Idioma chol
L'idioma chol o ch'ol que'l so endónimu ye lakty'añ, ye una llingua mayense de la caña cholana falada pol pueblu chol, qu'habita principalmente los estaos mexicanos de Campeche, Tabasco y Chiapas, siendo Chiapas onde se concentren la mayoría de los falantes, sobremanera nos conceyos de Palenque, Tila, Tumbalá, Sábanu, Saltu d'Agua, Sableres de Catazajá y Yajalón.
 'Ch'ol' | |
|---|---|
| Faláu en |  Méxicu
|
| Rexón | Chiapas y Tabasco |
| Falantes | 729 (INEGI,2015) |
| Puestu | Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996) |
| Familia | Llingües mayenses Occidentales |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | En Méxicu tien reconocencia como llingua nacional [1] |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | myn (coleutivu)
|
| ISO 639-3 | ctu
|
El chol estremar en tres dialeuto:
- Chol de Tila, faláu por casi 44 000 persones, con un índiz de 25 % de monollingüismu. Esta variedá fálase principalmente nel conceyu de Tila, en Chiapas;
- Chol de Tumbalá, faláu por 90 000 persones nel conceyu de Tumbalá, tamién en Chiapas. L'índiz de monollingüismu de los falantes d'esta variedá ye de 30 % aproximao;
- Chol de Sábanu.
El grupu cholano de la familia mayense ye consideráu como un conxuntu de llingües bastante conservadores. Sostúvose que les llingües cholanas, esto ye, el chol, el chontal y el chortí, seríen bien cercanes al maya clásicu.[1]
Morfoloxía y sintaxis editar
El chol, al igual que les demás llingües mayenses, ye una llingua aglutinante, esto ye, qu'apigura a un radical (verbu, sustantivu o axetivu), marques d'axente (el que realiza l'acción verbal), de suxetu (el posesor del oxetu o rellación personal), al traviés d'un sistema de sufixos y prefixos.
Númberos editar
El sistema de numberación del chol ye vigesimal (va cuntándose a partir de múltiplos de 20), al igual como asocede coles demás llingües mayenses, y polo xeneral, coles demás llingües mesoamericanes. La razón obecede a qu'estes llingües basen el so sistema numbéricu a partir del númberu de deos que tien el ser humanu. Los venti primeros númberos se enlistan de siguío:
- 1 jump'ej
- 2 cha'p'ej
- 3 uxp'ej
- 4 chänp'ej
- 5 jo'p'ej
- 6 wäkp'ej
- 7 wukp'ej
- 8 waxäkp'ej
- 9 bolomp'ej
- 10 lujump'ej
- 11 junlujump'ej
- 12 cha'lujump'ej
- 13 uxläjump'e
- 14 chänlujump'ej
- 15 jo'lujump'ej
- 16 wäklujump'ej
- 17 wuklujump'ej
- 18 waxäklujump'ej
- 19 bolomlujump'ej
- 20 junk'al
Ver tamién editar
Referencies editar
Notes editar
- ↑ Houston, S., O. Chinchilla, Stuart D. "The Decipherment of Ancient Maya Writing", O. of Oklahoma Press, 2001.
Enllaces esternos editar
- Centro Estatal de Llingua, Arte y Lliteratura Indíagena, Chiapas, Méxicu Páxina Web del CELALI (En castellán)
- Centru Estatal de Llingua, Arte y Lliteratura Indíagena, Chiapas, Méxicu Páxina Web del CELALI (N'idioma ch'ol)
- Diccionariu Chol de Tumabalá con variaciones dialeutales de Tila y Sábanu 1a. parte (I.L.V.)
- Diccionariu Ch'ol de Tumabalá con variaciones dialeutales de Tila y Sábanu 2a. parte (I.L.V.)
- Llinguaxe Ritual Chol. Páxina Web de la FAMSI
- Los Choles. Páxina Web del CIESAS
Datos: Q35179
