Megrelianu
El mingrelianu o mengrelianu (მარგალური ნინა, margaluri nina; en xeorxanu: მეგრული ენა, Mengruli ena) ye una llingua falada nel oeste de Xeorxa y la zona este d'Abkhasia. L'idioma tamién foi llamáu iveriano (en xeorxanu: Iveriuli ena) nel sieglu XX. Los sos falantes son principalmente los mingrelianos, un subgrupu identificable ente los Xeorxanos.
| მარგალური ნინა | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Faláu en | |||||||||||
| Faláu en | Abkhasia, Xeorxa y Abkhasia | ||||||||||
| Númberu de falantes | |||||||||||
| |||||||||||
| Datos | |||||||||||
| Familia | Llingües zan | ||||||||||
| Estáu de vulnerabilidá | 3 definitivamente en peligru | ||||||||||
| Sistema d'escritura |
Alfabetos xeorxanos, Asomtavruli (en)  , Nuskhuri (en) y Mxedruli (es) | ||||||||||
| Códigos | |||||||||||
| ISO 639-3 | xmf | ||||||||||
 | |||||||||||
Distribución xeográfica editar
Nun esisten cifres fidedignes sobre'l númberu de falantes de mingreliano, pero envalórase que pueden ser ente 360 000[1] y 500 000.[2] La mayoría viven en Samegrelo (Mingrelia), rexón de Xeorxa qu'entiende les llombes de Oldishi y les tierres baxes de Kolkheti, dende la mariña del Mar Negru hasta los montes de Svan y el ríu Tsjenistkali. Enclaves más pequeños esisten nel territoriu d'Abkhasia, pero la conflictividá de la zona fizo que munchos habitantes, falantes de mingreliano, emigren, na so mayoría a Xeorxa. La so distribución xeográfica ye relativamente compacta, lo qu'ayudó a promover la tresmisión de la llingua ente xeneraciones.
Aspeutos históricos, sociales y culturales editar
Historia editar
Yá en 1404 Johannes de Galonifontibus dexó constancia de que al dirixise dende Abkhasia escontra l'este «atópase'l país denomináu Mingrelia... que cunta cola so propia llingua».[3] El testu más antiguu escritu en mingreliano data del sieglu XIX, y trata principalmente sobre lliteratura etnográfica. Coles mesmes, fontes xeorxanes recueyen una iniciativa de 1880 pa introducir una lliturxa y material bíblico en mingreliano. En 1899 publicar en Tblisi el Mingrel'skaja Azbuka («alfabetu mingreliano») col fin de poner por escritu la llingua nel alfabetu cirílicu; el proyeutu resultó un fracasu, tantu dende un puntu de vista eclesiásticu como llingüísticu.
Na década de 1920 resurdió la cuestión del estatus lliterariu del mingreliano, cuando na primeros años de la Xunión Soviética empecipióse la creación de modelos lliterarios estándar p'aquelles llingües que se falaben pero nun s'escribíen. Anque'l políticu Isak' Zhvania impulsó a la llingua por qu'algamara condición lliteraria, la so iniciativa cuntó cola la ferrial oposición d'intelectuales como Konstantin Gamsajurdia, padre del que fuera depués presidente de Xeorxa. Pese al fracasu en cuanto al estatus lliterariu, sí s'editaron unos pocos trataos comunistes en mingreliano, que'l so oxetivu yera espublizar la nueva cultura ente'l campesinado del área de Zugdidi.[3]
El 1 de marzu de 1930 publicóse la primer edición de Q'zaq'shi Gazeti, primer periódicu en mingreliano a partir de 1932. Ente 1930 y 1938 dellos periódicos publicar nesta llingua, como Kazaxishi Gazeti, Komuna, Samargalosh Chai, Narazenish Chai y Samargalosh Tutumi. Yá nel sieglu XX (1995), apaeció'l diariu Gal, con testos n'abkhasu, xeorxanu y mingrelianu.[3]
Los primeros estudios llingüísticos de mingreliano inclúin dellos analises, unu fonéticu d'Aleksandre Tsagareli y otru gramático d'Ioseb Kipshidze y Shalva Beridze.
Más apocayá, hubo una cierta recuperación de la llingua, cola publicación de diccionarios mingreliano-xeorxanu por Otar Kajaia, mingreliano-alemán por Otar Kajaia y Heinz Fähnrich, amás de llibros de poesía de Lasha Gaxaria, Edem Izoria, Lasha Gvasalia, Guri Otobaia, Giorgi Sichinava, Jumber Kukava, y Vaxtang Xarchilava.
El mingreliano escríbese de normal col alfabetu xeorxanu, pero nun tien la condición de norma escrita o oficial. Casi tolos sos falantes son billingües, usando'l mingreliano principalmente dientro del ámbitu familiar ya informal, y el xeorxanu como llingua lliteraria. Mientres el sieglu XX, el mingreliano foi venciendo terrenal pel este a la influencia xeorxana, coles mesmes que repunxo fuercia nel noroeste, en desterciu del abkhasu.
Sía que non, la so posición ente les nueves xeneraciones ye precaria, considerándose'l mingreliano una llingua amenazada.[1]
Ente quien lo falaron figuren Lavrenti Beria, xefe de la policía secreta d'Iosif Stalin; Konstantin Gamsajurdia, unu de los escritores xeorxanos más influyentes del sieglu XX; y Zviad Gamsakhurdia, primer presidente de la Xeorxa postsoviética.
Dialeutos editar
Los dialeutos principales del mingreliano son, nel oeste, el zugdidiano (de la so antigua capital, Zugdidi), con siquier dos subdialeutos, y el senakano nel este.[1]
Influencia d'otres llingües editar
La influencia del xeorxanu ye patente tantu nel mingreliano como nes otres dos llingües kartvelianes non lliteraries —laz y esvano. Tamién puede detectase la influencia del abkhasu sobre la llingua mingreliana. Per otra parte, un factor diferenciador ente mingreliano y laz ye'l grau d'influencia griega y turca que dambes llingües esperimentaron; señaláronse dellos paralelismos interesantes col turcu.[3]
Descripción llingüística editar
Clasificación editar
El mingreliano ye una de les llingües d'El Cáucasu meridional o kartvelianes. Ta estrechamente rellacionáu col laz, del que s'estremó primero de too nos postreros 500 años. En menor midida tópase rellacionáu col xeorxanu (les dos cañes dixebrar nel primer mileniu e. C. o antes) y entá ta más desamoráu del esvano, del que se cree que se dixebró nel II mileniu e. C.). El mingreliano nun ye comprensible por cualesquier de los otros idiomes kartvelianos, y viceversa, anque se diz que los sos falantes pueden reconocer munches pallabres del laz.
Dellos llingüistes referir al mingreliano y al laz como dialeutos d'una llingua única, el zan. Sicasí, esti idioma yá s'estremara en mingreliano y laz a principios de los tiempos modernos.
Gramática editar
En fonoloxía, la llingua mingreliana ye como la xeorxana más una oclusiva glotal /w/ y un shewa vocal. Esisten nueve casos pal nome, tando'l ergativo marcáu por -k. El marcador plural ye -ep.[1]
Ver tamién editar
Bibliografía editar
- Aleksandre Tsagareli (1880), Megrelskie Etiudi, Analiz Fonetiki Megrelskogo Yazika ("Megrelian Studies — The Analysis of Phonetics of Megrelian Language"). (en rusu)
- Ioseb Kipshidze (1914), Grammatika Mingrel'skogo (Iverskogo) Jazyka ("Grammar of Megrelian (Iverian) Language"). (en rusu)
- Shalva Beridze (1920), Megruli (Iveriuli) Ena ("Megrelian (Iverian) Language"). (en xeorxanu)
Referencies editar
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Llingua Mingrelia (Proel)
- ↑ Mingrelian (Ethnologue)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Price, Glanville (2001). Enciclopedia de les llingües d'Europa (en castellanu). Gredos, páx. 92-117. ISBN 9788424923006.
Enllaces esternos editar
Consulta la edición de Wikipedia en megrelianu.- Diccionariu megreliano-xeorxanu
Datos: Q13359
Multimedia: Mingrelian language
