Idioma chalchiteco
El Chalchiteco ye un idioma mayense faláu no que foi'l pueblu de Chalchitán, agora anexáu como barriu a Aguacatán.
 'Chalchiteko' | |
|---|---|
| Faláu en | Guatemala |
| Rexón | Guatemala: Chalchitán (agora anexáu como barriu a Aguacatán) |
| Falantes | 30.000 |
| Puestu | Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996) |
| Familia | Llingües mayenses Quicheano-Mameano Mameano Mayor Ixilano Aguacateco Chalchiteco |
| Alfabetu | Alfabetu llatín |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Reconocíu, respetáu y promovíu (mas non oficial) en Guatemala según la reforma al artículu 143 de la Constitución Guatemaliana.[1] |
| Reguláu por | Nun ye reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | Nengunu
|
| ISO 639-2 | Nengunu
|
| ISO 639-3 | |
Reconocencia
editarPor un llargu periodu de tiempu creyóse que foi un dialeutu del aguacateco.
A partir de la década de 1990, los chalchitecos empezaron a esixir la so reconocencia. D'esa manera, plantegaron al gobiernu de Ramiro de León Carpio y a la entós guerrilla que dientro de los alcuerdos que roblaren tomárase-yos en cuenta, lo cual nun foi posible.
En 1998, mientres s'aldericaben reformes a la Constitución, los chalchitecos fixeron un nuevu y esitosu intentu.[2]
Dientro de les enmiendes a la Carta Magnasobremanera al artículu 143, llograron que s'incluyera al chalchiteco como otru de los idiomes que se falen nel país. El trunfu del Non na consulta popular torgó la so reconocencia.[2]
El so intentu más recién realizar n'abril del 2002 ante los siete diputaos huehuetecos. Per mediu d'un proyeutu de decretu llexislativu del 28 de mayu d'esi añu, los diputaos de Huehuetenango consideren que'l chalchiteco tien de ser reconocíu constitucionalmente.[2]
Tiempu dempués, autoridaes mayes llucharon por defender l'autenticidá del so idioma, hasta que'l 3 de xunu del 2003, los diputaos, tantu del partíu oficial como los d'oposición, del Congresu de la República, col votu favorable de más de les dos terceres partes del númberu total de dignatarios, aprobó'l Decretu 24-2003 (publicáu'l 17 de xunu de 2003[3]), que modificó l'Artículu 7 de la Llei de l'Academia de les Llingües Mayes, nel sentíu d'incorporar al Conseyu Cimeru de l'Academia, a los representantes titulares y suplentes de la comunidá llingüística chalchiteco, el númberu 22, en compañía de les otres llingües.[4][3]
Frases
editarCómo dicir "Te quiero":
- Nachinpeq' tzawe'j
Publicaciones
editarEsiste un diccionariu d'aguacateco y chalchiteco del autor Guillermo López Pérez publicáu pol Proyeutu Llingüísticu "Francisco Marroquín" en 1999, tituláu "Diccionariu awakateko y chalchiteko".[5]
Referencies
editar- ↑ «Proyeutu de Reformes a la Constitución Política». Base de Datos Políticos de les Amériques (Llunes 26 d'ochobre de 1998). Consultáu'l 19 d'agostu de 2007. La Consulta Popular realizóse'l 16 de mayu de 1999. Les Reformes Constitucionales nun fueron aprobaes pol pueblu.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Error de cita: La etiqueta
<ref>nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaesPrensa Libre: Etnies - ↑ 3,0 3,1 Martínez, 2003.
- ↑ Bauer Paiz, 2003.
- ↑ López Pérez, 1999.
Bibliografía
editar- Bauer Paiz, Alfonso (7 de xunetu de 2003). «Reivindicación chalchiteca». Diariu La Hora. http://www.lahora.com.gt/03/07/07/paginas/opinion.htm#n3. Consultáu'l 5 d'avientu de 2007.
- López Pérez, Guillermo. «Diccionariu awakateko y chalchiteko de Guillermo López Pérez» (castellanu y chalchiteko). Consultáu'l 17 d'avientu de 2007.
- Martínez, Francisco Mauricio (17 d'agostu de 2003). «Los pobladores de Coacutec». Revista Domingu (Prensa Libre). Archivado del original el 2007-10-24. https://web.archive.org/web/20071024111800/http://www.prensalibre.com/pl/domingo/archivo/domingo/pdfs/do170803.pdf. Consultáu'l 5 d'avientu de 2007.
</ref>
Datos: Q964716
