Huesa

Huesa ye un conceyu español de la provincia de Xaén, Andalucía, perteneciente a la Contorna de Cazorla, forma parte del so partíu xudicial. Tien una población de 2.553 habitantes (2016). El so términu municipal llenda con Quesada al norte y al oeste, Hinojares y Pozo Alcón al este, y la provincia de Granada al sur. El xentiliciu de los sos habitantes ye: Huesense, hueseño/a, osense.

Huesa
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	provincia de Xaén
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Huesa (es)	Miguel Molina Martínez
Nome oficial	Huesa (es)
Códigu postal	23487
Xeografía
Coordenaes	37°45′52″N 3°04′39″W
Huesa Huesa (España)
Superficie	138.41 km²
Altitú	655 m
Llenda con	Quesada, Hinojares, Pozo Alcón y Dehesas de Guadix
Demografía
Población	2436 hab. (2023) - 1251 homes (2019) - 1238 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Xaén
Densidá	17,6 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00

Una pequeña parte del so conceyu forma parte del Parque Natural de la Sierra de Cazorla, Segura y Les Villes.

Orografía

El términu municipal de Huesa ye una área de abrupto relieve con ribayos fondamente encaxaos. Les cotes mínimes, en redol a los 420 metros sobre'l nivel del mar, atópase na parte norte del valle del ríu Guadiana Menor, ente que la máxima cota ye'l Caballu de Huesa, con 1464 metros d'altitú. Otros relieves destacables son el Tomillar (1004 m), Peñón de Padilla (766 m), Gomel (688 m), Comibar (734 m), y Tabernillas (892 m) toos ellos vértices xeodésicos.

Ta delimitado pela so parte oriental meridional pelos ríos Guadiana Menor y Alicún (tamién llamáu Guadahortuna), respeutivamente; esti postreru desagua nel Guadiana Menor, dibuxando la esquina sureste del términu. Cre

Historia

Cunta la tradición que'l primer nome que recibió Huesa foi'l de Villarosas, anque nun se pudo confirmar una y bones los primeros datos de que dispón el Conceyu son del 25 de xunu de 1275. Añu en qu'Alfonsu X dona al Conseyu de Úbeda los Castiellos de Huesa y Tíscar, que fueron conquistaos a Mohamed Hadon.

Siendo frontera de Castiella col Reinu de Granada, foi llugar de numberoses guerres ente moros y cristianos. La primer conquista cristiana sobre'l Castiellu de Huesa data de 1275 cuando pasó a depender de Conceyu de Úbeda por orde d'Alfonsu X. Anque nun foi hasta 1455 cuando se conquistó definitivamente por Don Francisco de La Cueva, dándo-y a Enrique IV títulu d'El Condao.

Por cuenta de les numberoses batalles y escaramuzas que tuvieren llugar nesta zona había una gran cantidá de restos de güesos humanos espardíos por tol territoriu. Cunta la lleenda que foi la Reina Isabel la Católica la que, nun viaxe escontra la provincia de Granada, al pasar pol nuesu pueblu dixo: ¡Esto paez un huesario! Derivando asina'l nome de Huesa de la pallabra "Huesario".

A mediaos del sieglu XV y hasta'l sieglu XVII foi denomada Poyatos, créese qu'esi nome vien dau por Pedro Poyatos que nesa dómina yera posesor de grandes finques nésta zona.

Poyatos taba asitiáu xunto a un regueru, esautamente na so marxe esquierda. Pero les viviendes que se construyeron na marxe derecha d'esti regueru recuperaron l'antiguu nome de Huesa, faciéndose esti nome oficial y calteniéndose hasta l'actualidá.

L'antiguu regueru ye anguaño una de les cais principales de Huesa: l'Avenida d'Andalucía.

El día 21 d'avientu de 1361 tuvo llugar nel términu municipal de Huesa la batalla de Linuesa, na que les tropes del reinu de Castiella y Lleón ganaron a les tropes musulmanes del reinu nazarí de Granada. Al mandu de les tropes castellanu-lleoneses atopábense los caballeros Diego García de Padilla, Maestre de la Orde de Calatrava, Enrique Enríquez "el Mozu", Adelantado mayor de la frontera d'Andalucía, y Men Rodríguez de Biedma, Caudiellu mayor del obispáu de Xaén.

Patrimoniu históricu/artísticu

Ilesia parroquial Nuesa Señora de la Cabeza

Ye, ensin dulda, l'elementu más relevante del patrimoniu históricu/artísticu del conceyu. Enclavada na parte más alta del pueblu y que la so torre ye puntu de referencia visual pa toos. Alzada so la advocación de la Virxe de la Cabeza (patrona de la llocalidá) nel mesmu llugar que se cree había una pequeña capiya gótica, yá sumida, construyida escontra finales del sieglu XV na redolada de lo que tenía de ser el nucleu de población más relevante de la dómina, cohesionado alredor del castiellu, tamién desapaecíu y del que, na actualidá, pueden reparase dellos restos. Nes cercaníes del mesmu y por causa de trabayos agrícoles atopáronse diverses pieces cerámiques y metáliques referíes a la dómina de dominación musulmana y posterior reconquista cristiana. Al nun realizase nunca xeres d'investigación los restos topaos pasaron a manes privaes.

Por cuenta de una crecedera demográfica importante, mesmu del sieglu XVIII, y por pertenecer Huesa al Adelantamientu de Cazorla, dependiente de la mesma del Arzobispáu de Toledo, l'Arzobispu Don Francisco Antonio de Lorenzana y Buitrón promulga nel añu 1778 un decretu que tresforma la pequeña y vieya ermita n'ilesia. Con éses por cuenta de esti decretu, empecípiense les obres de construcción del nuevu templu, sobre la base del que s'alzó a principios del sieglu XVIII, respetando l'arquiteutura relixosa típica de la dómina. De la primer dómina queda la torre cuadrada, colos sos cuatro cuerpos de campana, cubiertos por arcos de mediu puntu. Nun se tienen datos de l'antigüedá de dicha torre, delles fontes asitiar a mediaos del sieglu XVI.

Hasta'l so aspeutu actual, la ilesia sufrió distintos cambeos y restauraciones. La más significativa la construcción d'una capiya amiesta, la capiya del Sagrariu, de tamañu igual en llargor a la nave principal y con accesu propiu. La imaginería más relevante data tamién del sieglu XVIII. Les imáxenes de los patronos de la ciudá San Montés y La Virxe de la Cabeza, d'autor anónimu dambes, posiblemente donaes pol obispáu de Xaén. Destaca tamién una talla policromada de Jesús Nazarenu, d'autor anónimu, posiblemente del sieglu XVII, procedente del conventu de les Agustinas de Cazorla.

Otros llugares d'interés:

Pobláu ibéricu de los Castellones de Ceal

Allugar na ribera del valle del Guadiana Menor, cerca de l'aldega de Ceal. Ocupa n'espolón predresu que cai escontra'l ríu y que determina la forma del propiu pobláu. Foi afayáu pa la ciencia, mientres los trabayos de construcción de la carretera que xune Hinojares con Pozo Alcón, na década de los años 50. Estos trabayos afectaron al pobláu y más sensiblemente al so necrópolis, poniendo de manifiestu la riqueza del xacimientu y la calidá de los sos materiales.

Los Castellones de Ceal ye un pobláu fortificáu (oppida) y dispuestu nes rimaes que la topografía del cuetu ufierta. Presenta estructures d'habitación de distintes fases constructives, con murios lliniales y espacios de planta rectangular. A lo llargo del periodu d'ocupación, reparar distintes reestructuraciones urbanístiques y constructives, entá n'estudiu.

Los restos arqueolóxicos estrayíos mientres la so escavación, demuestren que la so economía yera agrícola y ganadera, destacando la presencia de restos de piedres de moler y recipientes d'almacenaxe, de los que pueden sabese que contuvieron cebada y más escasamente trigu. Ente la fauna, los restos atopaos son, en casi la so totalidá, ovicapridos (oveya y cabra).

El material cerámico ye fechu a tornu, característicu del mundu ibéricu, perteneciente, nel pobláu, a principios o mediaos del sieglu IV antes de Cristu. Sicasí, esta cronoloxía puede ser anterior polos restos cerámicos atopaos na necrópolis, que quiciabes la asitien a mediaos del s. VII. Les escavaciones nel interior del pobláu han documentaos fases que van dende finales del s. IV e.C.

La necrópolis atópase nes proximidaes del pobláu y della hanse escaváu numberoses tumbes y munches más que fueron destruyíes pola construcción de la carretera. La so morfoloxía suel ser, de pequeñes cámares de planta rectangular y suelu empedrado, colos restos de la cremación y los restos de la dote nel so interior. Dalgunes d'estes tumbes taben revocaes al interior ya inclusive caltuvieron restos de decoración pintada. Tamién ye característicu la presencia de "ustrinum" o llugares onde se realiza la cremación.

Esti pobláu ye d'un momentu de la cultura ibérica, en plenu apoxéu y onde se marquen les diferencies sociales ente los individuos o grupos d'individuos (les diferencies de les dotes y el so conteníu, atestiguáu nes tumbes), lo que nos informa d'una organización xerarquizada socialmente y de calter aristocráticu. La so importancia basar nel allugamientu xeográficu del pobláu, comunicando'l valle del ríu Guadalquivir coles altiplanicies de Baza, en Granada.

Los Rincones

Asentamientu de la Edá Media. Nel xacimientu nun s'aprecien restos d'estructures en superficie, tan solu elementos cerámicos de gran dificultá a la d'averar la cronoloxía, yá que se trata d'elementos vidraos y a tornu ensin tratamientu que nun dexen un acercamientu real al so momentu históricu. Podría tratase d'una fase medieval pero ensin definir.

Cuetu Negru

Pobláu de la Edá del Bronce final. La superficie d'esti cuetu, ta formada por 4 terraces gradiaes de norte a sur dende la parte más alta, cayendo escontra'l ríu, y sobre les cualos pueden apreciase restos de construcciones de piedres formando una superficie reticular de poco altor que define espacios rectangulares, que se van afaciendo a la topografía del terrén.

Olivar de Brazu Fuerte

Villae de la dómina romana. Nel xacimientu nun s'aprecien restos d'estructures en superficie, tan solu elementos cerámicos qu'amuesen la esistencia d'un asentamientu de dómina romana: tégulas, terra sigillata, cerámiques comunes.

Molín Fariñeru'l Gatu

Datáu ente 1950/1959. Molín fariñeru llétricu con elevadores y rosques que porten el trigu y la farina d'una máquina a otra. Cuenta con atrojes pal almacenaxe del trigu, atroje p'amugalo, alfanxe, estancia de la molienda y estancia de máquines. Les trojes tán construyíes en tapial y encaladas, siendo la so función ye la d'almacenar el granu. L'alfanxe, construyíu en lladriyu y madera, ye onde s'atopa'l xuegu de piedres de moler. Dientro atópase'l engranaje que mueve la piedra. La estancia de la molienda ye onde se realiza'l procesu de la molienda del granu. La estancia de máquines ye la segunda planta onde s'atopen les trojes, la llimpia y la cernedora.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Huesa.
• Patrimoniu cultural de Huesa na Guía Dixital del Patrimoniu Cultural d'Andalucía. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu

• Datos: Q961110
• Multimedia: Huesa