Wikipedia

Pegalajar

conceyu de la provincia de Xaén (España)

Pegalajar ye un conceyu español de la contorna de Sierra Mágina, na provincia de Jaén, comunidá autónoma d'Andalucía. Una parte del so territoriu municipal atópase dientro del Parque Natural de Sierra Mágina. La so población ye de 2966 habitantes, según el padrón del INE del añu 2016.

Pegalajar
Alministración
País España
Autonomíasimple Andalucía
Provincia provincia de Xaén
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde de Pegalajar (es) Traducir Juan Cordero Garrido
Nome oficial Pegalajar (es)[1]
Códigu postal 23110
Xeografía
Coordenaes 37°44′17″N 3°39′03″W / 37.738033°N 3.650917°O / 37.738033; -3.650917
Pegalajar alcuéntrase n'España
Pegalajar
Pegalajar
Pegalajar (España)
Superficie 79 km²
Altitú 818 m
Llenda con La Guardia de Jaén, Mancha Real, Torres, Cambil, Cárcheles, Campillo de Arenas y Xaén
Demografía
Población 2822 hab. (2023)
- 1470 homes (2019)
- 1449 muyeres (2019)
Porcentaxe 0% de provincia de Xaén
0% de Andalucía
0.01% de España
Densidá 35,72 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
ayto-pegalajar.org
Cambiar los datos en Wikidata

Na llocalidá del mesmu nome atopen l'arcu de la Encarnación, que ye un edificiu góticu del sieglu XV y la ilesia dedicada a la Santa Cruz, templu renacentista del sieglu XVI, que sufrió grandes daños na guerra civil española y na que destaca la so torre campanariu, que ye un restu de l'antigua fortaleza medieval.

Heráldica editar

Los símbolos oficiales representativos del conceyu de Pegalajar dende 2007 son:

Escudu "Escudu partíu.

Na diestra, sobre campu de gules, un castiellu d'oru donjonado, almenado de tres torres, con cinco ventanes y una puerta esclariáu de sable. Sobre cada torre hai una estrella de sable, de cuatro puntes la torre diestra, de seis la central y d'ocho la siniestra. Na partición siniestra del escudu, lleón de gules coronáu, armáu y lampasado d'oru sobre plata. Timbre de corona real española zarrada."

Bandera "Bandera de endrizar

rectangular, de tafetán, con una proporción de tres módulos de llarga por dos d'ancha (2:3), cortada por metá horizontal en dos partes iguales, la metá cimera d'azul zafíreo, y la metá inferior violada, que va cargar íntegramente col so timbre y lema l'escudu municipal, afaciendo la exa xeométrica d'ésti al centru del vexilo, con un altor igual a los dos tercios del anchu de la bandera."[2]

Xeografía editar

El términu municipal de Pegalajar ocupa una estensión de 80 km² nel valle del ríu Guadalbullón, a unos 18.8 km al sureste de la ciudá de Xaén, dientro de la Contorna de Sierra Mágina y pertenez a la Demarcación Paisaxística de Los Montes-Subbética.[3][4] Atópase representáu na fueya 947 del Mapa Topográficu Nacional.[5]

El so principal nucleu poblacional se emplaza na fastera sur de la Serrezuela de Pegalar, a 798 metros sobre'l nivel el mar. Tien una pedanía, La Pesllera, a 560 metros sobre'l nivel el mar, esplegándose a lo llargo del calce del ríu Guadalbullón. La Güerta de Pegalajar ye un Bien d'Interés Cultural por ser “un modelu emblemáticu d'interacción hombre-naturaleza”.[6]

Noroeste: La Guardia de Jaén Norte: Mancha Real Nordeste: Torres
Oeste: La Guardia de Jaén   Este: Cambil
Suroeste: Jaén Sur: Campillo de Arenas Sureste: Carchelejo

Clima editar

Mes Media Ene Feb Mar Abr May Jun Jul Ago Sep Oct Nov Dic
Temperatura máximo media (°C) 22,7 13,1 15,3 18,6 20,2 24,4 30,1 34,5 33,8 29,5 22,6 17,3 13,5
Temperatura mínimo media (°C) 7,5 0,4 1,8 3,5 5,6 9,1 12,8 15,3 15,1 12,4 8,3 4,1 1,9
Temperatura medio (°C) 15,1 6,8 8,4 11,1 12,7 16,6 21,4 24,7 24,5 20,8 15,6 10,7 7,5
Agües (mm) 4,6 6 7 5 7 5 2 1 1 2 5 6 8

Historia editar

Prehistoria y Antigüedá editar

Les evidencies más antigües de poblamientu humanu nel términu municipal remontar a la Edá del Cobre, na Cueva de los Majuelos, asitiada a unos 500 metros al norte del nucleu urbanu, y práuticamente destruyida na actualidá. Ye una cueva doble, afayada la segunda nos años 70, que ye la que presenta restos materiales que la identificaríen como un importante asentamientu calcolíticu de tipoloxía pocu clara, anque esiste un singular enterramientu coleutivu con restos humanos y preseos tallaos en güesu y xil (raederes, cuchiellos, puntes de flecha y lasques de refugaya), según piedra pulida y restos cerámicos realizaos a mano y de carenes baxes, y puntes de cobre de baxa calidá realizáu para xavalines y fleches. Otra paraxa digna de mención son los abrigos de la Serrezuela, onde se toparon pintures rupestres de tipu esquemáticu. Tamién destaca'l xacimientu del cuetu de la Torre de la Cabeza, allugáu na so fastera occidental, y con estructures d'hábitat que se remonten a la edá del Bronce, como lo demuestren los restos cerámicos a mano y bruñidos, y con ocupación mientres les etapes ibérica (cerámiques con decoraciones xeométriques pintaes en colloráu), romana ya inclusive medieval.

En cuanto al periodu romanu, ye posible que'l castiellu de la Peñuela llevántese sobre dalguna edificación romana presistente; coles mesmes, esistiría una calzada romana construyida por Augusto nel añu 8 e. C. qu'escurriría pol témino municipal travesando l'aldega de La Pesllera escontra Mentesa, como lo demuestren los cuatro miliarios topaos en 1975. Tamién esiste ocupación mientres esta fase nel pandu del Caxellu de Payares, asitiada ente dos regueros de la vera derecha del Guadalbullón y con una estensión de hectárea y media. Nun s'aprecien estructures na mesma, anque sí hai restos cerámicos de clara tipoloxía romana, ente los que se cunten producciones en terra sigillata hispánica. L'hábitat nesta etapa nel términu municipal sería bien esvalixáu, en villes y pequeños nucleos que quedaríen abandonaos na fase posterior por cuenta de la inestabilidá de la mesma.[7]

Edá Media editar

 
Carta de Privilexu Real de Pegalajar. Dada por Felipe II, el 3 de xunu de 1559.[8]

El topónimu Pegalajar paez tener un orixe mistu, venceyando'l términu llatín pagus col árabe al-hayar, significando "aldega" y "piedra" respeutivamente. Sicasí, esisten otres interpretaciones respeuto tanto al significáu concretu del topónimu ("vega cascayosa" o "pasu ente montes") como al orixe, que pudiera establecese tamién pola esistencia de Bagu, una llocalización asitiada por al-Idrisi nel camín ente Córdoba y Llevante, y que quedaría incluyida nel territoriu de Sierra Mágina, conocíu como Sumuntan. Trátase d'un hisn, un asentamientu n'altor de calter defensivu qu'allugaría en momentos de peligru a les xentes de les aldegues rellacionaes col Guadalbullón y la Fonte de la Rexa. En dómina emiral el calter defensivu queda asumíu por una población esistente so la Peña de les Utres, una elevación predresa dotada de potentes defenses naturales onde s'allugaría un barcal. Esti primer nucleu abandonar nel califatu omeya sol reináu d'Abd al-Rahman III, por cuenta de la orde que dicta'l califa obligando a les poblaciones a abandonar los altores, treslladándose a les zones baxes y vegues más fácilmente controlables. La población treslladaríase asina a un nuevu nucleu na Peñuela, onde llueu van surdir estructures complexes, como molinos d'agua, terraces, bancales y banzaos, de les que La Llamarga podría ser heredera direuta.[9]

El nucleu de la Peñuela va consolidándose como abellugu defensivu, ampliando les sos fortificaciones ante'l peligru que supón la progresiva meyora cristiana escontra'l Sur de la Península pol Altu Guadalquivir, siendo Fernandu III el que finalmente conquiste Pegalhaiar y el so alcázar en 1244, quedando incluyíes nes tierres de realengu y asumiendo el calter de zona militar fronteriza col reinu nazarí de Granada. Les lluches internes de Castiella nos sieglos XIV y XV tuvieron tamién como escenariu a Pegalajar, siendo la conxura de 1468 contra'l condestable Iranzo l'incidente más destacáu.

Serrezuela de Pegalajar editar

 
Serrezuela de Pegalajar.
 
Abrigo na Serrezuela de Pegalajar

La Serrezuela ye un monte mediterraneu, con una gran masa forestal de pinu carrasco de repoblación, y encines de rexeneración natural, según arbustos (majuelo, enebro y torvizco). Son bien abondosos les plantes arumoses (romeru, alhucema y tomillu). Ente la so fauna hai grandes rapazos (águila perdicera y peñerina común), rapazos nocherniegues (uxu real, miagón y autillo) y cabres monteses nes zones predreses.

Presenta un ricu patrimoniu históricu arqueolóxicu, allugando en dalgunos de los sos abrigos predresos pintures rupestres prehistóriques. Según restos de construcciones medievales ("El Albercón de la Reina" y la "Torre de la Pedragosa") qu'indiquen la so relevancia estratéxica. Amás, atópense aterrazamientos y chozos de mampostería, qu'indiquen la forma de vida tradicional.

Anguaño ye aprovechada pa faer deporte na naturaleza (senderismu, bicicleta de monte, esguilada, bulder, y vuelu llibre). Dispón de dos miradores con arrogantes panorámiques del conceyu y la so redolada montascosa, y una área recreativa (les "Siete Pilillas").

Edificios y paraxes singulares editar

 
Arcu de la Encarnación.
 
Ilesia de la Santa Cruz.

Tien un ricu patrimoniu históricu tanto aquitectónico como cultural.[10][11][12][13]

  • Arcu de la Encarnación: Puerta principal d'entrada a la cortil cercada y al antiguu castiellu de Pegalajar. Forma un arcu apuntáu sobre'l que s'alluga enriba l'escudu de Fernandu III, y per debaxo d'esquierda a derecha l'escudu de la familia Sandoval, una llábana conmemorativa en lletra gótica, y l'escudu de la ciudá de Xaén. Nel adarve, nel sieglu XIX, construyóse la capiya de la virxe de la Encarnación. Declaráu Bien d'Interés Cultural en 1985.[14][15]
  • Casa consistorial: del sieglu XVIII. Del antiguu Conceyu caltiénse la so portada dintelada, flanqueada por pilastres y entablamento con frisu xónicu y dintel bien voláu, sobre él sofita'l balcón que destaca col so ventanal de tres arcos, remataos pol escudu imperial de Carlos I, columnes coronaes y pináculos llaterales.[16]
  • Cueva d'Aro: descubierta en 1970, con una superficie total de 200 m².
  • Cueva de los Majuelos: con una bóveda d'unos 20 metros d'altor y una superficie averada de 700 m².[17]
  • Ermita de la Virxe de les Nieves: antigua ermita de Santa María, de probable orixe medieval. Dende'l s. XVII ta so la advocación de la Virxe de les Nieves (patrona de Pegalajar). Na plaza axunta allugóse l'antiguu campusantu.[18]
  • Ilesia de la Santa Cruz: nel sieglu XVI foi construyida con piedra tosca por Alonso Barba, sustituyendo a la primitiva ilesia y en llugar d'una antigua mezquita. Destaquen les sos portaes clásiques y sencielles, la torre del campanariu sobre l'antigua torre del homenaxe del castiellu, la so planta de "caxón" y el retablu barrocu del altar mayor del sieglu XVIII. Declaráu Bien d'Interés Cultural en 1985.[19][20]
  • La Llamarga: ye un banzáu que recueye les agües de la nacencia de la Fuente de la Rexa dende tiempu inmemorial. Nun principiu foi una llaguna formada por un simple dique de contención. En 1903 construyóse un muriu alredor de too la so contorna y ente 1944 y 1949 realizáronse diverses reformes alzándose'l muriu perimetral y pavimentándose el suelu. La so función principal ye'l control del recursu hídricu, pal usu y distribución de l'agua reguláu dende 1771. Pero tamién ye un espaciu social y simbólico fundamental na vida de Pegalajar.[21]
  • La Fonte de la Rexa: ye'l derrame natural del acuíferu soterrañu y orixe del sistema hidráulicu de la güerta pegalajareña. Esti manantial sostién el complexu socioeconómico de la población. Esti manantial foi incorporáu al urbanismu del pueblu en 1605, como indiquen les inscripciones de los dos llábanes que flanquean l'escudu de Felipe III enllastráu nel so frontal. Una lleenda cunta qu'una llavandera afayó la imaxe de la Virxe de Gracia nesti llugar, construyéndose nel so honor una ermita sobre al mesma fonte.
  • Plaza de toros: inaugurada'l 7 d'agostu de 1919, y construyida en mampostería.[22]
  •  
    Conceyu.
  •  
    Ermita de la Virxe de les Nieves.
  •  
    La Llamarga.
  •  
    Ermita de la Virxe de Gracia sobre la Fonte de la Rexa.
  •  
    Plaza de toros.

Patrimoniu Inmueble d'Andalucía editar

Nel conceyu de Pegalajar hai 26 bienes declaraos Patrimoniu Inmueble d'Andalucía (PIA),[23][24] de la mesma seis d'ellos son tamién Bien d'Interés Cultural (BIC) supervisáu pol Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte:

Códigu PIA Denominación Carauterización Identificador BIC Fecha
01230670001 Conceyu Arquitectónica
01230670002 Castiellu Arqueolóxica, arquitectónica
01230670004 Torre del Homenaxe del Castillo o del Campanariu de la Ilesia Arqueolóxica, arquitectónica RI-51-0007954 22/06/1993
01230670005 Torre de la Cabeza Arqueolóxica, arquitectónica RI-51-0007953 22/06/1993
01230670006 Cueva Majuelos Arqueolóxica
01230670008 Vivienda 0008 Etnolóxica
01230670009 Vivienda 0009 Etnolóxica
01230670010 Abrigos La Serrezuela Arqueolóxica RI-51-0012005 25/06/1985
01230670011 La Serrezuela, abrigu I Arqueolóxica RI-51-0012005-00001 25/06/1985
01230670012 La Serrezuela, abrigu II Arqueolóxica RI-51-0012005-00002 25/06/1985
01230670013 Este del Ribayu de La Palma Arqueolóxica
01230670014 Nordeste del Ribayu de la Palma Arqueolóxica
01230670015 Desaguada del Ribayu del Pinar Arqueolóxica
01230670016 Caxellu de Payares Arqueolóxica
01230670017 Torre de la Cabeza Arqueolóxica
01230670019 Plaza de Toros Arquitectónica, etnolóxica
01230670020 Ermita Virxe de les Nieves Etnolóxica
01230670021 Parroquia de la Santa Cruz Etnolóxica
01230670022 Güerta de Pegalajar[25][6] Arquitectónica, etnolóxica
01230670023 Cruz de Pegalajar I Etnolóxica
01230670024 Fonte de la Rexa Etnolóxica
01230670025 Pilastra de la Llaguna Etnolóxica
01230670026 Mercáu de Pegalajar Etnolóxica
01230670028 Ilesia de Santa Cruz[26] Arquitectónica
01230670030 Fábrica d'Herederos de Ildefonso Espinosa Jiménez Arquitectónica, etnolóxica
01230670031 Arcu de la Encarnación o Puerta de Jaén Arqueolóxica, arquitectónica RI-51-0007952 22/06/1993

Fiestes editar

Les principales fiestes y tradiciones populares de Pegalajar son:[27]

  • Primer domingu de mayu: Fiesta de la Virxe de Gracia
  • 9 de mayu: Fiesta de San Gregorio Nacianceno, la devoción a esti santu remontar al añu 1670.[28]
  • Domingo siguiente al Xueves de Corpus Christi: Los Mondinguillos (moñecos a tamañu natural, ellaboraos con trapos y rellenos de paya o goma-espluma, que s'asitien peles cais per onde fai'l so percorríu la procesión, formando escenes que critiquen dalgún acontecimientu local asocedíu mientres l'añu).[29][30]
  • 4 a 7 d'agostu: Fiestes de la Virxe de les Nieves, patrona del pueblu.
  • Agostu: Festival d'Arte Flamenco, que se vien celebrando dende l'añu 1969.[31]

Gastronomía editar

 
Pipirrana de Pegalajar.

La so gastronomía tradicional basar nos productos de la so güerta. Destaca la "pipirrana" que s'ellabora básicamente con tomate, mayáu d'ayu, sal, güevu cocíu y aceite d'oliva n'el mesmu “dornillo” de madera. Otros platos de la llocalidá son les "cachorreñas" (sopa d'ayu, pan, pimientu coloráu y chorizu), "cazolilla" (realizada a partir d'una conserva tradicional denomada “torta de tomate”, que consiste en tomate secu formando una gran torta, y cola que se fai un mueyu a la que s'añedir un sofritu de cebolla y bacaláu), "arroz de Bercho" (con pataques y verdures de la güerta) o con “pitillos”, "migues de farina de maíz", y "ensalada de calabaza".

El so repostería presenta los "papajotes" (masa frito de farina, lleche, azucre y güevu), "guxanucos y roscos tostaos de sartén", "tostá d'azucre", "roscos y mantecados d'almendra", "alfajor", y "almendrados". Amás de llicores caseros d'endrina, mores, o la Mistela y el vinu del país.[32]

Productos editar

Destaca la producción d'aceite d'oliva virxe con denominación d'orixe Sierra Mágina, qu'amás de comestible sirve pa ellaborar arumes y xabones artesanos d'esencies naturales.[33] Tamién ufierta artesanía en madera o espartu.

Deportes editar

 
Campeonatu de Parapente en Pegalajar.
Instalaciones deportives
  • Centru de vuelu Siete Pilillas. Acueye delles pruebes del Campeonatu d'España de Parapente, amás d'impartise cursos de iniciación al vuelu.[34][35]
Club deportivos
  • Club Parapente Pegalajar. Fundáu en 1990 col nome inicial de Club Parapente Jabalcruz.[36]
  • Club Deportivo Atletismu Pegalajar. Fundáu en 2005.[37]
  • Club Baloncesto Pegalajar.
  • Club Deportivo de fútbol sala La Llamarga

Personaxes pernomaos editar

  • Juan Almagro López (1886-1965): pintor.[38]
  • Francisco Almagro Herrera (1911-2007): poeta, lletrista y melodista.
  • Luis García de Bailén: natural de la llocalidá, qu'en 1559 consiguió una Carta de Privilexu Real dada por Felipe II a la mesma.

Ver tamién editar

Referencies editar

  1. ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. ↑ Resolvimientu de 13 de xunu de 2007, de la Direición Xeneral d'Alministración Local, pola que s'almite la inscripción nel Rexistru Andaluz d'Entidaes Llocales del Escudu y la Bandera del conceyu de Pegalajar (Xaén) (Expte. núm. 023/2006/SIM). BOJA. 26/06/2007; (125):27.
  3. ↑ Institutu d'Estadística y Cartografía d'Andalucía. Fiches municipales: Pegalajar. Conseyería d'Economía y Facienda de la Xunta d'Andalucía. Consultáu'l 23/08/2015.
  4. ↑ Guía Dixital del Patrimoniu Cultural. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu. Conseyería de Cultura de la Xunta d'Andalucía. Consultáu'l 23/08/2015.
  5. ↑ Ministeriu de Fomentu. «Institutu Xeográficu Nacional». Consultáu'l 16 de xineru de 2011.
  6. ↑ 6,0 6,1 Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu. Paisaxe de Pegalajar. 08/05/2013.
  7. ↑ Sillères P. Un grupu de cuatro miliarios en La Pesllera: Pegalajar, Xaén. En: Boletín del Institutu d'Estudios Giennenses. 1976; XXII(90):55-70.
  8. ↑ Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu. Memoria final d'intervención "La carta de privilexu real". (1599) Pegalajar, Xaén. Sevilla: Conseyería de Cultura de la Xunta d'Andalucía; 2003.
  9. ↑ Troyanu Chicharro JM, Troyanu Viedma JM. La Villa de Pegalajar na frontera de l'Andalucía Alta. Sumuntan: anuariu d'estudios sobre Sierra Mágina. 1993; (3):117-32.
  10. ↑ Catálogu Xeneral del Patrimoniu Históricu Andaluz. Xunta d'Andalucía, Conseyería d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 10/08/2014.
  11. ↑ Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu de Pegalajar. Institutu del Patrimoniu Cultural d'España. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 11/08/2014.
  12. ↑ Base de datos de bienes inmuebles. Patrimoniu Cultural. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 11/08/2014.
  13. ↑ López Cordero JA. Patrimoniu históricu-cultural de la villa de Pegalajar. Sumuntán. 1997;(8):27-44. Coleutivu d'Investigadores de Sierra Mágina (CISMA). Xaén.
  14. ↑ Arcu de la Encarnación. Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu. Institutu del Patrimoniu Cultural d'España. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 11/08/2014.
  15. ↑ La llábana gótica del arcu de la encarnación de Pegalajar. Pegalajar.org Consultáu'l 11/08/2014.
  16. ↑ Conceyu. Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu. Institutu del Patrimoniu Cultural d'España. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 11/08/2014.
  17. ↑ Cueves de los Majuelos y Aro. Consultáu'l 09/08/2014.
  18. ↑ Ermita Virxe de les Nieves. Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu. Institutu del Patrimoniu Cultural d'España. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 11/08/2014.
  19. ↑ López Cordero JA. Ficha Diagnósticu. Ilesia Parroquial de la Santa Cruz (Pegalajar). 2010.
  20. ↑ Parroquia de Santa Cruz. Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu. Institutu del Patrimoniu Cultural d'España. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 11/08/2014.
  21. ↑ La Llamarga. Inventariu del Patrimoniu Arquiteutónicu. Institutu del Patrimoniu Cultural d'España. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. Consultáu'l 11/08/2014.
  22. ↑ Pegalajar: informe diagnósticu del conxuntu históricu. Sevilla: Conseyería d'Obres Públiques y Tresportes; 1993. ISBN 84-8095-019-6
  23. ↑ Patrimoniu Inmueble d'Andalucía. Institutu Andaluz de Patrimoniu Históricu. Consultáu'l 23/08/2015.
  24. ↑ Base de datos del Patrimoniu Inmueble d'Andalucía. Consultáu'l 23/08/2015.
  25. ↑ ORDE de 4 de setiembre de 2001, pola que resuelve inscribise nel Catálogu Xeneral de Patrimoniu Históricu Andaluz, con calter específicu, como Llugar d'Interés Etnolóxicu, el bien denomináu Güerta de Pegalajar, en Pegalajar (Xaén). 22/09/2001; 15971.
  26. ↑ Bien d'Interés Cultural. BOE. 29/06/1985.
  27. ↑ Juan Antonio López Cordero. Referencies máxiques na etnografía de Pegalajar. El Toro de Caña. Revista de Cultura Tradicional de la Provincia de Jaén. Diputación Provincial de Jaén. 1997; (2):233-48.
  28. ↑ López Cordero JA. Fiestes de Mayu n'honor de San Gregorio Nacianceno. Pegalajar: Conceyu; 2005. p.6-9.
  29. ↑ Institutu Andaluz de Patrimoniu Históricu. Corpus Christi nel Atles del Patrimoniu Inmaterial. Los Mondinguillos. Códigu: 3801018. p.22-3. Consultáu'l 23/08/2015.
  30. ↑ Activos Dixitales IAPH. Consultáu'l 23/08/2015.
  31. ↑ Fiestes y costumes. Conceyu de Pegalajar. Consultáu'l 10/08/2014.
  32. ↑ La cocina tradicional de Pegalajar (3ª edición). Asociación Vecinal Fonte de la Rexa. Pegalajar.
  33. ↑ Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu. Atles del Patrimoniu Inmaterial de Jaén. Ellaboración de xabón en Pegalajar (códigu: 3802007). Consultáu'l 23/08/2015.
  34. ↑ Pegalajar-Centro de vuelu Siete Pilillas. Diputación de Jaén. 2011.
  35. ↑ Campeonatu d'España de Parapente 2007, del 12 al 19 de mayu. Ojovolador. Consultáu'l 01/09/2014.
  36. ↑ deporte-en-la.html El Club. Centru de Vuelu Pegalajar. Consultáu'l 01/09/2014.
  37. ↑ de Pegalajar. Consultáu'l 01/09/2014.
  38. ↑ Juan Almagro. Biografía. Consultáu'l 01/09/2014.

Bibliografía editar

Enllaces esternos editar


 
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Pegalajar&oldid=4139026»