Wikipedia

Harold Pinter

Harold Pinter (10 d'ochobre de 1930, Londres – 24 d'avientu de 2008, Londres), foi un dramaturgu, guionista, poeta, actor, direutor y activista políticu inglés, ganador del Premiu Nobel de Lliteratura en 2005. La so carrera como escritor estender por más de cincuenta años y foi unu de los más influyentes dramaturgos modernos británicos.

Harold Pinter
Vida
Nacimientu Londres[1], 10 d'ochobre de 1930[2]
Nacionalidá Bandera del Reinu Xuníu Reinu Xuníu
Muerte Londres[1], 24 d'avientu de 2008[3] (78 años)
Sepultura cementerio de Kensal Green (es) Traducir
Causa de la muerte cáncer hepáticu
Familia
Padre Jack Haim Pinter
Madre Frances Moskowitz
Casáu con Vivien Merchant (1956 – 1980)[4]
Antonia Fraser (1980 – 2008)[4]
Fíos/es
Estudios
Estudios Central School of Speech and Drama
Royal Academy of Dramatic Art 1949) ensin valor : Actuación
Llingües falaes inglés[5]
Oficiu dramaturgu, actor, direutor de cine, guionista, escritor, direutor de teatru, poeta, novelista, realizador
Llugares de trabayu Reinu Xuníu
Trabayos destacaos La habitación (es) Traducir
The Birthday Party (en) Traducir
El montaplatos (es) Traducir
The Caretaker (es) Traducir
Premios
Nominaciones
Miembru de Academia de les Artes y de les Ciencies de Serbia
Academia de les Artes de Berlín
Academia de les Artes y les Ciencies d'Estaos Xuníos
Academia d'Estaos Xuníos de les Artes y les Lletres
Real Sociedá de Lliteratura
Seudónimos David Baron[8]
Creencies
Relixón ateísmu
IMDb nm0056217
haroldpinter.org
Cambiar los datos en Wikidata

Les sos obres más conocíes inclúin La fiesta de cumpleaños (1957), Torna al llar (1964) y Traición (1978), caúna de les cuales foi afecha pa cine y televisión. Les sos adautaciones de guiones de les obres d'otros autores inclúin El sirviente (1963), El mensaxeru (1970), The French Lieutenant's Woman (1981), El xuiciu (1993), y La buelga (2007). Tamién dirixó y actuó na radio, el teatru, la televisión, según en producciones de cine mesmes y nes d'otros.

Pinter nació y crióse en Hackney, Londres, y estudió en Hackney Downs School. Yera un atleta y bon xugador de cricket, actuó n'obres de teatru escolares, y escribió poesía. Asistió a l'Academia Real d'Arte Dramático, ensin rematar el cursu. Como oxetor de conciencia foi multáu por negar se de cumplir el serviciu militar. Darréu, siguió la so formación nel Central School of Speech and Drama y trabayó en teatru de repertoriu n'Irlanda ya Inglaterra. En 1956 cásase cola actriz Vivien Merchant y tuvo un fíu, Daniel, que nació en 1958. Dixebrar de Merchant en 1975 y casóse cola escritora Dama Antonia Fraser en 1980.

La so carrera como dramaturgu empezó cola producción de L'habitación en 1957. La so segunda obra de teatru, La fiesta de cumpleaños, foi primeramente un fracasu, a pesar de les crítiques favorables nel Sunday Times. Los críticos describieron les sos primeres obres como «comedia d'amenaza». Obres de teatru posteriores, tales como Tierra de naide (1975) y Traición (1978) fueron caracterizaes como «teatru de memoria». Como actor apaeció de cutiu nes producciones pa radiu, televisión y cine, de les sos propies obres. Tamién actuó nun númberu d'obres d'otros escritores. Dirixó cerca de cincuenta producciones de teatru, televisión y cine, y recibió más de cincuenta premios, gallardones y otros honores, incluyendo'l Premiu Nobel de Lliteratura en 2005 y la Légion d'honneur francesa en 2007.

Foi diagnosticáu con cáncer d'esófagu n'avientu de 2001. A pesar del so fráxil salú, siguió actuando nel escenariu y la pantalla, realizando d'últimes el papel protagonista nel monólogu de La última cinta de Krapp de Samuel Beckett, pal cincuentenu aniversariu de la temporada del Royal Court Theatre, n'ochobre de 2006. Morrió de cáncer de fégadu'l 24 d'avientu 2008.

Biografía editar

Mocedá y educación editar

Pinter nació'l 10 d'ochobre 1930 en Hackney, nel este de Londres, como l'únicu fíu de padres de clase media baxa ingleses, d'ascendencia xudía d'Europa Oriental: el so padre, Jack Pinter (1902-1997) yera xastre de señores; la so madre, Frances (nacida Moskowitz, 1904-1992), una ama de casa.[9] Pinter creyó la hestoria errónea d'una tía qu'afirmo que la familia yera sefardina y que fuxera de la inquisición española; asina, nos sos primeros poemes, Pinter utilizó'l seudónimu Pinta y dacuando variaciones, tales como da Pinto.[10] Investigación posterior por Dama Antonia Fraser, la segunda esposa de Pinter, reveló qu'esta lleenda yera apócrifa; trés de los güelos de Pinter veníen de Polonia y el cuartu d'Odesa, polo que la familia yera ashkenazi.[10][11][12]

La casa de la familia de Pinter en Londres describióse pol so biógrafu oficial, Michael Billington, como «una casa sólida de tres pisos de lladriyu coloráu, a poca distancia del ruidosu y zaragateru tráficu de Lower Clapton Road».[13] En 1940 y 1941, dempués del Blitz, Pinter foi sacupáu de la so casa en Londres para Cornwall y Reading.[13] Billington afirma que la intensidá de vida y muerte de la esperiencia cotidiana» enantes y mientres el Blitz dexó Pinter con fondes alcordances «de soledá, desconciertu, separación y perda: temes que s'atopen en toles sos obres».[14]

Ente 1944 y 1948 Pinter afayó'l so potencial social como estudiante en Hackney Downs School, un grammar school en Londres. «En parte pola escuela y en parte al traviés de la vida social del Club de Hackney Boys... formó una creencia casi sacerdotal nel poder de l'amistá masculina. Los amigos que fizo naquellos díes —especialmente Henry Woolf, Michael (Mick) Goldstein y Morris (Moishe) Wernick— siempres fueron una parte vital de la testura emocional de la so vida».[12][15] Una influencia importante foi'l so inspirador profesor d'inglés, Joseph Brearley, que lo dirixó n'obres de teatru escolares y con quien tuvo llargues caminaes, falando de lliteratura.[16] Según Billington, so la instrucción de Brearley «Pinter rellumó n'inglés, escribió pa la revista de la escuela y afayó el so talentu p'actuar».[17][18] En 1947 y 1948, interpretó'l papel de Romeo y Macbeth en producciones empobinaes por Brearley.[19]

A la edá de 12 años, Pinter empezó a escribir poesía; na primavera de 1947, la so poesía foi publicada per primer vegada na revista de la escuela Hackney Downs.[20] En 1950, la so poesía foi publicada per primer vegada fora de la revista de la escuela en Poetry London, dalgunos sol seudónimu de «Harold Pinta».[21][22]

Deporte y amistá editar

Esfrutó correr y rompió el récor de la carrera de velocidá de Hackney Downs School.[23][24] Yera un aficionáu de críquet, hasta llevar el so bate cuando fueron sacupaos mientres el Blitz.[25] En 1971 dixo a Mel Gussow: «unu de les principales obsesiones de la mio vida ye'l xuegu de cricket —xugar, veo y lleo sobre ello tol tiempu».[26] Foi presidente del Club de Cricket Gaieties, partidariu del Yorkshire County Cricket Club,[27] y dedicó una seición del so sitiu web oficial a esti deporte.[28] Una de les parés del so estudiu taba apoderada por una semeya de sigo mesmu como moza xugando al cricket, como foi descritu por Sarah Lyall, escribiendo en The New York Times: «El Sr. Pinter pintáu, a puntu de batear col so bate, tien un rellumu maliciosu nos güeyos; la testosterona casi vuela de la lona».[29][30] Pinter aprobó la idea urbano y esixente del cricket como un coraxosu teatru d'agresión».[31] Dempués de la so muerte, dellos de los sos contemporáneos d'escuela recordaron los sos llogros nel deporte, especialmente'l cricket y la carrera.[32] L'homenaxe conmemorativo de BBC Radio 4 incluyó un ensayu sobre Pinter y el cricket.[33]

Otros intereses que Pinter mentó a los entrevistadores yeren la familia, l'amor y el sexu, la bébora, la escritura y la llectura.[34] Según Billington, «Si la noción de llealtá masculina, rivalidá competitiva y el mieu de la traición formen un filo constante na obra de Pinter dende The Dwarfs d'equí p'arriba, los sos oríxenes atopar nos sos años d'adolescencia en Hackney. Pinter adora les muyeres, gocia de coquetear con elles, venera la so fuercia y capacidá d'adautación. Sicasísobremanera nes sos primeres obres, de cutiu son vistes como influencies negatives sobre dalgún ideal platónicu y puru de l'amistá masculina: unu de los más importantes ente los Edenes perdíos de Pinter».[12][35]

Formación teatral temprana y esperiencia nel escenariu editar

A partir de finales de 1948, Pinter asistió a la Royal Academy of Dramatic Art mientres dos términos, pero como odiaba la escuela, perdióse la mayor parte de les sos clases, asonsañó un ataque de nervios, y retiróse en 1949.[36] En 1948 foi convocáu al serviciu militar. Rexistróse como oxetor de conciencia, foi lleváu a juicio dos vegaes, y finalmente foi multáu por negar se a sirvir.[37] Tuvo un pequeñu papel na pantomima navidiega Dick Whittington and his Cat nel Hippodrome de Chesterfield en 1949-1950.[38] De xineru a xunetu de 1951, asistió a la Central School of Speech and Drama.[39]

De 1951 a 1952 realizó una xira per Irlanda cola compañía de repertoriu Anew McMaster, interpretando más d'una docena de papeles.[40] En 1952 empezó a actuar en producciones rexonales de repertoriu inglés; de 1953 a 1954, trabayó pa la compañía Donald Wolfit nel King's Theatre, Hammersmith, realizando ocho papeles.[41][42] Dende 1954 hasta 1959, Pinter actuó sol nome artísticu de David Baron.[43][44] En total, Pinter realizó más de 20 papeles con esi nome.[44][45] Pa complementar los sos ingresos d'actuación, Pinter trabayó como camareru, carteru, porteru y llimpiador de nieve, mientres, acordies con Mark Batty, «allugaba ambiciones de poeta y escritor».[46] N'ochobre de 1989 Pinter recordó: «Taba en rep[ertorio] inglés como actor mientres unos 12 años. Los mios papeles favoritos yeren ensin dulda los accidentes. Son daqué que llanca-y el diente».[47] Mientres esi periodu, tamién realizó papeles ocasionales, nes sos obres propies y les d'otros, pa la radio, la televisión y el cine, como siguió faciendo mientres tola so carrera.[44][48]

Matrimonios y vida familiar editar

 
La casa de Pinter en Worthing, 1962-64

Dende 1956 hasta 1980, Pinter taba casáu con Vivien Merchant, una actriz que conoció mientres una xira,[49] quiciabes meyor conocida pola so actuación na película Alfie de 1966. Tuvieron un fíu, Daniel, que nació en 1958.[50] A lo llargo de la década de 1970, Merchant apaeció en munches de les obres de Pinter, incluyendo Torna al llar tantu nel escenariu (1965) como na televisión (1973), pero'l matrimoniu foi aturbolináu.[51] Mientres siete años, dende 1962 hasta 1969, Pinter taba comprometíu nuna rellación clandestina cola periodista y presentadora de la BBC-TV Joan Bakewell, qu'inspiró la so obra de teatru Traición de 1978,[52] y tamién mientres esi periodu y más allá, tuvo un romance con una socialité estauxunidense, a quien moteyó «Cleopatra». Esta rellación foi otru secretu que nun compartió cola so esposa nin con Bakewell.[53] Primeramente, pensóse que traición foi una respuesta a la so rellación posterior cola historiadora Antonia Fraser, la esposa del políticu Hugh Fraser, según la desintegración matrimonial de Pinter.[54]

Pinter y Merchant atoparon a Fraser en 1969, cuando los trés trabayaron xuntos nun programa sobre María, reina d'Escocia nel National Gallery; dellos años dempués, el 8–9 xineru de 1975, Pinter y Fraser empezaron una rellación amorosa[55] que duró cinco años.[56][57] Dempués de despintar la rellación a Merchant mientres dos meses y mediu, Pinter, finalmente díxo-y el 21 de marzu de 1975: «Conocí a daquién».[58] Dempués d'eso, «La vida en Hanover Terrace gradualmente fíxose imposible», y Pinter camudar de la so casa'l 28 d'abril 1975, cinco díes dempués del estrenu de Tierra de naide.[59][60]

A mediaos d'agostu de 1977, dempués de que Pinter y Fraser pasaren dos años en viviendes emprestaes y arrendaes, treslladóse a la so antigua casa familiar en Holland Park,[61] onde Pinter empezó a escribir Traición.[54] A principios de xineru 1978 volvió trabayar, mientres taba de vacaciones nel Grand Hotel en Eastbourne.[62] Dempués de que'l divorciu de los Fraser volvióse definitivu en 1977, y el de los Pinter en 1980, Pinter cásase con Fraser el 27 de payares de 1980.[63] Sicasí, porque Merchant retrasó dos selmanes en roblar los papeles del divorciu, la receición de boda tenía que preceder a la ceremonia, orixinalmente programada pa coincidir cola celebración de los cincuenta años de Pinter.[64] Vivien Merchant morrió d'alcoholismu agudo na primer selmana d'ochobre de 1982, a la edá de 53.[65][66] Billington escribe que Pinter «fixo tolo posible pa sofitar[la]», y que llamentó que n'última instancia alloñar del so fíu, Daniel, dempués de la so separación, el nuevu matrimoniu, y la muerte de Merchant.[67]

Daniel, un talentosu músicu y escritor solitariu, camudó'l so apellíu de Pinter a Brand, el nome de soltera de la so güela materna,[68] yá primero que Pinter y Fraser empecipiaron una rellación amorosa; ente que, según Fraser, el so padre nun podía entendelo, ella afirmó que si podía: «Pinter ye un nome tan distintivu que tien d'habese cansáu de pregunta-y "¿Dalguna rellación?"»[69] Michael Billington escribió que Pinter consideró'l cambéu de nome del so fíu como «una decisión en gran midida pragmática per parte de Daniel, diseñada pa caltener a raya a la prensa»[70] Fraser dixo a Billington que Daniel «yera bien prestosu pa mi nun momentu en que fuera bien fácil pa él habese vueltu en contra de mi... a cencielles porque fuera l'únicu focu del amor del so padre y agora manifiestamente nun lo yera».[70] Entá ensin conciliar nel momentu de la muerte del so padre, Daniel Brand nun asistió al funeral de Pinter.[71]

Billington señala que «La rotura con Vivien y la nueva vida con Antonia diba tener un efeutu fondu na personalidá de Pinter y el so trabayu», anque añade que Fraser nun pretendió tener inflúi sobre Pinter o la so escritura.[68] Na entrada del so propiu diariu contemporaneu, de fecha 15 de xineru de 1993, Fraser describir a sigo mesma más como una comadrona lliteraria de Pinter.[72] N'efeutu, dixo a Billington que «otra xente [como Peggy Ashcroft, ente otros] tuvo una influencia na formación [política] de Pinter» y atribuyó los cambeos nos sos escritos y opiniones polítiques a un cambéu de «una vida personal complicada, infeliz... a una vida personal feliz, ensin entueyos», polo que «una parte de Harold, que siempres tuviera ellí foi lliberada de dalguna manera. Creo que puede vese lo nel so trabayu dempués de Tierra de naide [1975], que foi una obra de teatru bien aveseda».[68]

Pinter taba contentu nel so segundu matrimoniu y esfrutaba de la vida familiar colos sos seis fíos adoptivos adultos y diecisiete nietos.[73] Inclusive dempués de lluchar contra'l cáncer mientres dellos años, consideróse «un home bien afortunáu en tolos sentíos».[74] Na so entrevista con Pinter de 2007 pa The New York Times, Sarah Lyall comenta que «el so últimu trabayu, un folletu delgáu tituláu "Seis Poemes para A." entiende poemes escritos mientres más de trenta y dos años, onde "A", poques gracies, ye la dama Antonia. El primeru de los poemes foi escritu en París, onde ella y el señor Pinter viaxaron pocu dempués de que se conocieron. Más de tres décades dempués, los dos son raramente separaos, y el Sr. Pinter vuélvese nidiu, inclusive atopadizu, cuando fala de la so esposa».[29] Nesta entrevista Pinter «reconoció que les sos obres llenes d'infidelidá, crueldá, inhumanidad, tou eso— paecen en desalcuerdu cola so felicidá doméstica. "¿Cómo escribir una obra feliz?" dixo "El drama ye alrodiu de los conflictos y niveles de perturbación, desconciertu. Nunca fui capaz d'escribir una obra feliz, pero fui capaz d'esfrutar d'una vida feliz"».[29] Dempués de la so muerte, Fraser dixo al diariu The Guardian: «Yera un gran home, y foi un privilexu vivir con él mientres más de trenta y tres años. Nunca va ser escaecíu».[75][76]

Actividaes cíviques y activismu político editar

De 1948 a 1949, cuando tenía dieciocho años, Pinter oponer a la política de la Guerra Fría, lo que dio llugar a la so decisión de convertise en oxetor de conciencia y de negase a cumplir el serviciu militar nel exércitu británicu. Sicasí, dixo a entrevistadores que si na Segunda Guerra Mundial tuviera la edá, llucharía contra los nazis.[77] Na so entrevista con Lawrence M. Bensky pa Paris Review de la seronda de 1966, paecía espresar ambivalencia, tanto indiferencia como hostilidá, escontra les estructures polítiques y los políticos.[78] Sicasí, foi unu de los primeros miembros de la Campaña pal Desarme Nuclear, y sofitó el movimientu anti-apartheid británicu (1959-1994), participando na negativa de los artistes británicos de dexar producciones profesionales del so trabayu en Sudáfrica en 1963 y en campañes asemeyaes posteriores.[79][80][81] En «A Play and Its Politics», una entrevista de 1985 con Nicholas Hern, Pinter describió les sos primeres obres retrospectivamente dende la perspeutiva de la política del poder y la dinámica de la opresión.[82]

Nos últimos venticinco años de la so vida, Pinter centróse cada vegada más los sos ensayos, entevistes y apaiciones públiques direutamente en cuestiones polítiques. Yera oficial de PEN Internacional, y en 1985 viaxó col dramaturgu estauxunidense Arthur Miller a Turquía nuna misión co-patrocinada pol comité Helsinki Watch pa investigar los actos de tortura contra escritores encarcelaos, na cual conoció a les víctimes de la opresión política y les sos families. Les esperiencies en Turquía y la represión de la llingua curda pol gobiernu turcu, inspirar a escribir la obra de teatru Llinguaxe del monte en 1988.[83] Yera tamién un miembru activu de la Campaña de Solidaridá con Cuba, una organización que «realizó campañes nel Reinu Xuníu contra'l bloquéu de Cuba polos Estaos Xuníos».[84] En 2001 Pinter xunir al Comité Internacional pa la Defensa de Slobodan Milosevic (ICDSM), que fizo un llamamientu pa un xuiciu xustu y pola llibertá de Slobodan Milosevic, y robló un pidimientu d'artistes pa Milosevic» en 2004.[85]

Pinter opúnxose firmemente a la Guerra del Golfu de 1991, la campaña de bombardeos en Yugoslavia pola OTAN en 1999 mientres la Guerra de Kosovu, la Guerra n'Afganistán de 2001, y la invasión d'Iraq de 2003. Ente les sos declaraciones polítiques provocatibles, Pinter llamó al primer ministru británicu Tony Blair un «iluso fatu», y comparó l'alministración del presidente George W. Bush cola de l'Alemaña nazi.[85][86] Afirmó que los Estaos Xuníos «taben carganda escontra la dominación del mundu, ente que'l públicu estauxunidense y el primer ministru británicu asesín de mases quedáronse quietos reparando».[86] Taba bien activu nel movimientu antiguerra del Reinu Xuníu, pronunciando discursos en xuntes celebraes pol Stop the War Coalition[87] y de cutiu criticaba l'agresión norteamericana, por casu cuando, nel so discursu d'aceptación del premiu Wilfred Owen de la Poesía'l 18 de marzu 2007, preguntóse retóricamente: «¿Qué pensaría Wilfred Owen de la invasión d'Iraq? ¿Un actu de banditismo, un actu de flagrante terrorismu d'estáu, demostrando'l despreciu absolutu pol conceutu del derechu internacional?».[88][89][90]

Les sos declaraciones polítiques contundentes, y la concesión del Premiu Nobel de la Lliteratura a Pinter, amenaron fuertes crítiques ya inclusive, n'ocasiones, provocaron burlles y ataques personales.[91] L'historiador Geoffrey Alderman, l'autor de la hestoria oficial de Hackney Downs School, espresó la so propia «perspeutiva xudía» de Harold Pinter: «Sía'l que quier el so méritu como escritor, actor y direutor, nun planu éticu paezme que Harold Pinter fuera intensamente defectuosu, y la so brúxula moral fondamente quebrada»[92]

El dramaturgu David Edgar, escribiendo en The Guardian, defendió a Pinter contra lo que calificó de «ser reprendíu por batallosos» como Johann Hari, que pensaron que Pinter nun merecía» ganar el Premiu Nobel.[93][94] Darréu Pinter siguió oponiéndose contra la guerra d'Iraq y sofitando otres causes polítiques. Tal como lo destacar Alderman por casu, Pinter robló la declaración de misión de los Xudíos pola Xusticia pa los palestinos en 2005, y l'anunciu d'una páxina entera, tituláu «What Is Israel Doing? A Call by Jews in Britain», publicáu en The Times el 6 de xunetu de 2006;[92] tamién yera patrocinador del Festival de la Lliteratura Palestina.

Carrera editar

Como actor editar

La carrera d'actor de Pinter tomó más de cincuenta años y –a pesar de que de cutiu representaba villanos– inclúi una amplia gama de papeles nel escenariu, la radio, el cine y la televisión.[41][95] Amás d'actuar nes adautaciones de radio y televisión de les sos propies obres de teatru y sketches dramáticos, de primeres de la so carrera como guionista fixo delles apaiciones nes películes basaes nos sos propios guiones; por casu, como home de la sociedá en El sirviente (1963) y como Mr. Bell en Accident (1967), dambes empobinaes por Joseph Losey; y como veceru de llibrería na so película posterior Turtle Diary (1985), protagonizáu por Michael Gambon, Glenda Jackson y Ben Kingsley.[41]

Ente los sos papeles notables en producciones de cine y televisión inclúyense l'abogáu corruptu Saúl Abrahams, frente a Peter O'Toole en Rogue Male (1976) de la BBC; Man Hunt, una nueva versión del cine negru de 1941, llanzáu en DVD en 2002; y un periodista irlandés borrachu na película Langrishe, Go Down (protagonizada por Judi Dench y Jeremy Irons) distribuyida en BBC Two en 1978[95] y estrenada nel cine en 2002.[96] Ente les actuaciones en películes posteriores inclúyese'l criminal Sam Ross en Mueyo (1997), una película escrito y empobinao por Jez Butterworth, basada na obra de teatru del mesmu nome de Butterworth; Sir Thomas Bertram (el so papel de cine más importante) en Mansfield Park (1998), un personaxe que Pinter describió como «un home bien civilizáu... un home de gran sensibilidá, pero en realidá ta sosteniendo y calteniendo un sistema totalmente brutal [el comerciu d'esclavos] de la que deriva'l so dineru»;[97] y tíu Benny, xunto a Pierce Brosnan y Geoffrey Rush, en The Tailor of Panama (2001).[41] en telefilme, actuó como Mr. Bearing, el padre de la paciente de cáncer d'ovariu Vivian Bearing, interpretada por Emma Thompson na película HBO de Mike Nichols basáu en Wit (2001), la obra ganadora del premiu Pulitzer; y el papel del direutor, xunto a John Gielgud (últimu papel de Gielgud) y Rebecca Pidgeon en Catastrophe, de Samuel Beckett, dirixida por David Mamet como parte de Beckett On Film (2001).[41][95]

Como direutor editar

Pinter empezó a dirixir con mayor frecuencia mientres la década de 1970, convirtiéndose en direutor acomuñáu de la Royal National Theatre en 1973.[98] Dirixó cerca de cincuenta producciones de teatru, cine y televisión, tanto mesmes como les d'otros, incluyendo diez producciones de les obres de Simon Gray, resultando nos estrenos de teatru o cine de Butley (teatru 1971, cine 1974), Otherwise Engaged (1975), The Rear Column (teatru, 1978; televisión, 1980), Close of Play (1979), Quartermaine's Terms (1981), Life Support (1997), The Late Middle Classes (1999), y The Old Masters (2004).[49] Delles d'estes producciones fueron protagonizaes por Alan Bates (1934-2003), quien realizó los papeles de teatru y cine, non yá de Butley sinón tamién de Mick nel primer ésitu comercial importante de Pinter, El cuidador (teatru, 1960; cine, 1964); tamién tenía'l papel de Nicolas en One for the Road y el taxista en Estación Victoria.[99] Ente les más de trenta y cinco obres dirixíes por Pinter, inclúyese Next of Kin (1974) de John Hopkins; Blithe Spirit (1976) por Noël Coward; The Innocents (1976) por William Archibald; Circe and Bravo (1986) por Donald Freed; Taking Sides (1995), por Ronald Harwood; y Twelve Angry Men (1996), por Reginald Rose.[98][100]

Como dramaturgu editar

Pinter foi l'autor de ventinueve obres de teatru y quince sketches dramáticos y el co-autor de dos obres de teatru y radio.[101] Ye consideráu unu de los más influyentes dramaturgos modernos británicos,[102][103] Xunto col Premiu Tony a la meyor obra de 1967 pa Regresu al llar y dellos otros premios y nominaciones estauxunidenses, él y les sos obres recibieron munchos premios nel Reinu Xuníu y n'otros países.[104] El so estilu entró nel idioma inglés como un axetivu, «Pinteresque» («pinteresco»), anque a Pinter nun-y gustaba'l términu que lu paeció ensin sentíu.[105]

«Comedies d'amenaza» (1957–1968) editar

L'habitación y La fiesta de cumpleaños (1957) editar

La primer obra de teatru de Pinter, L'habitación, escrita ya interpretada per primer vegada en 1957, foi una producción estudiantil de la Universidá de Bristol, dirixida pol so bon amigu, l'actor Henry Woolf, que tamién interpretó'l papel del señor Kidd (lo que repitió en 2001 y 2007).[101] Cuando Pinter mentó que tenía una idea pa una obra de teatru, Woolf pidiólu qu'escribir por que pudiera dirixila pa cumplir unu de los requisitos pal so trabayu de posgráu. Pinter escribir en tres díes.[106] Billington describió la producción como «un debú ablucantemente confiáu qu'atraxo l'atención d'un productor nuevu, Michael Codron, quien decidió presentar la siguiente obra de teatru de Pinter, La fiesta de cumpleaños, nel teatru Lyric Hammersmith en 1958».[107]

La segunda obra de Pinter, La fiesta de cumpleaños, escrita en 1957 y producida en 1958, foi primeramente un desastre comercial y mal recibíu pola crítica, a pesar de la receición favorable de Harold Hobson, l'influyente críticu de teatru del The Sunday Times,[108] la cual apaeció namái dempués del zarru de la producción que nun podía ser vuelta a entamar.[107][109] Los rellatos críticos de cutiu citen a Hobson:

Soi bien consciente de que la obra de Pinter recibió bien males notes el pasáu martes pela mañana. Nel momentu que escribo estes [pallabres] entá nun se sabe si la obra va siguir siendo realizada al momentu en qu'apaecen, anque ye probable que llueu va ser realizada n'otros sitios. Deliberadamente, toi dispuestu a arriesgar tou lo que tengo de reputación como xuez d'obres de teatru diciendo que La fiesta de cumpleaños nun ye de cuarta, nin siquier de segunda, sinón de primera [clase]; y que Pinter, ante la evidencia de la so obra, tien el talentu más orixinal, perturbador y captivante nel mundu teatral de Londres ... A pesar de les sos esperiencies de la selmana pasada, va escuchase más del señor Pinter y de La fiesta de cumpleaños. Tome nota de los sos nomes.

Polo xeneral los críticos posteriores, inclusive'l mesmu Pinter, acrediten Hobson de sofitar, ya inclusive rescatáu, la carrera de Pinter.[110]

Nuna crítica publicada en 1958, tomando emprestáu'l subtítulu de The Lunatic View: A Comedy of Menace, una obra de teatru de David Campton, el críticu Irving Wardle caracterizó la primeres obres de teatru de Pinter como «comedia d'amenaza» —una etiqueta que s'aplicó repetidamente a la so obra.[111] Nestes obres pártese usualmente d'una situación aparentemente inocente, que se convierte en «absurda» y amenazante por cuenta de la conducta peculiar de dalgún personaxe que resulta incomprensible pal públicu, y n'ocasiones pal restu de los personaxes. Pinter reconoz la influencia de Samuel Beckett, sobremanera nes sos primeres obres; fixéronse amigos, ya intercambiaron el borradores de les sos obres en desenvolvimientu pa recibir comentarios.[105][112]

L'invernaderu (1958/1980), El montaplatos (1959), El cuidador (1959), y otres obres tempranes editar

Pinter escribió L'invernaderu (The Hothouse) en 1958, dexándolo de llau por más de 20 años. De siguío escribió El montaplatos (The Dumb Waiter, 1959), que s'estrenó n'Alemaña, y que foi realizáu en 1960 xunto a L'habitación nel Hampstead Theatre Club en Londres.[101] La obra nun foi realizada frecuentemente hasta la década de 1980, y con mayor frecuencia a partir de 2000, incluyendo la producción de 2007 nos Trafalgar Studios del West End Theatre. La primer producción de El cuidador, que tuvo llugar en 1960 nel Arts Theatre Club de Londres, estableció la reputación de Pinter como dramaturgu.[113] La obra foi tresferida al Duchess Theatre en mayu de 1960 y tuvo 444 representaciones,[114] y recibió el premiu Evening Standard pa la meyor obra de teatru de 1960.[115] La so obra Una nueche de xordia (A Night Out) llogró grandes audiencies na radio y televisión y contribuyó, xunto colos sos sketches de revista bien populares, a aumentar l'atención pública.[116] En 1964, La fiesta de cumpleaños foi nuevamente producida, tantu na televisión (con el mesmu Pinter nel papel de Goldberg) como nel escenariu (empobináu por Pinter nel Aldwych Theatre), y foi bien recibida.[117]

Cuando en 1967 la producción de Torna al llar (The Homecoming, 1964), dirixida por Peter Hall, llegó en Broadway, Pinter yá se convirtiera nun dramaturgu celebre, y l'obra llogró, ente otros, cuatro Premios Tony.[118] Nesta dómina, Pinter tamién escribió Un llixeru malestar (A Slight Ache), una obra de teatru radiofónicu emitida per primer vegada por BBC Third Programme en 1959, y depués afecha pal escenariu y representada nel Arts Theatre Club en 1961. Tamién en 1960 tresmitióse Una nueche de xordia a una gran audiencia nel programa de televisión Armchair Theatre d'ABC, dempués de ser tresmitida pola BBC Radio 3. La obra Escuela nocherniega (Night School) apaeció per primer vegada en televisión en Associated Rediffusion en 1960. La coleición The Collection estrenar nel Aldwych Theatre en 1962, y Los nanos (The Dwarfs), una adautación de la entós inédita novela de Pinter col mesmu títulu, foi tresmitida per primer vegada na radio en 1960, depués afecha pal escenariu (tamién nel Arts Theatre Club) nun programa doble con L'amante, que depués foi televisáu por Rediffusion Associated en 1963; y Tea Party, una obra de teatru que Pinter desenvolvió a partir del so cuentu de 1963, que foi tresmitida per primer vegada pola BBC en 1965.[101]

Escribió un guión, tituláu The Basement (1966), pa una triloxía de películes con contribuciones de Samuel Beckett, Eugène Ionesco, y Pinter, de los cualos namái realizar la película de Beckett, titulada Film. Depués convirtió'l so guión nuna obra de teatru, tamién titulada The Basement, que foi producida en 1968 en BBC 2, y nel escenariu.[119]

«Teatru de memoria» (1968–1982) editar

Dende finales de 1960 hasta principios de 1980, Pinter escribió una serie d'obres de teatru y sketches qu'esquicen ambigüedaes complexes, misterios elegíacos, caprichos risibles, y otres carauterístiques resbalices» de la memoria, obres a les cualos los críticos dacuando referíense como «Teatru de memoria».[120] Inclúin Paisaxe (Landscape, 1968), Silenciu (Silence, 1969), Night (1969), Vieyos tiempos (Old Times, 1971), Tierra de naide (No Man's Land, 1975), The Proust Screenplay (1977), Traición (Betrayal, 1978), Voces de la familia (Family Voices, 1981), Estación Victoria (Victoria Station, 1982), y Una especie d'Alaska (A Kind of Alaska, 1982). Dalgunes de les obres posteriores de Pinter, tales como Tiempu de fiesta (Party Time, 1991), Lluz de lluna (Moonlight, 1993), Cenices a les cenices (Ashes to Ashes, 1996), y Celebración (Celebration, 2000), incorporen dalgunes de les carauterístiques de la so dramaturxa de la memoria» pol so enfoque sobre'l pasáu dientro del presente, pero tienen resonancies personales y polítiques, y otres diferencies tonales, comparáu a les obres anteriores.[120][121]

Obres y sketches politizaes (1980–2000) editar

Tres un periodu de tres años de seca creativa mientres la década de 1980, dempués del so matrimoniu con Antonia Fraser y la muerte de Vivien Merchant,[122] les obres de teatru de Pinter amosaron un enclín a ser más curties y más abiertamente politizaes, sirviendo como crítiques a la opresión, la tortura, y otros abusos de los derechos humanos,[123] venceyaos pola aparente «invulnerabilidad del poder».[124] En 1979, xustu enantes d'esti híatus, Pinter re-afayó'l manuscritu de L'invernaderu, escritu en 1958 pero dexáu de llau; Revisar y depués dirixó la so primer producción nel Hampstead Theatre en Londres en 1980.[125] Al igual que les sos obres de la década de 1980, L'invernaderu esmolecer col autoritarismu y los abusos del poder políticu, pero tamién ye una comedia, al igual que los sos anteriores comedies d'amenaza. Nuna producción de 1995 nel Teatru Minerva de Chichester, Pinter desempeñó'l papel de Roote, unu de los papeles más importantes de la obra.[126]

El curtiu sketch dramáticu Precisamente (Precisely, 1983) ye un duólogu ente dos burócrates qu'esquicen l'absurda política de poder de l'aniquilación nuclear mutua y disuasión. La so primer obra de teatru manifiestamente politizada ye La última copa (One for the Road, 1984). En 1985 Pinter dixo qu'ente que les sos obres anteriores presentaron metáfores de poder ya impotencia, les posteriores presentaron realidaes lliterales de poder y el so abusu.[127] «El teatru políticu de Pinter dramatiza la interaición y el conflictu de los polos opuestos del compromisu y desprendimientu».[128] El llinguaxe del monte (Mountain Language, 1988) trata de la supresión de la llingua curda en Turquía.[83] El sketch dramáticu El Nuevu Orde Mundial (The New World Order, 1991) remembra lo que Robert Cushman, escribiendo en The Independent describe como «10 minutos atormentadores» de dos homes amenaciando con torturar a un tercer home que s'atopa colos güeyos vendados, amordazáu y atáu nuna siella; Pinter dirixó la producción en Royal Court Theatre Upstairs, onde s'estrenó'l 9 de xunetu de 1991; en 1994 la producción treslladóse a Washington, DC.[129] La sátira política Tiempu de fiesta (Party Time, 1991) estrenar nel Almeida Theatre en Londres, nun doble cartelu con El llinguaxe del monte. En 1992 Pinter afixo la obra nun guión pa la televisión, dirixendo la producción de la primer emisión nel Reinu Xuníu en Channel 4 el 17 de payares de 1992.[130]

Enxareyando intereses políticos y personales, les sos siguientes obres mayores, Lluz de lluna (Moonlight, 1993) y Cenices a les cenices (Ashes to Ashes, 1996) asítiase en llares y céntrense na agonía y la muerte; nes sos conversaciones personales en Cenices a les cenices, Devlin y Rebecca faen alusión a otomíes ensin especificar rellacionaes col holocaustu.[131] Dempués d'esperimentar la muerte de la so madre primero (1992) y depués el so padre (1997), de nuevu fundiendo lo personal y lo político, Pinter escribió los poemes «Death» (1997) y «The Disappeared» (1998).

La última obra de teatru de Pinter, Celebración (Celebration, 2000), ye una sátira social asitiada nun restorán elegante, que satiriza The Ivy, un llocal de moda nel distritu del West End Theatre de Londres, y los sos veceros que «acaben de llegar de les actuaciones d'ópera o ballet. Nun ye que pueden recordase d'una maldita cosa sobre lo que vieron, nin siquier los títulos. [Estes] almes doraes y bocayones son tan miopes cuando se trata de los sos propios compañeros de mesa (y pal casu, la so comida), con conversaciones que suelen conectase namái na superficie, nel so casu».[132] Superficialmente puede paecer que la obre tenga un menor númberu de resonancies abiertamente polítiques que dalgunes de les obres de la década de 1980 y 1990; pero los sos personaxes masculinos centrales, dos hermanos de llamaos Lambert y Matt, son miembros de la élite (al igual que los homes a cargu en Party Time), que se describen como «asesores n'estratexes de paz [porque] nun llevamos armes».[133] Na siguiente mesa, Russell, un banqueru, descríbese como una personalidá totalmente venada... un sicópata»[134] ente que Lambert «xura ser reencarnado como "[una] persona más civilizada, [una] persona más xentil, [una] persona meyor"».[135][136] L'esterior engañosamente nidiu d'estos personaxes despinta la so estrema crueldá. Celebración remembra los yá familiares contestos políticos «pintorescos»: «Los bocazos luxosos en 'Celebración' ... y los boriadores más seles de la clase trabayadora en 'L'habitación' ... tienen tou de mancomún so la superficie».[132] «El dineru permanez al serviciu del poder atrincheráu, y los hermanos na pieza son 'asesores d'estratexa' que los sos emplegos impliquen la coerción y la violencia ... Ye tentador, pero incorreutu, d'oldear les inversiones d'enerxía risible de la conducta social en Celebración con un cambéu duraderu nes estructures polítiques mayores», d'alcuerdu a Grimes, pa quien la obra de Pinter remembra pesimismu sobre la posibilidá de camudar el statu quo.[137] Sicasí, como lo amuesen les alcordances increíbles y de cutiu cómicos del camareru alrodiu del so güelu en Celebración, les últimes obres de teatru de Pinter tamién remembren dellos aspeutos espresionistes de les sos obres de «teatru de memoria anteriores, en cuantes que se remonta a la so «comedies d'amenaza», como s'ilustra nos personaxes y nel discursu final del camareru:

El mio güelu introducióme al misteriu de la vida ya inda toi metanes ello. Nun puedo atopar la puerta pa salir. El mio güelu salió. Dexar d'una vegada. Dexar y nun miró tras. Tenía tola razón. Y gustaríame faer una interxeición adicional.
Detiense. Lentu desvanecimiento.[138]

En 2000-2001, llevar a cabu les producciones simultánees de Remembrance of Things Past, una adautación teatral del guión inéditu del Guión de Proust, escritu en collaboración con, y empobináu por Di Trevis, y una nueva producción de El cuidador empobinada por Patrick Marber y protagonizada por Michael Gambon, Rupert Graves y Douglas Hodge.[101]

Al igual que Celebración, el penúltimu sketch tituláu Conferencia de prensa (Press Conference, 2002), «invoca tantu la tortura como la fráxil esistencia circunscrita de la disidencia».[139] Nel so estrenu nel Royal National Theatre, a pesar del so tratamientu de quimioterapia, Pinter xugó'l papel del ministru despiadáu, dispuestu a asesinar a los neños pequeños en beneficiu del Estáu».[140]

Como guionista editar

Pinter compunxo ventisiete guiones pal cine y la televisión, munchos de los cualos fueron realizaos en filme, o afechos como obres de teatru.[141] La so fama como guionista empezó con tres guiones escritos pa películes empobinaes por Joseph Losey, lo que resultó nuna estrecha amistá: El sirviente (1963), basada na novela de Robin Maugham; Accident (1967), adautáu de la novela de Nicholas Mosley; y El mensaxeru (1970), basáu na novela de L. P. Hartley.[142] Películes basaes n'adautaciones de Pinter de les sos propies obres de teatru inclúin: El cuidador (1963), dirixida por Clive Donner; La fiesta de cumpleaños (1968), dirixida por William Friedkin; Torna al llar (1973), dirixida por Peter Hall; y Traición (1983), dirixida por David Jones.

Pinter tamién afixo noveles d'otros escritores en guiones, incluyendo The Pumpkin Eater (1964), basáu na novela de Penelope Mortimer y empobináu por Jack Clayton; The Quiller Memorandum (1966), de la novela d'espíes 1965 The Berlin Memorandum por Elleston Trevor, dirixíu por Michael Anderson; L'últimu magnate (1976), de la novela inconclusa de F. Scott Fitzgerald, dirixíu por Elia Kazan; The French Lieutenant's Woman (1981), de la novela de John Fowles, dirixíu por Karel Reisz; Turtle Diary (1985), basáu na novela de Russell Hoban; The Heat of the Day (1988), un telefilme de la novela de 1949 d'Elizabeth Bowen; The Comfort of Strangers (1990), de la novela d'Ian McEwan, dirixíu por Paul Schrader; y El xuiciu (1993), de la novela de Franz Kafka, dirixíu por David Jones.[143]

Ente los sos guiones encargaos de les obres d'otros, los qu'escribió pa les películes The Handmaid's Tale (1990), The Remains of the Day (1990), y Lolita (1997) permanecen ensin publicar, y nel casu de los dos últimes películes, ensin creitos, anque s'utilizaron delles escenes o aspeutos de los sos guiones nes películes acabaes.[144] Los guiones de Remembrance of Things Past (1972), Victory (1982), y The Dreaming Child (1997), y el so guión inéditu The Tragedy of King Lear (2000) nun se realizaron en filme.[145] Sicasí, una parte del Guión de Proust foi realizada na película Swann in Love (Un amour de Swann) de 1984, dirixida por Volker Schlöndorff, y el guión tamién foi adautáu por Michael Bakewell pa una emisión de radiodrama de dos hores na BBC Radio 3 en 1995,;[146] en 2000 Pinter y el direutor Di Trevis collaboraron na adaptacíon del guión pa una producción nel Teatru Nacional.[147]

El postreru guión filmado de Pinter foi una adautación de la obra de teatru ganadora del Premiu Tony de 1970- La buelga, dirixida por Anthony Shaffer, quien foi encargáu por Jude Law, unu de los productores de la película.[29] Foi la base pa la película La buelga de 2007, dirixida por Kenneth Branagh.[29][148][149] Los guiones de The French Lieutenant's Woman y traición fueron nomaos para Óscares en 1981 y 1983, respeutivamente.[150]

2001–2008 editar

 
Dibuxu de Pinter por Reginald Gray, 2007. (New Statesman, 12 de xineru de 2009)

Del 16 al 31 xunetu de 2001, un Festival dedicáu a la obra de Harold Pinter, dirixíu por Michael Colgan, el direutor artísticu del Gate Theatre en Dublín, llevar a cabu como parte del festival añal del Lincoln Center na ciudá de Nueva York. Pinter participó como actor, nel papel de Nicolas en La última copa, y como direutor d'una doble programación empareyando la so última obra, Celebración, cola so primer obra, L'habitación.[151] Como parte del Homenaxe a Harold Pinter» de dos selmanes nel marcu del Festival Mundial de Líderes del xeniu creativu, celebráu del 24 setiembre al 30 d'ochobre de 2001 nel Centru Harbourfront en Toronto, Canadá, Pinter presentó una llectura dramática de Celebración (2000) y participó nuna entrevista pública nel ámbitu del Festival Internacional d'Autores.[152][153][154]

N'avientu de 2001, Pinter foi diagnosticáu con cáncer d'esófagu, y en 2002 someter a ciruxía y quimioterapia.[155] Nel cursu del so tratamientu dirixó una producción de la so obra de teatru tierra de naide, y escribió y actuó nun nuevu sketch tituláu «Press Conference», pa una producción de les sos sketches dramáticos nel Teatru Nacional; y a partir de 2002 yera cada vegada más activu en causes polítiques, escribiendo y presentando poesía politizada, ensayos, discursos, amás de ser arreyáu nel desenvolvimientu de les adautaciones de les sos de los sos dos últimos guiones, The Tragedy of King Lear y La buelga, que los sos borradores atopar nel Archivu Harold Pinter de la Biblioteca Británica (Add MS 88880/2).[156]

Del 9 a 25 xineru de 2003, el Manitoba Theatre Centre, en Manitoba, Canadá, celebró una PinterFest na cual una docena de compañíes de teatru realizaron más de 130 actuaciones de dolce de les obres de Pinter.[157] Ente les producciones realizaes incluyéronse L'invernaderu, Escuela nocherniega, L'amante, El montaplatos, Torna al llar, La fiesta de cumpleaños, Monólogu, La última copa, El cuidador, Cenices a les cenices, Celebración y Tierra de naide.[158]

En 2005, Pinter declaró que dexara d'escribir obres de teatru y que se dedicaría más al so activismu políticu y a la poesía: «Creo qu'escribí ventinueve obres de teatru. Pienso que ye abondu pa mi ... Les mios fuercies van en distintes direiciones—Nos últimos años fixi una serie de discursos políticos en dellos llugares y ceremonies ... Toi utilizando muncha enerxía más específicamente n'asuntos políticos, que, creo, son bien, bien esmolecedores na situación actual».[159][160] Esta poesía posterior incluyó ente otros «The 'Special Relationship'», «Laughter», y «The Watcher».

Dende 2005, Pinter sufrió de problemes de salú, incluyendo una rara enfermedá de la piel llamada pénfigo[161] y «una forma de septicemia qu'afectó los sos pies y enzancó el caminar».[162] Sicasí, llogró terminar el guión pa la película La buelga en 2005.[29][163] La so última obra dramática pa radiu, Voices (2005), en collaboración col compositor James Clarke, foi una adautación en música d'obres selectes de Pinter que s'estrenó en BBC Radio 3 el 10 d'ochobre 2005, el día de los sos cumpleaños.[164] Trés díes depués, anuncióse que ganara'l Premiu Nobel de la Lliteratura de 2005.[165]

Nuna entrevista con Pinter en 2006, realizada pol críticu lliterariu Michael Billington como parte del programa cultural de los Xuegos Olímpicos de Turín 2006, Pinter confirmó que se llindaría a escribir poesía, y non obres de teatru.[161] En respuesta, el públicu glayó Non al unísonu, encamentándolo a siguir escribiendo.[166] Xunto col simposio internacional sobre Pinter: Passion, Poetry, Politics (Pasión, Poesía, Política), comisariado por Billington, los acontecimientos del Premiu de Teatro Europa 2006 celebrando Pinter incluyeron nueves producciones (en francés) de Precisamente (1983), La última copa (1984), El llinguaxe del monte (1988), El nuevu orde mundial (1991), Tiempu de fiesta (1991), y Conferencia de prensa (2002) (versiones en francés de Jean Pavans); según Pinter Plays, Poetry & Prose, una nueche de llectures dramatizadas, dirixida por Alan Stanford del Gate Theatre de Dublín.[167] En xunu de 2006, l'Academia Británica de les Artes Cinematográfiques y de la Televisión (BAFTA) entamó una celebración de les películes de Pinter comisariada pol so amigu, el dramaturgu David Hare. Hare presentó la seleición de fragmentos de películes diciendo: «Saltar de nuevu nel mundu de les películes de Pinter... ye recordase d'un cine de mases lletráu, enfocáu tanto como'l de Bergman na cara humana, nel que la tensión caltener por un amiestu curioso diseñáu de la imaxe y el diálogu».[168]

En setiembre de 2006, dempués de tornar a Londres dende'l Edinburgh International Book Festival, Pinter empezó a exercer pola so interpretación del papel de Krapp nel monólogu la última cinta de Krapp de Samuel Beckett, que realizó'l mes siguiente dende una siella de ruedes motorizada, nuna producción llindada nel Royal Court Theatre ante sales llenes y reseñes crítiques «extáticas».[169] La producción namái conoció nueve actuaciones, y realizóse nel marcu de la celebración del aniversariu de los cincuenta años de la Royal Court Theatre; les entraes escosar en cuestión de minutos dende l'apertura de la taquilla, y los boletos xeneraron llargues sumes pa los reventa d'entraes revendedores d'entraes.[170] Una de les actuaciones foi filmada y tresmitida en BBC Four el 21 de xunu de 2007, y tamién proyeutáu darréu como parte de la conmemoración PEN n'homenaxe a Pinter, el 2 de mayu de 2009 en Nueva York.[171]

N'ochobre y payares de 2006, los teatros de Sheffield allugaron 7 obres de Pinter, incluyendo El cuidador, Voces, tierra de naide, Family Voices, Tea Party, L'habitación, La última copa, y El montaplatos, según películes (la mayoría de los sos guiones, y dalgunos nos que Pinter apaez como actor).[172]

En febreru y marzu de 2007 celebróse l'aniversariu de los cincuenta años de El montaplatos cola producción de la obra en Trafalgar Studios. En febreru de 2007, amosóse la versión cinematográfica de John Crowley Celebración (2000) en More 4 (Channel 4, Reinu Xuníu). El 18 de marzu de 2007, BBC Radio 3 tresmitió una nueva producción radiofónica de The Homecoming, dirixida por Thea Sharrock y producida por Martin J. Smith, con Pinter realizando'l papel de Max (per primer vegada, xugara primeramente Lenny nel escenariu en 1964). En xunetu de 2007, una nueva producción de L'invernaderu foi realizada nel Teatru Nacional en Londres, según una nueva producción de Traición nel Donmar Warehouse, dirixida por Roger Michell.[173]

Ente les obres producíes en 2008 apaez l'estrenu estauxunidense de The Homecoming en Broadway, dirixida por Daniel J. Sullivan.[174] De 8 a 24 mayu de 2008, el Lyric Hammersmith celebró l'aniversariu de los cincuenta años de La fiesta de cumpleaños con realizaciones de la obra y acontecimientos rellacionaos, incluyendo un espectáculu con una receición ufiertada por Harold Pinter el 19 de mayu de 2008, esautamente cincuenta años dempués del estrenu de la obra en Londres nel mesmu llugar.

 
Tierra de naide realizáu en Duke of York's Theatre, el 30 d'avientu de 2008.

La última obra realizada mientres la vida de Pinter foi una producción de tierra de naide empobinada por Rupert Goold, realizada nel Gate Theatre de Dublín n'agostu de 2008, y depués tresferida al Duke of York's Theatre en Londres, onde foi realizada hasta'l 3 de xineru de 2009.[175]

El llunes enantes de la Navidá de 2008, Pinter foi almitíu al Hospital de Hammersmith, onde morrió de cáncer de fégadu na viéspora de Navidá.[176] El 26 d'avientu de 2008, cuando la tierra de naide volvió abrir nel Duke of York Theatre, los actores rindieron homenaxe a Pinter dende l'escenariu, ocasión na cual Michael Gambon lleó'l monólogu de Hirst sobre'l so «álbum de semeyes» del segundu actu, que Pinter pidiéralu de lleer nel so funeral, terminando con una ovación de pies per parte del públicu, munchos de los cualos taben llorando:

Podría inclusive amosa-y el mio álbum de fotografíes. Podría inclusive asoceder que viera nél dalguna cara que-y recordara'l suyu, lo qu'antes fuera. Podría asoceder que viera cares d'otros, na solombra, o mexelles d'otros, dándose la vuelta, o quexales, o nuques. O güeyos, escuros baxu sombreros, que podríen recorda-y a otres persones que conociera, que creía finaren hai enforma tiempu. Pero de les cualos entá va recibir una mirada de regüeyu, si sabe enfrentase a la pantasma bona. Acepte l'amor de la pantasma bona. Ellos tienen toa aquella emoción atrapada. Quitar el sombreru ante ellos. Nun-y quepa la menor dulda de qu'eso non los lliberar, pero quién sabi… qué aliviu-yos dea quiciabes… quién sabi cómo pueden alicase… nes sos cadenes, nos sos xarrones de cristal. ¿Paez-y cruel… apremialos cuando tán suxetos, encarcelaos? Non… non. Fondamente, fondamente, deseyen responder al so tactu, a la so mirada, y cuando usté sonri, la so allegría… ye ilimitada. Y por eso dígo-y: tratemos a los muertos cola mesma tenrura cola que querdríamos ser trataos, agora mesmu, no que describiríamos como la nuesa vida.[176][177][178]

Sucesos póstumos editar

Funeral editar

El funeral de Pinter foi una ceremonia secular privada de media hora, conducida ante la so tumba en Kensal Green Cemetery el 31 d'avientu de 2008. Los ocho llectures, primeramente escoyíes por Pinter, incluyeron pasaxes de siete de los sos propios escritos y del rellatu «Los muertos», de James Joyce, lleíu pola actriz Penelope Wilton. Michael Gambon lleó'l discursu «Photo album» (álbum de semeyes) de Tierra de naide y trés otres llectures, incluyendo'l poema «Death» (Muerte, 1997). Otres llectures homenaxaron la vilba de Pinter, o'l so amor pol cricket.[176] La ceremonia cuntó cola presencia de munches persones notables del mundu del teatru, incluyendo Tom Stoppard, pero non cola presencia del fíu de Pinter, Daniel Brand. A la fin, la vilba de Pinter, Antonia Fraser, dio un pasu alantre a la so tumba y citó el discursu d'Horacio dempués de la muerte d'Hamlet: «Goodnight, sweet prince, / And flights of angels sing thee to thy rest».[71]

Homenaxes conmemorativos editar

La nueche enantes del entierru de Pinter, apagar les lluces de les marquesines de los teatros de Broadway mientres un minutu n'homenaxe a Pinter,[179] y el 3 de xineru de 2009, na nueche final de la Tierra de naide nel Duke of York's Theatre, tou los teatros del Teatru Ambassador nel West End atenuaron les sos lluces mientres una hora n'honor al dramaturgu.[180]

Diane Abbott, el miembru del parllamentu representando al distritu de Hackney Norte y Stoke Newington, propunxo una moción temprana na Cámara de los Comunes pa sofitar una campaña de los residentes pa restaurar el teatru de cine de Clapton, construyíu en Lower Clapton Road en 1910, y convertilo nun monumentu pa Pinter «n'honor a esti rapazu de Hackney que se convirtió en gran lliterariu».[181] El 2 de mayu de 2009, realizóse un homenaxe funeral públicu llibre nel Graduate Center de la Universidá de la Ciudá de Nueva York. Yera parte de la 5ᵘ Festival Internacional PEN World Voices, que se llevó a cabu na Ciudá de Nueva York.[182] Otra celebración conmemorativa, que tuvo llugar nel Olivier Theatre en Londres na nueche del 7 de xunu de 2009, consistió en fragmentos y llectures de los testos de Pinter per cerca de tres docenes d'actores, munchos de los cualos yeren los sos amigos y asociaos, incluyendo: Eileen Atkins, David Bradley, Colin Firth, Henry Goodman, Sheila Hancock, Alan Rickman, Penelope Wilton, Susan Wooldridge, y Henry Woolf; un grupu d'estudiantes de la London Academy of Music and Dramatic Art, dirixíu por Ian Rickson.[183][184]

El 16 de xunu de 2009, Antonia Fraser abrió oficialmente una sala conmemorativa na Hackney Empire Theatre. El teatru tamién creó una residencia d'escritor en nome de Pinter.[185] La mayor parte de la edición del númberu 28 de la revista d'artes Areté de Craig Raine, foi dedicáu a fragmentos recordando Pinter, empezando con un inéditu poema d'amor de 1987, dedicáu «P'Antonia», y el so poema «Paris», escritu en 1975 (l'añu en qu'él y Fraser empezaron a vivir xuntos), siguíu de curties memories de dalgunos de los asociaos y amigos de Pinter, incluyendo Patrick Marber, Nina Raine, Tom Stoppard, Peter Nichols, Susanna Gross, Richard Eyre, y David Hare.[186]

El 27 de setiembre de 2009, llevar a cabu un partíu de cricket conmemorativo en Lord's Cricket Ground ente'l Gaieties Cricket Club y el Lord's Taverners, siguíu de presentaciones de poemes de Pinter y estractos de les sos obres de teatru.[187]

En 2009, la PEN inglesa estableció'l Premiu PEN/Pinter que se da añalmente a un escritor británicu o residente en Gran Bretaña, que, en pallabres del discursu Nobel de Pinter, refundia una mirada infrayable, firme» sobre'l mundu, y amuesa una «fiera determinación intelectual... pa definir l'auténtica verdá de les nueses vides y de les nueses sociedaes». El premiu ye compartíu con un escritor internacional de coraxe. Los primeros ganadores del premiu fueron Tony Harrison y el poeta y comediante birmanu Maung Thura (Zarganar).[188]

Being Harold Pinter editar

En xineru de 2011 el Belarus Free Theatre realizó Being Harold Pinter (Ser Harold Pinter), un colax teatral de fragmentos dramáticos de les obres de Pinter, la so Conferencia del Premiu Nobel, y cartes de presos de Belarús, que recibió muncha atención nos medios de prensa. Por cuenta de una campaña del gobiernu de Bielorrusia contra los artistes disidentes, los miembros del Free Theatre tuvieron que salir clandestinamente de Minsk pa poder realizar la so producción en Nueva York nun actu de dos selmanes en La Mama, como parte del Under the Radar Festival de 2011. Nuna representación benéfica adicional nel Public Theater, co-entamada polos dramaturgos Tony Kushner y Tom Stoppard, les cartes de los prisioneros fueron lleíos por diez artistes convidaos: Mandy Patinkin, Kevin Kline, Olympia Dukakis, Lily Rabe, Linda Emond, Josh Hamilton, Stephen Spinella, Lou Reed, Laurie Anderson, y Philip Seymour Hoffman.[189] En solidaridá col Free Theatre de Bielorrusia, otros actores y compañíes de teatru realizaron llectures adicionales a lo llargo de los Estaos Xuníos nel marcu de Being Harold Pinter.[190]

Harold Pinter Theatre, Londres editar

En setiembre de 2011, el Ambassador Theatre Group (ATG) –los dueños del British Theatre– anunciaron la so decisión de renombrar el Comedy Theatre de Londres en The Harold Pinter Theatre. Howard Panter, el CEO axuntu y direutor creativu de ATG dixo a la BBC, «La obra de Pinter convirtióse nuna parte integral de la hestoria del Comedy Theatre. El cambéu de nome d'unu de los nuesos teatros más esitosos del West End ye un merecíu homenaxe a un home que dexó una marca tan grande nel teatru británicu, qu'a lo llargo de la so carrera de cincuenta años foi reconocíu como unu de los dramaturgos británicos modernos más influyentes».[191]

Obra selecta editar

Obres de teatru editar

  • The Room (1957) -- L'habitación
  • The Birthday Party (1957) -- La fiesta de cumpleaños
  • The Dumb Waiter (1957) -- El montaplatos
  • A Slight Ache (1958) -- Un llixeru malestar o Un leve dolor
  • The Hothouse (1958) -- L'invernaderu
  • The Caretaker (1959) -- El cuidador
  • A Night Out (1959) -- Una nueche de xordia
  • Night School (1960) -- Escuela nocherniega
  • The Dwarfs (1960) -- Los nanos
  • The Collection (1961) -- La coleición
  • The Lover (1962) -- L'amante
  • Tea Party (1964)
  • The Homecoming (1964) -- Torna al llar
  • The Basement (1966) -- El suétanu
  • Landscape (1967) -- Paisaxe
  • Silence (1968) -- Silenciu
  • Old Times (1971) -- Vieyos tiempos
  • Monologue (1972) -- Monólogu
  • No Man's Land (1974) -- Tierra de naide
  • Betrayal (1978) -- Traición
  • Family Voices (1980) -- Voces de la familia
  • A Kind of Alaska (1982) -- Una especie d'Alaska
  • Victoria Station (1982) -- Estación Victoria
  • One for the Road (1984) -- La última copa
  • Mountain Language (1988) -- El llinguaxe del monte
  • The New World Order (1991) -- El nuevu orde mundial
  • Party Time (1991) -- Tiempu de fiesta
  • Moonlight (1993) -- Lluz de lluna
  • Ashes to Ashes (1996) -- Cenices a les cenices o Polvu yes
  • Celebration (1999) -- Celebración
  • Remembrance of Things Past (2000) [adautación pa escenariu de The Proust Screenplay; en collaboración con Di Trevis]

Prosa editar

  • «Kullus» (1949)
  • The Dwarfs (novela) (escrita ente 1952 y 1956; revisada y publicada en 1990)
  • «Latest Reports from the Stock Exchange» (1953)
  • «The Black and White» (1954–55)
  • «The Examination» (1955)
  • «Tea Party» (1963)
  • «The Coast» (1975)
  • «Problem» (1976)
  • «Lola» (1977)
  • «Short Story» (1995)
  • «Girls» (1995)
  • «Sorry About This» (1999)
  • «Tess» (2000)
  • «Voices in the Tunnel» (2001)
  • «The Mirror» (2007)

Poesía editar

  • Poems (1971)
  • I Know the Place (1977)
  • Poems and Prose 1949–1977 (1978)
  • Ten Early Poems (1990)
  • Collected Poems and Prose (1995)
  • «The Disappeared» and Other Poems (2002)
  • Poems by Harold Pinter Chosen by Antonia Fraser.[192]
  • Six Poems for A.[193]

Honores editar

Foi miembru honorariu de la National Secular Society, compañeru de la Royal Society of Literature, y miembru honorariu de la Modern Language Association of America (1970),[194][195] En 1996 foi nomáu CBE[196] y convirtióse en Orde de los Compañeros d'Honor Compañero d'Honor en 2002, dempués de tornar el títulu de caballeru en 1996.[197] En 1995, recibió'l Premiu David Cohen, en reconocencia al conxuntu de la so obra lliteraria. En 1996, recibió'l Premiu Especial Laurence Olivier pola so destacada trayeutoria nel teatru.[198] En 1997 fíxose sociu de l'Academia Británica de Cine y Televisión (BAFTA).[199] N'ochobre de 2001 recibió'l Premiu Líderes Mundiales na categoría «xeniu creativu», nel marcu d'una selmana de «Homenaxe» en Toronto.[200] En 2004 recibió'l Premiu de Poesía «Wilfred Owen» pola so contribución a la lliteratura», y 'específicamente pola so coleición de poesía titulada War (Guerra), publicada en 2003'».[201] En marzu de 2006, foi gallardoniáu col Premiu Europa del Teatru en reconocencia trayectoría nel teatru.[202] Xunto cola otorgación d'esi premiu, el críticu Michael Billington coordinó una conferencia internacional sobre Pinter, titulada Passion, Poetry, Politics, celebrada en Turín, Italia, del 10 al 14 marzu 2006, incluyendo académicos y críticos lliterarios d'Europa y de les Amériques.[120][167][203]

N'ochobre de 2008, la Central School of Speech and Drama anunció que Pinter aportara a ser el so presidente y dio-y un beca honoraria na so ceremonia de graduación.[204] Pinter comentó: «Fuí estudiante de la Central en 1950-1951, esfruté enforma de la mio estancia ellí y toi encantáu de ser presidente d'una tan destacada institución».[205] Pero tuvo que recibir esti títulu honoríficu, el docenu, in absentia por cuenta de problemes de salú.[204] La so presidencia de la escuela foi curtia, y morrió dos selmanes dempués de la ceremonia de graduación, el 24 d'avientu de 2008.

Premiu Nobel editar

El 13 d'ochobre de 2005, l'Academia Sueca anunció la so decisión d'otorgar el Premiu Nobel de Lliteratura pa esi añu a Pinter, comentando que «nes sos obres afaya'l derribadoriu so la irrelevancia cotidiana y les fuercies qu'entren en confrontación nes habitaciones zarraes».[206] La so eleición socatró una ciertu discutiniu públicu y crítiques en rellación coles carauterístiques de la obra de Pinter y los sos puntos de vista políticos.[91] Al ser entrevistáu esi día alrodiu de la so reaición al anunciu, Pinter dixo: «Dixéronme güei qu'unu de les canales de Sky declaró esta mañana que "Harold Pinter morrió". Depués camudaron de paecer y dixeron, "Non, que ganó'l premiu Nobel". Asina que resucité de los muertos».[207] La ceremonia de la entrega del Premiu Nobel, y acontecimientos rellacionaos n'Escandinavia, llevar a cabu n'avientu de 2005. Pinter entamara viaxar a Estocolmu pa presentar la so conferencia Nobel en persona.[208] Sicasí, en payares de 2005 foi diagnosticáu con una infeición grave y el so médicu prohibió-y viaxar. Nel so llugar l'editor de Pinter, Stephen Page del editorial Faber and Faber, aceptó'l diploma y la medaya del premiu mientres la ceremonia en Suecia.[29][209]

Anque inda taba recibiendo tratamientu nel hospital, Pinter grabó la so Conferencia Nobel, «Art, Truth and Politics», nun estudiu de Channel 4. Foi proyeutada en trés grandes pantalles na Academia Sueca na nueche del 7 d'avientu de 2005,[29][210] y tresmitíu esa mesma nueche en More 4 nel Reinu Xuníu.[211] La conferencia de 46 minutos foi introducida na televisión por David Hare. Darréu, el testu y el videu (ensin la introducción de Hare) fueron publicaos nes páxines web oficiales del Premiu Nobel y Academia Sueca. Tamién foi publicada nun DVD.[212]

Pinter citó al Padre John Metcalf quien faló con Raymond Seitz, un diplomáticu d'altu rangu de la embaxada estauxunidense en Londres: «Los mios parroquianos construyeron una escuela, un centru de salú, un centru cultural. Vivimos en paz. Va unos meses, un grupu de la Contra atacó la parroquia. Destruyeron tou: la escuela, el centru de salú, el centru cultural. Violaron a les enfermeres y les maestres, asesinaron a los médicos, de la manera más brutal. Portáronse como xabaces. Por favor, esixa que'l gobiernu d'EE.XX. retire'l so sofitu a esta horrible actividá terrorista». Seitz respondió: «Déxame dici-y daqué. Na guerra, la xente inocente siempres sufre». Pinter llamó la invasión d'Iraq polos Estaos Xuníos «una aición militar arbitraria basada nuna serie de mentires sobre mentires y burda manipulación de los medios de comunicación y polo tanto de la opinión pública», y condergó al gobiernu británicu pola so cooperación.[213]

La conferencia de Pinter recibió amplia atención nos medios impresos y en llinia, y provocó alderique y munchos comentarios,[214] y dellos analistes acusaron a Pinter de «anti-americanismu».[215] Sicasí, na so conferencia Nobel, Pinter destaca que la so crítica ta dirixida a les polítiques y práutiques de los gobiernos estauxunidenses (y los que votaron por ellos), non a tolos ciudadanos estauxunidenses, munchos de los cualos, afirma Pinter, son «manifiestamente asqueados, avergoñaos ya indignaos poles aiciones del so gobiernu».[213]

Lexón d'Honor editar

El 18 de xineru de 2007, el primer ministru francés Dominique de Villepin presentó'l más altu honor civil de Francia, la Lexón d'Honor, a Pinter nuna ceremonia na Embaxada de Francia en Londres. De Villepin emponderó'l poema «American Football» («Fútbol Americano», 1991) diciendo: «Cola so violencia y la so crueldá, ye pa mi una de les imáxenes más precises de la guerra, una de les metáfores más elocuentes de la tentación del imperialismu y la violencia». En respuesta, Pinter emponderó la oposición de Francia a la guerra n'Iraq. Villepin terminó diciendo: «El poeta detiense y repara lo que nun merez l'atención d'otros homes. La poesía enséñanos cómo vivir y usté, Harold Pinter, enséñanos cómo vivir». Dixo que Pinter recibió'l premiu especialmente «porque al tratar de prindar toles facetes del espíritu humanu, [el so] obra respuende a les aspiraciones de la opinión pública francesa, y el so sabor pa la comprensión del home y de lo que ye verdaderamente universal».[216][217] Lawrence Pollard señaló que «el premiu al gran dramaturgu destaca cuántu'l Sr. Pinter ye almiráu como modelu del intelectual radical intransixente en países como Francia».[216]

Respuesta académica editar

Dellos académicos y críticos cuestionaron la validez de les crítiques de Pinter a lo que denomina «les maneres de pensar d'aquellos nel poder»[218] o tán en desalcuerdu colos puntos de vista retrospectivos sobre la so obra.[219] En 1985, Pinter recordó que la oxeción de conciencia foi la resultancia de ser «terriblemente alteriáu pola Guerra Fría como moza. Y el macartismo ... Una fonda hipocresía. 'Ellos' les bisarmes, 'nós' los bonos. En 1948, la represión rusa d'Europa del Este foi un fechu evidente y brutal, pero tuvi convencíu entós, como lo toi agora, que tenemos la obligación de someter nueses mesmes aiciones y actitúes a un escrutiniu críticu y moral equivalente».[220] Esiste consensu ente los académicos que la representación dramática de les rellaciones de poder na obra de Pinter resulta d'esti escrutiniu.[221]

L'iñerizu de Pinter a cualquier tipu de censura per parte de «les autoridaes» resumir na llinia de Petey a la fin de La fiesta de cumpleaños. Cuando Stanley, descompuestu y reconstituyíu, ta lleváu poles figures d'autoridá Goldberg y McCann, Petey glaya, «Stan, non dexes que te digan qué faer!» Pinter dixo a Gussow en 1988: «Viví esa llinia tola mio maldita vida. Nunca más qu'agora».[222] L'exemplu de la firme oposición de Pinter a lo que llamó «les maneres de pensamientu d'aquellos nel poder» —La paré» de les mentes» perpetuando'l «statu quo»[223]— infundió el «gran pesimismu políticu» que dellos críticos académicos percibieron na so obra artística,[224] el so «afogando paisaxe» de dures realidaes contemporánees, con dalguna esperanza de la restauración de la dignidá del ser humanu».[225]

Tal como David Jones, un vieyu amigu de Pinter, recordar a críticos dramáticos y estudiosos d'enclín analíticu, Pinter foi unu de los «grandes escritores humorísticos»:[226]

Pa los artistes y el públicu, la trampa cola obra de Harold, ye encetala con demasiada seriedá o portancia. Siempres traté d'interpretar les sos obres de teatru con tanto humor y humanidá como seya posible. Siempres hai travesura acesmando nos rincones más escuros. El mundu de El cuidador ye afaráu, los sos personaxes estropiaos y solitarios. Pero toos van sobrevivir. Y en la so danza pa ello, amuesen una vitalidá frenética y un irónicu sentíu del ridículu que permedia la congoxa y la risa. Graciosu, pero non demasiáu graciosu. Tal como escribió Pinter en 1960: «No que me concierne El cuidador YE risonderu, hasta ciertu puntu. Más allá d'esi puntu, dexa de ser risonderu, y ye por esi puntu que lo escribí».[227]

Los sos conflictos dramáticos presenten series implicaciones pa los sos personaxes y les sos audiencies, lo que lleva al cuestionamiento sosteníu sobre «el puntu» de la so obra y delles estratexes crítiques» pal desenvolvimientu d'interpretaciones y analises estilísticos de la mesma.[228]

Coleiciones de Pinter editar

Los manuscritos y les cartes inédites de Pinter caltener nel Harold Pinter Archive na División de Manuscritos Lliterarios Modernos de la Biblioteca Británica. Coleiciones menores de los manuscritos de Pinter atopar nel Harry Ransom Humanities Research Center de la Universidá de Texas n'Austin;[21] The Lilly Library, Universidá d'Indiana Bloomington; Mandeville Special Collections Library, Geisel Library, na University of California, San Diego; British Film Institute, en Londres; y la Margaret Herrick Library, Pickford Center for Motion Picture Study, Academy of Motion Picture Arts and Sciences, Beverly Hills, California.[229][230]

Referencies editar

Notes editar

  1. ↑ 1,0 1,1 Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Identificador GND: 118594494. Data de consulta: 21 xunetu 2015. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
  2. ↑ Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 9 abril 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
  3. ↑ URL de la referencia: http://www.nytimes.com/2008/12/26/theater/26pinter.html.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Afirmao en: Kindred Britain.
  5. ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  6. ↑ URL de la referencia: https://www.kunstkultur.bka.gv.at/staatspreis-fur-europaische-literatur. Llingua de la obra o nome: alemán. Data de consulta: 8 mayu 2009.
  7. ↑ URL de la referencia: https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2005/.
  8. ↑ URL de la referencia: https://www.webcitation.org/5zu83jkqV?url=http://www.haroldpinter.org/acting/index.shtml. Data de consulta: 10 ochobre 2020.
  9. ↑ Harold Pinter, citáu en Gussow, Conversations with Pinter 103.
  10. ↑ 10,0 10,1 Billington, Harold Pinter 1–5.
  11. ↑ Pa dellos rellatos sobre la importancia de l'ascendencia xudía de Pinter, vease Billington, Harold Pinter 2, 40–41, 53–54, 79–81, 163–64, 177, 286, 390, 429.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Cf. Woolf, Henry (12 de xunetu de 2007). escritu en Londres. «My 60 Years in Harold's Gang». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/stage/2007/jul/12/theatre.haroldpinter. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. ; Woolf, citáu en Merritt, «Talking about Pinter» 144–45; Jacobson, Howard (10 de xineru de 2009). escritu en Londres. «Harold Pinter didn't get my joke, and I didn't get him – until it was too late». The Independent (Independent News & Mediu). ISSN 0951-9467. OCLC 185201487. http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/howard-jacobson/howard-jacobson-harold-pinter-didnt-get-my-joke-and-i-didnt-get-him-ndash-until-it-was-too-late-1297593.html. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Billington, Harold Pinter 2.
  14. ↑ Billington, Harold Pinter 5–10.
  15. ↑ Billington, Harold Pinter 11.
  16. ↑ Una coleición de la correspondencia de Pinter y Brearley caltener nel Archivu Harold Pinter na Biblioteca Británica. El poema memorial epistolar de Pinter «Joseph Brearley 1909-1977 (Teacher of English)», publicáu na so coleición Various Voices (177), termina cola siguiente estrofa: «You're gone. I'm at your side,/Walking with you from Clapton Pond to Finsbury Park,/And on, and on».
  17. ↑ Billington, Harold Pinter 10–11.
  18. ↑ Ver tamién «Introduction by Harold Pinter, Nobel Laureate», 7–9 en Watkins, ed., 'Fortune's Fool': The Man Who Taught Harold Pinter: A Life of Joe Brearley.
  19. ↑ Billington, Harold Pinter 13–14.
  20. ↑ Baker and Ross 127.
  21. ↑ 21,0 21,1 Staff. «Harold Pinter: An Inventory of His Collection at the Harry Ransom Humanities Research Center». Harry Ransom Humanities Research Center. University of Texas at Austin. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
  22. ↑ Billington, Harold Pinter 29–35.
  23. ↑ Gussow, Conversations with Pinter 28–29.
  24. ↑ Baker, «Growing Up», capítulu 1 de Harold Pinter 2–23.
  25. ↑ Billington, Harold Pinter 7–9 y 410.
  26. ↑ Gussow, Conversations with Pinter 25.
  27. ↑ Gussow, Conversations with Pinter 8.
  28. ↑ Batty, Mark (ed.): «Cricket». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 5 d'avientu de 2010.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 29,6 29,7 Lyall, Sarah (7 d'ochobre de 2007). escritu en Nueva York. «Harold Pinter – Sleuth». The New York Times (NYTC). ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/2007/10/07/movies/07lyal.html. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  30. ↑ Sherwin, Adam (24 de marzu de 2009). escritu en Londres. «Portrait of Harold Pinter playing cricket to be sold at auction». TimesOnline (News Intl). ISSN 0140-0460. http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/stage/article5963091.ece. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  31. ↑ Billington, Harold Pinter 410.
  32. ↑ Supple, T. Baker, and Watkins, in Watkins, ed.
  33. ↑ Burton, Harry. «Latest News & Charity Fundraising News from The Lord's Taverners». Lord's Taverners. Archiváu dende l'orixinal, el 1 de xunu de 2009. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
  34. ↑ Vease por casu Gussow, Conversations with Pinter 25–30; Billington, Harold Pinter 7–16; y Merritt, Pinter in Play 194.
  35. ↑ Billington, Harold Pinter 10–12.
  36. ↑ Billington, Harold Pinter 20–25, 31–35; y Batty, About Pinter 7.
  37. ↑ Billington, Harold Pinter 20–25.
  38. ↑ Billington, Harold Pinter 37; y Batty, About Pinter 8.
  39. ↑ Billington, Harold Pinter 31, 36, y 38; y Batty, About Pinter xiii y 8.
  40. ↑ Pinter, «Mac», Various Voices 36–43.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 Batty, Mark (ed.): «Acting». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xineru de 2011.
  42. ↑ Billington, Harold Pinter 20–25, 31, 36, and 37–41.
  43. ↑ Billington, Harold Pinter 3 y 47–48. L'apellíu de soltera de la güela paterna de Pinter yera Baron. Tamién utilizó'l nome d'un calter autobiográficu nel primer borrador de la so novela The Dwarfs.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Batty, Mark (ed.): «The Harold Pinter Acting Career». haroldprinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 30 de eneo de 2011., Batty, Mark (ed.): «Work in Various Repertory Companies 1954–1958». haroldprinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 30 de xineru de 2011.
  45. ↑ Billington, Harold Pinter 49–55.
  46. ↑ Batty, About Pinter 10.
  47. ↑ Gussow, Conversations with Pinter 83.
  48. ↑ Billington, Harold Pinter 20–25, 31, 36, 38.
  49. ↑ 49,0 49,1 Staff (25 d'avientu de 2008). «Harold Pinter: the most orixinal, stylish and enigmatic writer in the post-war revival of British theatre». The Daily Telegraph (Londres: TMG). ISSN 0307-1235. OCLC 49632006. http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/3949227/Harold-Pinter-the-most-orixinal-stylish-and-enigmatic-writer-in-the-post-war-revival-of-British-theatre.html. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  50. ↑ Billington, Harold Pinter 54 and 75.
  51. ↑ Billington, Harold Pinter 252–56.
  52. ↑ Billington, Harold Pinter 257–67.
  53. ↑ Fraser, Must You Go? 86.
  54. ↑ 54,0 54,1 Billington, Harold Pinter 257.
  55. ↑ Fraser, capítulu 1: «First Night», Must You Go? 3–19.
  56. ↑ Fraser, capítulu 1: «First Night»; capítulu 2: «Pleasure and a Good Deal of Pain»; capítulu 8: «It Is Here»; y capítulu 13: «Marriage — Again», Must You Go? 3–33, 113–24, y 188–201.
  57. ↑ Billington, Harold Pinter 252–53.
  58. ↑ Fraser, Must You Go? 13.
  59. ↑ Billington, Harold Pinter 253–55.
  60. ↑ Staff (11 d'agostu de 1975). «People». Time (Time Inc.). http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,917680-1,00.html. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  61. ↑ Fraser, Must You Go? 29, 65–78, and 83.
  62. ↑ Fraser, Must You Go? 85–88.
  63. ↑ Fraser, «27 November — The Diary of Lady Antonia Pinter», Must You Go? 122–23.
  64. ↑ Billington, Harold Pinter 271–76.
  65. ↑ Billington, Harold Pinter 276.
  66. ↑ Staff (7 d'ochobre de 1982). escritu en Nueva York. «Death of Vivien Merchant Is Ascribed to Alcoholism». The New York Times (New York Times Company). ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/1982/10/07/arts/death-of-vivien-merchant-is-ascribed-to-alcoholism.html. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  67. ↑ Billington, Harold Pinter 276 and 345–47.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 Billington, Harold Pinter 255.
  69. ↑ Fraser, Must You Go? 44.
  70. ↑ 70,0 70,1 Billington 254–55; cf. 345.
  71. ↑ 71,0 71,1 Staff (1 de xineru de 2009). «Pinter ends it all with a double plot». Mail Online. Associated Newspapers Ltd. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
  72. ↑ Fraser, Must You Go? 211: «With all my timings [of Moonlight], Harold calls me his editor. Not so. I was the midwife saying, 'Push, Harold, push,' but the act of creation took place elsewhere and the baby would have been born anyway».
  73. ↑ Vease Billington, Harold Pinter 388, 429–30.
  74. ↑ Wark, Kirsty (23 de xunu de 2006). «Harold Pinter on Newsnight Review». Newsnight (BBC). http://news.bbc.co.uk/nolavconsole/ukfs_news/hi/newsid_4780000/newsid_4785400/nb_rm_4785475.stm. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  75. ↑ Siddique, Haroon (25 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «Nobel prize winning dramatist Harold Pinter dies». The Guardian (GMG). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/uk/2008/dec/25/harold-pinter-dies. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  76. ↑ Walker, David (26 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «Multi-award winning playwright lauded by dignitaries of theatrical and political worlds». The Guardian (GMG). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/culture/2008/dec/26/harold-pinter-death-tributes. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  77. ↑ Billington, Harold Pinter 21–24, 92, and 286.
  78. ↑ Bensky, Lawrence M.. «The Art of Theater Non. 3, Harold Pinter». Paris Review. Paris Review Foundation. Archiváu dende l'orixinal, el 1 de xineru de 2007. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
  79. ↑ Mbeki, Thabo (21 d'ochobre de 2005). «Letter from the President: Hail the Nobel Laureates – Apostles of Human Curiosity!». ANC Today (African National Congress) 5 (42). OCLC 212406525. http://www.anc.org.za/ancdocs/anctoday/2005/at42.htm. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  80. ↑ Reddy, Y.S. (xunetu de 1988). «Free Mandela: An Account of the Campaign to Free Nelson Mandela and All Other Political Prisoners in South Africa». ANC Today. African National Congress. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
  81. ↑ Billington, Harold Pinter 286–305 (capítulu 15: «Public Affairs»), 400–03, y 433–41; y Merritt, Pinter in Play 171–209 (capítulu 8: «Cultural Politics,» espec. «Pinter and Politics»).
  82. ↑ Merritt, «Pinter and Politics», Pinter in Play 171–89.
  83. ↑ 83,0 83,1 Billington, Harold Pinter 309–10; and Gussow, Conversations with Pinter 67–68.
  84. ↑ «Cuba Solidarity Campaign – Our Aims». cuba-solidarity.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  85. ↑ 85,0 85,1 Kamm, Oliver (26 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «Harold Pinter: An impassioned artist who lost direution on the political stage». TimesOnline (News International). ISSN 0140-0460. http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article5398006.ece. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  86. ↑ 86,0 86,1 Chrisafis, Angelique (11 de xunu de 2003). escritu en Londres. «Pinter blasts 'Nazi America' and 'deluded idiot' Blair». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/uk/2003/jun/11/books.arts. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  87. ↑ Pinter, Harold (11 d'avientu de 2002). «The American administration is a bloodthirsty wild animal». The Daily Telegraph (Londres: Telegraph Media Group). ISSN 0307-1235. OCLC 49632006. http://www.telegraph.co.uk/comment/personal-view/3585148/The-American-administration-is-a-bloodthirsty-wild-animal.html. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  88. ↑ Pinter, Various Voices 267. cita: «What would Wilfred Owen make of the invasion of Iraq? A bandit act, an act of blatant state terrorism, demonstrating absolute contempt for the conception of international law».
  89. ↑ Billington, Harold Pinter 428.
  90. ↑ Anderson, Porter (17 de marzu de 2006). «Harold Pinter: Theater's angry old man». CNN. Turner Broadcasting System. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
  91. ↑ 91,0 91,1 vease p.ex., Hari, Johann (5 de dicembre de 2005). «Harold Pinter does not deserve the Nobel Prize: Johann Hari». johannhari.com. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.; Hitchens, Christopher (17 d'ochobre de 2005). escritu en Nueva York. «The Sinister Mediocrity of Harold Pinter - WSJ.com». The Wall Street Journal (Dow Jones & Company). ISSN 0099-9660. http://online.wsj.com/article/SB112950379731670200.html#articleTabs%3Darticle. Consultáu'l 27 de xunu de 2011. ; y Pryce-Jones, David (28 d'ochobre de 2005). «Harold Pinter's Special Triteness». National Review Online. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  92. ↑ 92,0 92,1 Alderman, Geoffrey. «Harold Pinter – A Jewish View». currentviewpoint.com. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011. «Whatever his merit as a writer, actor and direutor, on an ethical plane Harold Pinter seems to me to have been intensely flawed, and his moral compass deeply fractured.»
  93. ↑ Edgar, David (29 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «Pinter's early politics». The Guardian (GMG). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2008/dec/29/harold-pinter-politics. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. «The idea that he was a dissenting figure only in later life ignores the politics of his early work.». 
  94. ↑ Veanse tamién los comentarios de Václav Havel y otros, estrayíu en «A Colossal Figure», qu'acompaña a una reimpresión del ensayu,Pinter, Harold (14 d'ochobre de 2005). escritu en Londres. «Pinter: Torture and misery in name of freedom – World Politics, World – The Independent». The Independent (Independent News & Mediu). ISSN 0951-9467. OCLC 185201487. http://www.independent.co.uk/news/world/politics/pinter-torture-and-misery-in-name-of-freedom-510906.html. Consultáu'l 27 de xunu de 2011. , adautáu a partir del discursu d'aceptación» de Pinter pal Premiu Wilfred Owen pa la poesía de 2005, publicáu en Various Voices, 267–68.
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 «: Pinter, Harold (1930–2008) Credits». BFI Screenonline. British Film Institute. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 3 de xunetu de 2011.
  96. ↑ Batty, Mark (ed.): «The Lincoln Center Festival». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 3 de xunetu de 2011.
  97. ↑ cita: «a very civilised man... a man of great sensibility but in fact, he's upholding and sustaining a totally brutal system [the slave trade] from which he derives his money»
  98. ↑ 98,0 98,1 «Harold Pinter, Direutor and Playwright at the National Theatre». Royal National Theatre. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  99. ↑ Staff (31 de marzu de 1984). «Critics' Choice». The Times (Times Digital Archive) (61794):  p. 16. http://infotrac.galegroup.com/itw/infomark/277/49/155675618w16/purl=rc1_TTDA_0_CS269061759&dyn=3!xrn_21_0_CS269061759&hst_1?sw_aep=uwesteng. Consultáu'l 27 de xunu de 2011. 
  100. ↑ Batty, Mark (ed.): «Stage, film and TV productions direuted by Harold Pinter». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  101. ↑ 101,0 101,1 101,2 101,3 101,4 Evans, Daisy; Herdman, Katie; Lankester, Laura (ed.): «Plays». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  102. ↑ Staff (25 d'avientu de 2008). «Harold Pinter: one of the most influential British playwrights of modern times». The Daily Telegraph (Londres: Telegraph Media Group). ISSN 0307-1235. OCLC 49632006. http://www.telegraph.co.uk/culture/culturenews/3949591/Harold-Pinter-one-of-the-most-influential-British-playwrights-of-modern-times.html. Consultáu'l 27 de xunu de 2011. 
  103. ↑ Gussow, Mel (25 d'avientu de 2008). escritu en Nueva York. «Harold Pinter, Playwright of the Anxious Pause, Dies at 78». The New York Times (New York Times Company). ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/2008/12/26/theater/26pinter.html. Consultáu'l 27 de xunu de 2011. 
  104. ↑ Gordon, «Chronology», Pinter at 70 xliii–lxv; Batty, «Chronology», About Pinter xiii–xvi.
  105. ↑ 105,0 105,1 «Harold Pinter on Newsnight Review with Kirsty Wark». Newsnight Review (BBC). http://news.bbc.co.uk/nolavconsole/ukfs_news/hi/newsid_4780000/newsid_4785400. Consultáu'l 26 de xunu de 2010. 
  106. ↑ Merritt, «Talking about Pinter» 147.
  107. ↑ 107,0 107,1 Billington, Michael (25 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «The most provocative, poetic and influential playwright of his generation». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/culture/2008/dec/25/pinter-theatre. Consultáu'l 27 de xunu de 2011. 
  108. ↑ Hobson, Harold (25 de mayu de 1958). «The Screw Turns Again». The Sunday Times (Londres). 
  109. ↑ Hobson, «The Screw Turns Again»; citáu por Merritt en «Sir Harold Hobson: The Promptings of Personal Experience», Pinter in Play 221–25; rpt. en Hobson, Harold. «The Birthday Party – Premiere». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  110. ↑ Billington, Harold Pinter 85; Gussow, Conversations with Pinter 141.
  111. ↑ Merritt, Pinter in Play 5, 9, 225–26, and 310.
  112. ↑ Vease Billington, Harold Pinter 64, 65, 84, 197, 251 y 354
  113. ↑ Jones, David (Fall 2003). «Roundabout Theatre Company –». Front & Center Online. Roundabout Theatre Company. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  114. ↑ «Background to The Caretaker». Sheffield Theatres education resource. Sheffield Theatres. Archiváu dende l'orixinal, el 14 de mayu de 2009. Consultáu'l 11 de xunetu de 2011.
  115. ↑ Shama, Sunita (20 d'ochobre de 2010). «Pinter awards saved for the nation». British Library Press Release. Museums Arts and Libraries. Consultáu'l 11 de xunetu de 2011.
  116. ↑ Merritt, Pinter in Play 18.
  117. ↑ Merritt, Pinter in Play 18, 219–20.
  118. ↑ «The Homecoming – 1967». tonyawards.com. Tony Award Productions. Consultáu'l 3 de xunetu de 2011.
  119. ↑ Baker & Ross, «Chronology» xxiii–xl.
  120. ↑ 120,0 120,1 120,2 Billington, Introduction, "Pinter: Passion, Poetry, Politics", Europe Theatre Prize–X Edition, Turín, 10–12 de marzu de 2006. Consultáu'l 29 de xineru de 2011. Cf. Billington, chap. 29: «Memory Man» y «Afterword: Let's Keep Fighting», Harold Pinter 388–430.
  121. ↑ See Batty, About Pinter; Grimes; and Baker (all passim).
  122. ↑ Billington, Harold Pinter 258.
  123. ↑ Merritt, Pinter in Play xi–xv and 170–209; Grimes 19.
  124. ↑ Grimes 119.
  125. ↑ Nightingale, Benedict. «The Hothouse – Premiere». Orixinalmente publicáu en New Statesman, archiváu en haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  126. ↑ Merritt, «Pinter Playing Pinter» (passim); y Grimes 16, 36–38, 61–71.
  127. ↑ Hern 8–9, 16–17, and 21.
  128. ↑ Hern 19.
  129. ↑ Cushman, Robert (21 de xunetu de 1991). «Ten Nerve Racking Minutes of Pinter». Independent on Sunday, archiváu en haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  130. ↑ Grimes 101–28 and 139–43; Batty, Mark (ed.): «Plays». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 3 de xunetu de 2011.
  131. ↑ Merritt, «Harold Pinter's Ashes to Ashes: Political/Personal Echoes of the Holocaust» (passim); Grimes 195–220.
  132. ↑ 132,0 132,1 Brantley, Ben (27 de xunetu de 2001). «Pinter's Silences, Richly Eloquent». The New York Times archiváu en haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  133. ↑ Pinter, Celebration 60.
  134. ↑ Pinter, Celebration 39.
  135. ↑ Pinter, Celebration 56.
  136. ↑ Grimes 129.
  137. ↑ Grimes 130.
  138. ↑ Pinter, Celebration 72. [traducción mio]. Cita: «My grandfather introduced me to the mystery of life and I'm still in the middle of it. I can't find the door to get out. My grandfather got out of it. He got right out of it. He left it behind him and he didn't look back. He got that absolutely right. And I'd like to make one further interjection.
    He stands still. Slow fade»
  139. ↑ Grimes 135.
  140. ↑ Macaulay, Alastair (13 de febreru de 2002). «The Playwright's Triple Risk». The Financial Times archived at haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  141. ↑ MacNab, Geoffrey (27 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «Harold Pinter: True star of the screen». The Independent (Independent News & Mediu). ISSN 0951-9467. OCLC 185201487. http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/features/harold-pinter-true-star-of-the-screen-1212438.html. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  142. ↑ Dawson, Jeff (21 de xunu de 2009). escritu en Londres. «Open Your Eyes to These Cult Classics». The Sunday Times archiváu en LexisNexis (News International):  p. 10. http://www.lexisnexis.com/uk/nexis/results/listview/listview.do?risb=21_T12277901740&startDocNo=1&sort=null&format=GNBEXLIST&dateSelector=All&segSpecifyDate=Date&day1=&month1=&year1=&day2=&month2=&year2=&numericUnit=1&calendarUnit=days&BCT=G1. 
  143. ↑ Maslin, Janet (24 de payares de 1993). escritu en Nueva York. «Kafka's Sinister World by Way of Pinter». The New York Times (New York Times Company). ISSN 0362-4331. http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F0CE1DA1638F937A15752C1A965958260. Consultáu'l 3 de xunetu de 2011. 
  144. ↑ Hudgins 132–39.
  145. ↑ Gale, «Appendix A: Quick Reference», Sharp Cut 416–17.
  146. ↑ Baker & Ross xxxiii.
  147. ↑ Batty, Mark (ed.): «Remembrance of Things Past, Cottesloe Theatre, London, November 2000». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 1 de xunetu de 2009.
  148. ↑ Levey, Emanuel (29 d'agostu de 2007). «Interviews: Sleuth with Pinter, Branagh, Law and Caine». emanuellevy.com. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 31 de xineru de 2011.
  149. ↑ Levey, Emanuel (29 d'agostu de 2007). «Sleuth 2007: Remake or Revamping of Old Play». emanuellevy.com. Archiváu dende l'orixinal, el 9 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 31 de xineru de 2011.
  150. ↑ Gale, «Appendix B: Honors and Awards for Screenwriting», Sharp Cut (n. páx.) [418].
  151. ↑ Merritt, «Talking about Pinter» (passim).
  152. ↑ «Harold Pinter Added to IFOA Lineup». Harbourfront Reading Series. Harbourfront Centre. Archiváu dende l'orixinal, el 25 de febreru de 2002. Consultáu'l 27 de xunu de 2011.
  153. ↑ Staff (9 de sepriembre de 2001). escritu en New York. «Travel Advisory; Toronto Festival Honors 14 Leaders in the Arts – New York Times». The New York Times (NYTC). ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/2001/09/09/travel/travel-advisory-toronto-festival-honors-14-leaders-in-the-arts.html. Consultáu'l 28 de xunu de 2011. 
  154. ↑ Merritt, «Staging Pinter: From Pregnant Pauses to Political Causes» 123–43.
  155. ↑ Koval, Ramona (15 de setiembre de 2009). «Books and Writing – 15/9/2002: Harold Pinter». ABC Radio National. Australian Broadcasting Corporation. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.; Billington, Harold Pinter 413–16.
  156. ↑ Staff. «Pinter Archive». Manuscripts catalogue. British Library. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 4 de mayu de 2011. «MS 88880/2»
  157. ↑ Batty, Mark (ed.): «Pinter Fest 2003». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  158. ↑ Merritt, «PinterFest», en «Forthcoming Publications, Upcoming Productions, and Other Works in Progress», «Harold Pinter Bibliography: 2000–2002» (299).
  159. ↑ Lawson, Mark (28 de febreru de 2005). escritu en Londres. «Pinter 'to give up writing plays'». BBC News (BBC). http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/arts/4305725.stm. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. «I think I've written 29 plays. I think it's enough for me ... My energies are going in different direutions—over the last few years I've made a number of political speeches at various locations and ceremonies ... I'm using a lot of energy more specifically about political states of affairs, which I think are very, very worrying as things stand.». 
  160. ↑ Robinson, David (26 d'agostu de 2006). «I'm written out, says controversial Pinter». Scotsman.com News. Johnston Press Digital Publishing. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  161. ↑ 161,0 161,1 Billington, Michael (14 de marzu de 2006). escritu en Londres. «'I've written 29 damn plays. Isn't that enough?'». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/stage/2006/mar/14/theatre.stage. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  162. ↑ Billington, Harold Pinter 395.
  163. ↑ Billington, Harold Pinter 418–20.
  164. ↑ Staff. «BBC – Radio 3 – Voices – Harold Pinter's 75th birthday». bbc.co.uk. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 4 de mayu de 2011.
  165. ↑ Billington, Harold Pinter 420.
  166. ↑ Merritt, Susan Hollis (Seronda 2006). «Europe Theatre Prize Celebration – Turin, Italy». Harold Pinter Society Newsletter. 
  167. ↑ 167,0 167,1 «Europe Theatre Prize – X Edition – spettacoli» (italianu/inglés). premiu-europa.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  168. ↑ Billington, Harold Pinter 429. Cita: To jump back into the world of Pinter's movies... is to remind yourself of a literate mainstream cinema, focused as much as Bergman's is on the human face, in which tension is maintained by a carefully crafted mix of image and dialogue.
  169. ↑ Billington, Michael (16 d'ochobre de 2006). escritu en Londres. «Krapp's Last Tape, Royal Court, London». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/stage/2006/oct/16/theatre.beckettat100. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  170. ↑ Münder 220; cf. Fraser, Must You Go? 304 y 307.
  171. ↑ «PEN World Voices Festival: Harold Pinter Memorial Celebration». Martin Y. Segal Theatre Center. The City University of New York. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  172. ↑ «Pinter: A Celebration». sheffieldtheatres.co.uk. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  173. ↑ West, Samuel (17 de marzu de 2007). escritu en Londres. «Fathers and sons». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/books/2007/mar/17/featuresreviews.guardianreview13. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  174. ↑ Batty, Mark (ed.): «Worldwide Calendar». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  175. ↑ Staff (10 de payares de 2008). «Photo Flash: No Man's Land at the Duke of York». westend.broadwayworld.com. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  176. ↑ 176,0 176,1 176,2 Billington, Michael (1 de xineru de 2009). escritu en Londres. «Goodnight, sweet prince: Shakespearean farewell to Pinter». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/culture/2009/jan/01/pinter-theatre. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  177. ↑ Pinter, No Man's Land, Four Plays 69–70.
  178. ↑ Staff (27 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «West End pays tribute to Pinter». BBC News (BBC). http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/7800829.stm. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  179. ↑ Staff (31 d'avientu de 2008). escritu en Londres. «Friends bid Pinter final farewell». BBC News (BBC). http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/arts_and_culture/7805812.stm. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  180. ↑ Smith, Alistair (2 de xineru de 2009). «The Stage / News / Pinter to be honoured before final performance of No Man's Land». thestage.co.uk. The Stage Newspaper Limited. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  181. ↑ «Diane Abbott Calls for Pinter Cinema». dianeabbott.org.uk. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  182. ↑ «PEN American Center – Tribute to Harold Pinter». pen.org (2 de mayu de 2009). Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  183. ↑ «BBC Two Programmes – Arena, Harold Pinter – A Celebration». BBC. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  184. ↑ Coveney, Michael (9 de xunu de 2009). «Harold Pinter: a celebration, National Theatre, London». The Independent (Londres: INM). ISSN 0951-9467. OCLC 185201487. http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/theatre-dancie/reviews/harold-pinter-a-celebration-national-theatre-london-1700071.html. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  185. ↑ Jury, Louise (17 de xunu de 2009). «Harold Pinter honoured by Hackney Empire». thisislondon.co.uk. YE London Limited. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  186. ↑ Areté 28 (Spring/Summer 2009): 17–89. ISBN 978-0-9554553-8-4.
  187. ↑ Smith, Ed (2 d'ochobre de 2009). «Lord's tribute was celebration of Harold Pinter's two great loves: cricket and literature – Telegraph». The Daily Telegraph (Londres: TMG). ISSN 0307-1235. OCLC 49632006. http://www.telegraph.co.uk/sport/cricket/6255151/Lords-tribute-was-celebration-of-Harold-Pinters-two-great-loves-cricket-and-literature.html. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  188. ↑ English PEN website http://www.englishpen.org/prizes/pen-pinter-prize/
  189. ↑ BWW News Desk (17 de xineru de 2011). «Kline, Hoffman et al. Lend Support to Belarus Free Theater with 'Being Harold Pinter' Benefit at The Public Tonight, 1/17». broadwayworld.com. Archiváu dende l'el_Lend_Support_to_Belarus_Free_Theater_with_BEING_HAROLD_PINTER_Benefit_at_The_Public_Tonight_117_20110117 orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  190. ↑ Gunderson, Lauren (19 de xineru de 2011). «Countrywide, Free Theatre Stands up to Dictators». huffingtonpost.com. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  191. ↑ Staff (7 de setiembre de 2011). Harold Pinter has London theatre named after him. Londres: BBC. https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-14827867. Consultáu'l 8 de setiembre de 2011. 
  192. ↑ Warwick: Greville Press Pamphlets, 2002. (Edición llindada de 300 exemplares, «de los cualos los primeros cincuenta son numberaos y roblaos pol selector»)
  193. ↑ Warwick: Greville Press Pamphlets, 2007. ISBN 0-9555821-1-3 (10). ISBN 978-0-9555821-1-0 (13).
  194. ↑ «Past Honorary Fellows». Modern Language Association. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  195. ↑ Batty, Mark (ed.): «Biography». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  196. ↑ «Supplement to The London Gazette, 11th June 1966». London Gazette (Government of the United Kingdom) (44004):  p. 6539. 11 de xunu de 1996. http://www.london-gazette.co.uk/issues/44004/supplements/6539. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  197. ↑ White, Michael (15 de xunu de 2002). escritu en Londres. «Arise Sir Mick, but Pinter takes surprise top honour». The Guardian (GMG). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/uk/2002/jun/15/arts.politics. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  198. ↑ «Olivier Winners 1996». The Official London Theatre Guide (24 d'abril de 2008). Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  199. ↑ «Academy Fellows». bafta.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  200. ↑ Staff (9 de setiembre de 2001). escritu en Nueva York. «Travel Advisory: Toronto Festival Honors 14 Leaders in the Arts». The New York Times (New York Times Company). ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/2001/09/09/travel/travel-advisory-toronto-festival-honors-14-leaders-in-the-arts.html. Consultáu'l 3 de xunetu de 2011. 
  201. ↑ Ezard, John (4 d'agostu de 2004). escritu en Londres. «Pinter awarded Wilfred Owen prize for poetry opposing Iraq conflict». The Guardian (GMG). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/uk/2004/aug/04/iraq.books. Consultáu'l 3 de xunetu de 2011. 
  202. ↑ «Europe Theatre Prize – X Edition – pinter_motivazioni» (italianu/inglés). premiu-europa.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  203. ↑ Billington, Harold Pinter 427–28.
  204. ↑ 204,0 204,1 «Obituaries: Harold Pinter – 1930–2008». Central School of Speech and Drama. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  205. ↑ Smith, Alistair (14 d'ochobre de 2008). «The Stage / News / Pinter replaces Mandelson as Central president». thestage.co.uk (The Stage Newspaper Limited). http://www.thestage.co.uk/news/newsstory.php/22095/pinter-replaces-mandelson-as-central. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  206. ↑ «The Nobel Prize in Literature 2005». nobelprize.org (13 d'ochobre de 2005). Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  207. ↑ Billington, Michael (14 d'ochobre de 2005). escritu en Londres. «'They said you've a call from the Nobel committee. I said, why?'». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/uk/2005/oct/14/books.nobelprize. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. «I was told today that one of the Sky channels said this morning that 'Harold Pinter is dead'. Then they changed their mind and said, 'Non, he's won the Nobel prize.' So I've risen from the dead.». 
  208. ↑ Honigsbaum, Mark (24 de payares de 2005). escritu en Londres. «Publisher to stand in for Pinter at Nobel ceremony». The Guardian (Guardian Media Group). ISSN 0261-3077. OCLC 60623878. http://www.guardian.co.uk/uk/2005/nov/24/books.nobelprize. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  209. ↑ Billington, Harold Pinter 423–24.
  210. ↑ Lyall, Sarah (8 d'avientu de 2005). escritu en Nueva York. «Playwright Takes a Prize and a Jab at US». The New York Times (New York Times Company). ISSN 0362-4331. http://www.nytimes.com/2005/12/08/international/europe/08pinter.html. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  211. ↑ Billington, Harold Pinter 424.
  212. ↑ Pinter, Harold. «Art, Truth & Politics». Illuminations. Consultáu'l 14 de payares de 2011.
  213. ↑ 213,0 213,1 Pinter, Harold. «Nobel Lecture – Literature 2005». nobelprize.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
  214. ↑ Billington, Harold Pinter 425–27.
  215. ↑ Dyer, Gwynne (13 d'avientu de 2005). escritu en Charlottetown, Prince Edward Island. «Harold Pinter: the last anti-American». The Guardian, archiváu en Lexis-Nexis (Transcontinental Media Group). http://www.lexisnexis.com/uk/nexis/results/docview/docview.do?docLinkInd=true&risb=21_T12259220115&format=GNBFI&sort=BOOLEAN&startDocNo=601&resultsUrlKey=29_T12259177788&cisb=22_T12259220136&treeMax=true&treeWidth=0&csi=249784&docNo=612. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. 
  216. ↑ 216,0 216,1 France in the United Kingdom (17 de xineru de 2007). «Légion d'Honneur for Harold Pinter». French Embassy in the UK. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 26 de xunu de 2011.
  217. ↑ Staff (18 de xineru de 2007). escritu en Londres. «French PM honours Harold Pinter». BBC News (BBC). http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/6273365.stm. Consultáu'l 26 de xunu de 2011. 
  218. ↑ Merritt, Pinter in Play 171–89.
  219. ↑ Begley; Karwowski; and Quigley.
  220. ↑ Citáu en Merritt, Pinter in Play 178.
  221. ↑ Cf., e.g., Batty, «Preface» (xvii–xix) y capítulos. 6–9 (55–221) en About Pinter; Grimes 19, 36–71, 218–20, y passim.
  222. ↑ Citáu en Merritt, Pinter in Play 179.
  223. ↑ Merritt, Pinter in Play 180.
  224. ↑ Grimes 220.
  225. ↑ Pinter, Art, Truth and Politics 9 y 24.
  226. ↑ Coppa, Francesca (2011). Raby, Peter formatu ríquese suscripción: Cambridge Collections Online : The sacred joke: Comedy and politics in Pinter's early plays. Cambridge University Press, páx. 45. ISBN 978-0-521-65842-3. Consultáu'l 30 de xunu de 2011.
  227. ↑ Jones, David. «Roundabout Theatre Company – Front & Center Online». roundabouttheatre.org. Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2011. Consultáu'l 29 de xunu de 2011. «As far as I am concerníi The Caretaker IS funny, up to a point. Beyond that point, it ceases to be funny, and it is because of that point that I wrote it.»; cf. Woolf, citáu en Merritt, «Talking about Pinter» 147–48.
  228. ↑ Merritt, Pinter in Play (passim).
  229. ↑ Baker and Ross, «Appendix One» 224.
  230. ↑ Batty, Mark (ed.): «Links – Libraries and Academia». haroldpinter.org. Archiváu dende l'orixinal, el 28 d'avientu de 2008. Consultáu'l 29 de xunu de 2011.

Bibiliografía editar

  • Baker, William (2008). Harold Pinter. Londres & Nueva York: Continuum International Publishing Group. ISBN 0-8264-9970-8.
  • Baker, William; Ross, John C. (2005). Harold Pinter: A Bibliographical History. Londres: British Library and New Castle, DE. ISBN 1-58456-156-4.
  • Batty, Mark (2005). About Pinter: The Playwright and the Work. Londres: Faber and Faber. ISBN 0-571-22005-3.
  • Begley, Varun (2005). Harold Pinter and the Twilight of Modernism. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-3887-6.
  • Billington, Michael (2007). Harold Pinter. Londres: Faber and Faber. ISBN 0-571-17103-6.
  • Fraser, Antonia (2010). Must You Go? My Life with Harold Pinter. Londres: Weidenfeld & Nicolson (Orion Books). ISBN 978-0-297-85971-0.
  • Gale, Steven H. (2003). Sharp Cut: Harold Pinter's Screenplays and the Artistic Process. Lexington: University Press of Kentucky. ISBN 0-8131-2244-9.
  • (2001) Gordon, Lois: Pinter at 70: A Casebook, 2, New York and London: Routledge. ISBN 978-0-415-93630-9.
  • Grimes, Charles (2005). Harold Pinter's Politics: A Silence Beyond Echo. Madison & Teaneck, NJ: Fairleigh Dickinson University Press. ISBN 0-8386-4050-8.
  • Gussow, Mel (1994). Conversations with Pinter. Londres: Nick Hern Books. ISBN 978-1-85459-201-9.
  • Hern, Nicholas; Pinter, Harold (febreru de 1985). A Play and Its Politics: A Conversation between Harold Pinter and Nicholas Hern. New York: Grove, páx. 5–23. ISBN 0-394-62363-0.
  • Hudgins, Christopher C. (2008). escritu en Tampa. «Three Unpublished Harold Pinter Filmscripts». The Pinter Review: Nobel Prize/Europe Theatre Prize Volume: 2005–2008 (University of Tampa Press):  páxs. 132–39. ISSN 0895-9706. OCLC 16878624. 
  • Karwowski, Michael (1 de payares de 2003). escritu n'Oxford. «Harold Pinter––a Political Playwright?]». The Contemporary Review:  páxs. 291–96. ISSN 0010-7565. OCLC 1564974. http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-111858203.html. 
  • Merritt, Susan Hollis (1995). Pinter in Play: Critical Strategies and the Plays of Harold Pinter. Durham and London: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-1674-9.
  • Merritt, Susan Hollis (2000). escritu en Tampa. «Harold Pinter's 'Ashes to Ashes': Political/Personal Echoes of the Holocaust». The Pinter Review: Collected Essays 1999 and 2000 (University of Tampa Press):  páxs. 73–84. ISSN 0895-9706. OCLC 16878624. 
  • Merritt, Susan Hollis (2002). escritu en Tampa. «Talking about Pinter: Collected Essays 2001 and 2002». The Pinter Review: Collected Essays: 2003 and 2004 (University of Tampa Press):  páxs. 144–467. ISSN 0895-9706. OCLC 16878624. 
  • Merritt, Susan Hollis (2004). escritu en Tampa. «Staging Pinter: From Pregnant Pauses to Political Cause». The Pinter Review: Collected Essays: 2003 and 2004 (University of Tampa Press):  páxs. 123–43. ISSN 0895-9706. OCLC 16878624. 
  • Münder, Peter (2008). escritu en Tampa. «Endgame with Spools: Harold Pinter in 'Krapp's Last Tape'». The Pinter Review: Nobel Prize/Europe Theatre Prize Volume: 2005– 008 (University of Tampa Press):  páxs. 220–22. ISSN 0895-9706. OCLC 16878624. 
  • Pinter, Harold (2000). 'Celebration' and 'The Room': Two Plays by Harold Pinter. Londres: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-20497-7.
  • Pinter, Harold (2005). Art, Truth and Politics: The Nobel Lecture. Londres: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-23396-0.
  • Pinter, Harold (2008). «Introduction by Harold Pinter, Nobel Laureate», Watkins, G. L.: Fortune's Fool: The Man Who Taught Harold Pinter: A Life of Joe Brearley. Aylesbury, Buckinghamshire, UK: TwigBooks in association with The Clove Club, páx. 7–9.
  • Pinter, Harold (2009.). Various Voices: Sixty Years of Prose, Poetry, Politics 1948–2008, 3, Londres: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-24480-5.
  • Quigley, Austin Y. (2001). «Pinter, Politics and Postmodernmism (I)», Raby, Peter: The Cambridge Companion to Harold Pinter. Cambridge: Cambridge University Press, páx. 7–27. ISBN 978-0-521-65842-3.
  • The Clove's Lines: The Newsletter of The Clove Club: The Old Boys of Hackney Downs School. 3. marzu de 2009.  páxs. 1–36. 

Enllaces esternos editar


Predecesor:
Elfriede Jelinek
 
Premiu Nobel de Lliteratura
2005 		Socesor:
Orhan Pamuk
 
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Harold_Pinter&oldid=4180294»