Fuentes Claras

Fuentes Claras
Alministración
País	España
Autonomía	Aragón
Provincia	provincia de Teruel
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	Fuentes Claras (es)
Códigu postal	44340
Xeografía
Coordenaes	40°51′49″N 1°19′25″W / 40.863611111111°N 1.3236111111111°O
	Fuentes Claras Fuentes Claras (España)
Superficie	36.64 km²
Altitú	909 m
Llenda con	Torralba de los Sisones, Calamocha, Bañón y Caminreal
Demografía
Población	435 hab. (2023); - 252 homes (2019); - 209 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.32% de provincia de Teruel
Densidá	11,87 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	fuentesclaras.es

Fuentes Claras ye un conceyu y población d'España, perteneciente a la Contorna del Jiloca, al noroeste de la provincia de Teruel, comunidá autónoma d'Aragón, a 65 km de Teruel. Tien un área de 36,64 km² con una población de 673 habitantes (INE 2008) y una densidá de 18,37 hab/km². El códigu postal ye 44340.

Atopar a 65 km de Teruel, a 7 de Calamocha y a unos 120 km de Zaragoza, tien parada d'autobús, y estación de tren.

Historia

De los restos más antiguos que tenemos nel actual términu municipal de Fuentes Claras, destaca'l xacimientu arqueolóxicu de La Llomba. Asitiáu xunto a la llende municipal con El Poyo del Cid, fundar col abandonu del xacimientu de San Esteban nel Poyu del Cid. En superficie nun se caltienen estructures, anque los restos aprucíos fueron cuantiosos. Destaca un sillar esculpíu con una cabeza de toru (Muséu de Teruel) y una tésera d'hospitalidá con forma de delfín, apaecía supuestamente nel términu municipal.

La primera referencia sobre Fuentes Clares pertenez a un documentu del Monesteriu de Casbas en 1209.

La creación del nucleu de Fuentes Claras enmarcar nel procesu de reconquista, na meyora de les tropes cristianes escontra'l sur. Pero los reis d'Aragón non yá tuvieron qu'enfrentase a los musulmanes, sinón que la guerra con Castiella tuvo presente mientres la edá Media. D'esta forma, Xaime II ordena la construcción de la Ciudadela de Fuentes Claras nel añu 1337. La zona del Jiloca na que s'atopa Fuentes Claras foi atacada mientres la guerra llamada de “los dos Pedros” ente 1356 y 1369. Nel añu 1361 Pedru IV mandó realizar obres na ciudadela p'aguantar l'ataque castellanu.

Dende 1414 perteneció a la Comunidá d'aldegues de Daroca, na sesma de Ríu de Jiloca. La so hestoria va tar amestada dende entós a la Comunidá. Dellos conceyos de les actuales provincies de Teruel y Zaragoza dependieron de la villa de Daroca dende 1120, pero en 1248 el rei Xaime I, creó la Comunidá d'aldegues de Daroca, escluyéndose ésta de la comunidá. Les aldegues pasaben a ser alministraes de forma autónoma por elles mesmes, anque judicialmente dependieren de Daroca. Pa entamase establecióse una nueva organización, les sesmas, que yeren una entidá alministrativa entemedia ente la comunidá y l'aldega.

Alministrativamente, Fuentes Claras perteneció, de forma socesiva, a la sobrecullida de Daroca (1488-1495), a la sienda de Daroca (1646) y al correximientu de Daroca (1711-1833). Constitúyese como Conceyu en 1834 y forma parte del partíu xudicial de Calamocha.

Apocayá Fuentes Claras adquirió escudu y bandera.

L'escudu

Cuadrilongo con base circular. En campu de gules (colloráu), con una fonte d'oru (2 caños d'azur sobre ondes d'azur y plata) cargada d'una olma, de sinople (verde), colos raigaños d'azur, cargada, de la mesma, nel tueru, de la cifra 1663 , d'oru, y brochante una cinta cola Señal Real d'Aragón, cargada cola lleenda Fontes Clarae, de sable (negru). Al timbre, Corona Real Abierta.

La bandera

Nun pañu que les sos proporciones son d'un llargor equivalente a trés medios d'anchor; l'espaciu distribuyir en trés faxes: La primera colorada, y la tercera mariella, d'igual anchor (8/36 caúna); la segunda o entemedia, de color azul (d'anchu 20/36), na cual asítiense les sos armes principales: Una fonte d'oru (2 caños d'azur sobre ondes d'azur y plata) asitiada nel centru de la bandera (inscrita nun rectángulu de 16/36 d'altu por 14/54 d'anchu), cargada d'una olma, de sinople, colos raigaños d'azur, cargada de la mesma, nel tueru, de la cifra 1663 , d'oru, y brochante una cinta cola Señal Real d'Aragón, na que se reflexa la lleenda Font ye Clarae, de sable. Dau en Zaragoza, a trés de payares de mil novecientos noventa y tres .

Mediu natural

Asítiase sobre una terraza cuaternaria, xunto al llechu fluvial del ríu Jiloca, de sedimentos travertínicos, ye dicir acumuladures de carbonatu cálcicu precipitaes químicamente alredor de restos vexetales. Escontra los márxenes del ríu, les acumuladures cuaternaries d'abanicos aluviales y glacis formen superficies planes de gran estensión, percorríes por pequeñes ramblas, de les cualos la más importante ye la de Cañamaría, na vera occidental del ríu. Reparar un fuerte tresformamientu del paisaxe, que provocó l'apaición d'un pacional degradáu con dominiu del lastón, xunto al qu'esisten grandes estensiones de cultivos. Destaca nes cercaníes, al este del pueblu, el picu de Valdellosa, con 1.227 m d'altitú y nel que s'alluguen carbes de porte arbustivo con presencia d'encines y caxigales. Fuentes Claras atopar nel valle o depresión del Jiloca, los sos paisaxes son de zones cultivaes, bien llanes ente los qu'atopamos zones de regadío y de secanu.

La presencia del ríu Jiloca y les sos amplies zones de cultivu fai que seya una importante zona d'alimentu de la grúa común. La cercanía a la llaguna de Gallocanta, dexa qu'estes aves mover en gran númberu a les distintes zones del cultivu de la zona del Jiloca.

Una preciosa Sabina milenaria atopar ente los árboles más singulares de Fuentes Claras

Patrimoniu hidrolóxicu

Güeyos de Fuentes Claras

Los güeyos de Fuentes Claras-El Poyo del Cid

Una de les balses de Fuentes Claras

Dientro del patrimoniu natural de Fuentes Claras, son destacables los güeyos”.

Son surgencias naturales similares a les d'otros conceyos del valle del Jiloca. Al ser una zona tan llana, aprucen na parte más baxa manantiales, llamaos güeyos na zona pola so forma circular o ovalada. Son cinco mases d'agua de pequeña estensión y tán coneutaos ente sigo por acequias qu'aprovechen la so agua pa regar. La masa d'agua mayor ocupa unos 1.000 metros cuadraos. Nel conceyu denominar Les Balses”.

La fondura máxima ta ente 3 y 4 metros y la mínima ye d'unos 35 cm.

Los materiales caliares del suelu son d'una gran permeabilidá, dexando que l'agua se infiltre hasta l'acuíferu alimentando al ríu Jiloca.

Ye una zona magnífica pa columbrar de bilanu real, garces, ánades reales. Tamién son numberosos los cámbaros.

Otra balsa de Fuentes Claras.

Más balses.

El paisaxe de los güeyos ye bien vistosu en cualquier dómina del añu. El ciclu vital tantu de los cultivos como de la vexetación natural, dexa una variación na tonalidá cromática. Verdes, ocres, mariellos, etc. van dir camudando a lo llargo del añu.

Balsa na entrada del pueblu

Dientro de la popular arquiteutura venceyada a los usos de l'agua vamos destacar les pesqueres, la fonte, el llavaderu del Chopu, el llavaderu del manantial “El Cubu” y el vieyu molín fariñeru. Mención estreme merecen les Suertes.

El Manantial del Cubu

Llavaderu del chopu

El topónimu que denomina a la llocalidá ye d'orixe romanu. Posiblemente, pola mor del gran númberu de clares fontes y manantiales que surden nel términu, y que sirven de refuerzu al caudal del ríu Jiloca, regando una amplia y fértil vega.

El pueblu ye percorríu por dellos: el Pequeñu, el Molinar y el Llavador, toos ellos con un curtiu trayeutu que bazcuya alredor de los dos quilómetros. El ríu Jiloca ye denomináu como'l de la madre. El Molinar ye una esviación del Jiloca que, partiendo del términu de Caminreal, riega l'amplia partida que lleva'l so nome y suministraba la fuercia del molín fariñeru. El ríu Pequeñu tien el so orixe na fonte de les Hondoneras, confluyendo col del Llavador a unos 300 metros de la so desaguada nel ríu Madre.

Rio llavador

Rio Pequeñu

El Llavador naz na fonte del Cubu, xunto a un bien cuidáu llavaderu públicu del que toma'l nome, pa travesar darréu'l barriu de San Ramón, y recoyer nel so camín el desaguadoriu de numberoses "pesqueres" caseres. Sobre esti últimu ríu hai tamién otru llavaderu municipal.

Llavaderu del cubu

Otros caños, menores en dimensión que l'anterior pero de gran importancia, son los representaos nos seis raigaños de la olma que figura nel escudu y bandera: los Cuadrones, Ampón, Esteban, fonte del pueblu (la Fonte), del Cubu y fonte de la Virxe de los Navarros. Esisten otres fontes de les que tamién anotamos los sos nomes, como'l cañu Esquita, Hondoneras, Cantalobos ... o la del Escorial, d'agua caliente y salada de la cual dizse que tien propiedaes curatibles.

Manantial de los cuadrones

Una de los intereses de los manantiales de Fuentes Claras ye la esistencia, en dos de los sos barrios (San Ramón y les Fontes), de les popularmente llamaes "pesqueres". Son pequeñes fontes que nacen debaxo de les viviendes y que s'enríen escontra les acequias próximes o con direición al río Llavador.

Típica pesquera de Fuentes Claras.

Clima

A les traces, les variables climátiques de la Contorna del Jiloca definen un clima de tipu mediterraneu continentalizado frescu y daqué secu. Dexa cultivar, ensin necesidá de riegos artificiales, ceberes de granu d'iviernu, vide y plantes resistentes como l'azafrán. Nos güertos y campos con mayor grau de mugor son posibles les lleguminoses, les hortolices, los bulbos, ciertos cultivos industriales como'l cáñamu y el llinu, y dellos árboles frutales (anque pa estos postreros hai que tener en cuenta'l riesgu de que se produza dalguna xelada en primavera y arruine el floriamientu d'estos y torgue la recoyida posterior de los frutos, lo qu'asocede con cierta frecuencia).

El 17 d'avientu de 1963 rexistráronse -30ºC nel Observatoriu del VOR asitiáu na llocalidá de Fuentes Claras, datu que supunxo'l rexistru récor oficial de fríu en zones habitaes d'España.

Asociaciones y Servicios

Fuentes Claras cuenta con piscina municipal, frontón, parque infantil, pista de fútbol sala y un pabellón multiusos nel que se realicen tantu actividaes deportives como festives. Dispón de centru d'educación infantil y primaria, lo mesmo que de consultoriu médicu.

Plaza de la concordia. Al pie de instalaciones deportives

Asociaciones relixoses:

Cofradería del Sangre de Cristu Atopamos

tamién delles comunidaes de regantes, sociedaes, cooperatives y grupos sindicales rellacionaos col trabayu agrícola y ganaderu.

Cámara Agraria Local

Asociaciones Culturales y deportives:

Asociación Cultural Alborada
Asociación Ames de Casa Virxe de los Navarros
Club de Xubilaos San Marcos
Club deportivu Kuadrones

Intereses

La interesada hestoria de Fontes de Clares, una pequeña llocalidá de Teruel, na que tolos habitantes tienen siquier una bicicleta cola que van al trabayu o a cualesquier parte.

Pa dir a la compra, al colexu o al güertu utilicen esti mediu de tresporte. Inclusive se llegaron a matricular. Nun ye d'estrañar que la llamen el “Amsterdam aragonés”. Una alternativa ecolóxica y qu'ayuda a les families a aforrar en tiempu de crisis.

Demografía

Evolución demográfica !1991
	! 1996		2001		2004		2007		2008
742		689		625		571		605		673

Patrimoniu Arquiteutónicu

La Ciudadela

Queden restos de l'antigua fortaleza mandada construyir por Xaime II en 1337. Ta asitiada en llanu, calteniéndose un muriu de 30 metros de llargor y 4 d'altor. Ta realizada en sillares y presenta una llixera turria na base. Tres la guerra de los dos Pedros, quedó bien destruyida. Forma parte na actualidá de la Ilesia, que se construyó más tarde. La torre de la fortaleza convertir nel campanariu, cegándose les saeteras y esaniciando les almenes, pa cubrir con un chapitel. Ta construyida en mampostería con refuerzu de sillares nes esquines.

Ilesia Parroquial de San Pedro

Edificiu góticu-renacentista, construyíu nel XVI en mampostería y cantería, allugándose na cortil y ruines del castiellu o fortaleza denomináu “La ciudadela”. Presenta una única nave de tres tramos y capiyes ente contrafuertes. Cúbrese la nave con bóveda de crucería estrellada. La cabecera ye poligonal y cúbrese tamién de la mesma forma. La torre tien dos cuerpos de piedra y un chapitel barrocu la corona yá que a finales del S. XVII decidieron completar la torre con un chapitel distintu a los de la zona recurriendo al maestru d'obres de Madrid Juan Antonio Aparicio. D'empiezos del XVII ye'l retablu de la Virxe del Rosariu nel que debió de trabayar Miguel Sanz. De la mesma dómina ye un retablu manierista, con imáxenes de Santa Ana y San Bartolomé. Al pie de él, nel llau de la epístola, caltiénense les imáxenes dieciochescas de Santa Lucía, San Fabián y San Sebastián. L'órganu foi construyíu por Bartolomé Sánchez nel añu 1724. Nel llau esquierdu de la portada en piedra de sillería puede apreciase la inscripción "Añu 1663/ llantóse la olma".

Ermita de la Virxe de los Navarros

Ermita de los Navarros

Data del sieglu XVII. Esta ermita construyir en mampostería. Tien una nave y cúbrese con bóveda de mediu cañón con lunetos. La cabecera ye poligonal. Caltién decoración de estucos.

Ermita de San Salvador

Construcción popular asitiada nel cascu urbanu. Presenta una sola nave y cúbrese teyáu a dos agües. Tien un arcu rebaxáu na entrada.

Ermita de San Ramón Nonato

Ye un edificiu d'una nave con cubierta a dos agües, de pequeñes proporciones. Ta dientro del cascu urbanu. L'accesu facer por un arcu de mediu puntu de sillería. La fachada ye de sillería.

Ermita de San Marcos

Una cuarta ermita, la de San Marcos, foi construyida de nueva planta nel añu 1988. Ta asitiada nes llombes de Valdellosa, a unos cinco quilómetros de la llocalidá, y ye anguaño'l llugar de destín de la romería que tradicionalmente celebrar n'abril.

Casa Grande

Esta casa pertenecía nel añu 1770 al conde de Sobradiel, D.Joaquin Cayetano Cavero y Pueyo, dueñu tamién nesa dómina d'una gran facienda rústica partida polos pueblos de Fuentes Claras y El Poyo del Cid. Edificiu civil señorial de dos plantes y áticu. Ta construyíu en mampostería. Presenta una portada adintelada en sillería. Na planta principal cuenta con cuatro balcones. L'escudu nobiliariu esta picáu nun pudiendo reconocese'l llinaxe al que representaba. Presenta tresformamientos posteriores qu'estremaron la casa en dos viviendes, abriendo nuevos vanos y cegando la entrada principal. La Casa Grande constituyir nel edificiu más emblemáticu de l'arquiteutura civil de la llocalidá, anque podemos atopar otres viviendes populares. A nivel etnolóxicu destaca l'interesáu palombar circular. No que fai a la midida del tiempu, pueden vese tres reloj de sol.

Llinaxes y personaxes

José Ibáñez y Gassia nació en Fuentes Claras en 1728. Pertenecía al llinaxe y casa de los marqueses de la Cañada, siendo consideráu pol so trubiecu como Caballero Noble d'Aragón. Nietu del teniente general Ibáñez Cuevas quien fora nomáu primer Marques de la Cañada. Alternó l'alministración de la facienda familiar coles sos vocaciones lliteraries y científiques. Amás d'escribir 21 pequeñes obres, dalgunes d'elles publicaes a les sos espenses n'imprentes madrilanes, gustó tamién d'esperimentar con nueves máquines ya inventos, como'l molín fariñeru llevantáu en Used.

José Ibáñez y Gassia, presentó'l 23 de xunu de 1762 una cédula a l'Audiencia d'Aragón, pola que se-y concedió'l privilexu esclusivu d'usu d'un carru de la so invención por 10 años. Sería una patente pola invención de la galera.

Industria

Tradicionalmente les actividaes agropecuaries constituyeron la base económica de la llocalidá, anque nos últimos años camudó l'enclín, siendo la industria y la construcción les principales actividaes del conceyu.

Una empresa dedicada a la producción de material plástico pa automoción ye'l principal referente industrial de la llocalidá con cuasi 100 emplegaos.

Otres empreses:

Fábrica de tubos de formigón.

Taller de carpintería metálica.

Taller de carpintería madera.

2 Comercios minoristes y panadería.

Farmacia.

2 Peluqueríes.

Polígonu industrial

Fiestes

Fiestes patronales n'honor de la Virxe de los Navarros

Les fiestes mayores de Fuentes Claras celébrense en setiembre, siendo los díes principales el 7 y 8, siendo'l día grande esti postreru. Realizar n'honor de la Virxe de los Navarros, siendo'l so actu central la procesión a la ermita de la Virxe de los Navarros. Ye tradicional y emotivu el cantar de les albadas, amás d'un gran númberu d'actos lúdicos y festivos. Les albadas de Fuentes Claras cantar na medianueche del 7 de setiembre, na viéspora de la festividá de la Virxe de los Navarros. Na denomada zona de la “costerilla”, interprétase una copla mirando escontra la ilesia. Al acabar tócase un estribillu, solo con preseos. Canta tou aquel que quier faelo, que tien un motivu o quier dar gracies a la so amada Virxe.

Romeríes a la ermita de San Marcos

Realízase esta romería l'abril, el sábadu más próximu al día de San Marcos (25 d'abril), amás dende va unos años realízase una carrera col mesmu nome, percorriendo la distancia ente'l conceyu y la ermita.

Los Penitentes

El segundu domingu de mayu los vecinos de Fuentes Claras alleguen en romería a la llocalidá de Villalba de los Morales. La cofradería del Sangre de Cristu ye la que toma protagonismu en tolos actos, allega en plenu y dellos son los personaxes destacaos: el prior, el llisteru, el mayordomu, l'abanderáu, los alumbradores o los cofrades; según los actos: cortesíes, obligaciones, pasar llista nel nombradero,...

Les referencies más antigües de la procesión de los Penitentes daten de 1.674. Anguaño componer 182 cofrades y 61 hermanes, siendo'l darréu por tolos vecinos y gran cantidá de visitantes.

Cada añu encarga un prior d'entamar la fiesta, él ye'l que prepara chocolate y pastes pa los qu'alleguen pela mañana a Villalba. El cargu de prior ye asignáu añalmente al cofrade más antiguu que, en desempeñando la so vez, nun va poder repitir. L'encargar de cobrar les cuotes, llevar la imaxe del Cristu na procesión, allumar la capiya nos fallecimientos de los cofrades y nomar 6 alumbradores pal entierru, y de dar la fiesta en Villalba.

La procesión sale en romería a les 8 de la mañana escontra Villalba, tres el voltio de campanes. Los cofrades salen hasta'l barriu de San Salvador, cola imaxe d'El nuesu Señor cola Cruz y la Doliosa, la xente acompáña-yos hasta la ermita y ellos siguen en procesión escontra Villalba. La cofradería, al traviés del denomináu llisteru (siempres la mesma persona, ye un cargu que pasa de padres a fíos, dientro de la mesma familia), pasa llista nel llugar conocíu como "el nombradero".

Esti llugar, cuando se sale pela mañana de Fuentes Claras, ye na zona de Peñarubia, cerca de Villalba (al tornar de Villalba el nombradero ye na ermita de San Salvador, nel barriu d'El Santu), antes d'entrar al pueblu y formar en procesión. Tienen De tar tolos cofrades y namái s'escusa "por delitu d'enfermedá". El postreru que s'apuntó (mozos y mozos) ye'l primeru en salir a la procesión (en ser nomáu), y asina por orde d'inscripción, hasta'l postreru que ye'l prior (el más vieyu de toos), que s'asitia ente la Virxe y el Cristu.

En Villalba son recibíos polos vecinos, qu'esperen coles imáxenes relixoses. Xuntos oyen misa y cómense el chocolate con buñuelos preparáu pol prior.

Política llocal

Últimos alcaldes de Fuentes Claras

Periodu	Alcalde	Partíu
1979-1983	Antonio Sánchez Sanz^[2]	UCD
1983-1987
1987-1991
1991-1995
1995-1999
1999-2003
2003-2007
2007-2011
2011-2015	Joaquín Sánchez Romero^[3]	PSOE
2015-2019	Milagro Gracia Ordóñez	PAR