más hasta 1907 (y hai quien diz hasta 1913), incluyendo la masiva resistencia armada frente a la invasión militar per parte del segundu presidente y xeneral de la República Filipina de 1898 Macario Sacay, executáu mientres la mesma (el xeneral Jacob H. Smith llegó inclusive a ordenar, n'unu de los episodios que llegó a conocese, «nun tomar prisioneros y matar a tolos mayores de diez años»),[8] resulta difícil calcular agora una cifra exacta. La xustificación d'esti xenocidiu foi'l imperialismu que consideraba llexítimu cualquier abusu sobre una raza inferior qu'había que colonizar y tapando llisa y llanamente la esplotación; Rudyard Kipling escribió en 1899 defendiendo l'imperialismu d'Estaos Xuníos en Filipines el so poema «La carga del home blancu» («The White Man's Burden»), publicáu orixinalmente na revista popular McClure's col subtítulu «The United States and the Philippine Islands» (‘Los Estaos Xuníos y les islles Filipines').
ye d'esperar qu'una enorme proporción d'eses baxes sían filipinos de fala hispana yá que yeren los d'esta fala los que meyor entendíen los conceutos d'independencia y llibertá y los qu'escribieron obres en idioma español sobre diches idees.Luciano de la Rosa, El filipín: orixe y connotación (1960)[9]
La quema d'aldegues, les tortures y les violaciones per parte de los soldaos d'Estaos Xuníos tamién fueron abondosos.
L'historiador d'Estaos Xuníos Paul A. Kramer señala que'l comportamientu de los soldaos d'Estaos Xuníos provocó la indignación de los antimperialistes, quien abiertamente denunciaron la quema d'ilesies, la profanación de campusantos y l'execución de prisioneros.[10] Los norteamericanos practicaben la tortura de llamada «cures d'agua», na qu'obligaben al prisioneru a inxerir muncha cantidá de líquidu, lo que provocaba munches vegaes la muerte por colapsu.[11]
Tres la derrota, Filipines convertir nuna colonia d'Estaos Xuníos, qu'impulsó la so cultura ya idioma nes islles. Finalmente, el 4 de xunetu de 1946, tres la Segunda Guerra Mundial, Estaos Xuníos concedió a Filipines una independencia más nominal que real.
Referencies editar
- ↑ Evidencies recién del Institutu Históricu Nacional de les Filipines dicen que'l soldáu filipín muertu polos (dichu borrachos) soldaos d'Estaos Xuníos nun ta en San Juan del Monte, sinón na actual cai Sorrego, en Manila. L'Institutu punxo ende una marca.
- ↑ «Emilio Aguinaldo — dubious hero?: To the american people, an appeal». Consultáu'l 2009.
- ↑ «To the american people: an appeal / by G. Apacible».
- ↑ Fotografía publicada nel sitiu web Historical Text Archive.
- ↑ «New York Journal Americal», artículu publicáu n'inglés nel sitiu web Wikipedia.
- ↑ Goodno, James B. (1991): The Philippines: land of broken promises (páx. 31). Londres, 1991.
- ↑ Arellano Remondo, fray Manuel: Xeografía xeneral de les islles Filipines (páx. 15). Manila: Tipografía del Colexu de Santu Tomás de Manila.
- ↑ De la Rosa, Luciano (1960): El filipín: orixe y connotación. Manila, 1960.
- ↑ tortura-en-la guerra filipín-norteamericana/ The Water Cure: Debating Torture and Counterinsurgency—a Century Ago publicáu pola revista New Yorker, traducíu por Norberto Barreto Velázquez, Ph. D. Lima, Perú, 29 d'abril de 2009
- ↑ otomíes-de-eeuu-al pueblu.html «Les otomíes d'Estaos Xuníos contra'l pueblu filipín en 1898-1946», artículu de mayu de 2009 nel sitiu web Heriedu Española.
Enllaces esternos editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Guerra ente Filipines y Estaos Xuníos.- Guerra ente Filipines y Estaos Xuníos
- Una reseña de la xeografía, cultura y hestoria de Filipines, n'ocasión del centenariu de la Primer República Filipina
- Estadístiques: L'idioma español en Filipines
Datos: Q214456- Multimedia: Philippine-American War
