José Manuel Pando

José Manuel Pando Solares (27 d'avientu de 1849, Luribay ^(es)  – 17 de xunu de 1917, El Alto) foi un militar, políticu y esplorador bolivianu. Foi tamién el ventenu quintu presidente de Bolivia dende'l 25 d'ochobre de 1899 hasta'l 14 d'agostu de 1904. Mientres el so gobiernu desamarró la guerra del Acre (1899-1903) onde Bolivia enfrentóse belicamente col Brasil.

José Manuel Pando
30. presidente de Bolivia 25 ochobre 1899 - 14 agostu 1904 ← Severo Fernández Alonso Caballero - Ismael Montes →
Vida
Nacimientu	Luribay (es) , 27 d'avientu de 1849
Nacionalidá	Bolivia
Muerte	El Alto, 17 de xunu de 1917 (67 años)
Estudios
Llingües falaes	castellanu
Oficiu	políticu
Graduación	xeneral
Creencies
Partíu políticu	Partido Liberal (Bolivia) (es)

Biografía

José Manuel Pando nació na llocalidá de Luribay nel departamentu de La Paz el 25 d'avientu de 1848. Los sos padres fueron Manuel Pando y Petrona Solares. Estudió nel Colexu Seminariu de La Paz. Na Universidá Mayor de San Andrés (UMSA) siguió la carrera de medicina, pero solo llegó hasta'l sestu añu, pos la abandonó siguiendo l'impulsu de la política.

Mozu entá, a los sos 23 años, Pando combatió xunto al llau del pueblu paceño pa derrocar al gobiernu de Mariano Melgarejo el 15 de xineru de 1871, díes dempués incorporóse al exércitu bolivianu.

Dempués d'haber derrocáu al tiranu de Melgarejo, el presidente de Bolivia Agustín Morales nomó a Pando como'l so edecán personal) en 1871. Cuando'l 27 de payares de 1872, Agustín Morales fuera asesináu pol so otru edecán y al empar sobrino Federico Lafaye, Pando desconsoláu arrenunció al cargu de edecán de la presidencia de Bolivia.

En 1876 dempués del golpe de Hilarión Daza contra'l presidente Tomás Frías, Pando retirar a la vida privada a la so facienda de Luribay, pero la Guerra del Pacíficu volvió convocar a les armes.

Mientres la guerra del Pacíficu, Pando contribuyó col Exércitu de Bolivia, cuando, en plena guerra, fixo xestiones al traer dende Estaos Xuníos los cañones que'l xeneral Hilarión Daza encamentára-y. Pando combatió na batalla del Altu de l'Alianza del 26 de mayu de 1880, onde foi gravemente mancáu nel brazu esquierdo y fecho prisioneru polos chilenos siendo lleváu a Santiago de Chile.

A la so vuelta a Bolivia, Pando dirixó un reximientu d'artillería hasta l'añu 1884. Entró como militante del Partíu Lliberal en 1884, partíu del que foi xefe dende 1894 (reemplazando al xeneral Eliodoro Camacho). Foi xefe del partíu Lliberal de Bolivia hasta'l fin de la so presidencia.

Jose Manuel Pando casóse con Carmen Guarachi Sinchiroca, miembru d'una familia de caciques aymaras de Sicasica. Col pasar de los años Pando convertir n'unu de los grandes terratenientes de la dómina, beneficiáu poles lleis de 1874 y 1880.

Pando foi unu de los grandes esploradores de Bolivia mientres el sieglu XIX. A él debe, en bona parte, la conocencia y l'integración del norte al país, conocíu entós como Territoriu Nacional de Colonies (güei territoriu de los departamentos de La Paz, Beni y Pando, esti postreru, precisamente, lleva'l so nome, nel so honor). Delles de les sos espediciones a la rexón (ríos Madidi, Madre de Dios, ente otros), fueron recoyíes nun estudiu que fizo sobre la tema y que foi publicáu pola Universidá de La Plata, d'Arxentina.

Como xefe del Partíu Lliberal de Bolivia (principal partíu del país), foi propuestu como candidatu a la presidencia de la república nes eleiciones de 1896, que fueron ganaes pol so contrincante del Partíu Conservador Severo Fernández Alonso. Esi mesmu añu asumió'l cargu de senador pol departamentu de Chuquisaca.

Foi protagonista del llevantamientu de 1898, al mandu de les fuercies federales de La Paz, llogrando'l sofitu de los aymares del coronel Willka, el “Terrible Willka”. Españó asina la Guerra Federal contra los conservadores. Tres cuatro meses de llucha, trunfó sobre les fuercies conservadores de Fernández Alonso na Batalla del Segundu Cruceru.

Creóse una Xunta Federal de Gobiernu integrada por Pando, Serapio Reyes Ortiz y Macario Pinilla Vargas, y qu'instaló la sede de gobiernu en La Paz. Esta Xunta llevó a cabu delles reformes institucionales y realizó delles obres públiques, como la construcción del palaciu de gobiernu de La Paz, hasta qu'una Convención Nacional axuntada en 1899 escoyó presidente a Pando.

Presidente de la República

Pando tenía 50 años d'edá cuando asumió la Presidencia. Delles obres y fechos importantes del so gobiernu fueron los siguientes:

• Executóse'l primer censu del sieglu XX (1900).
• Hubo superávit na balanza comercial, pola puxanza del cauchu.
• Tendióse'l ferrocarril La Paz-Guaqui.
• Construyó víes de penetración de los valles a los llanos.
• En 1903 llegó'l primer automóvil a Bolivia importáu por Arthur Posnansky.
• Reestructuró'l Exércitu con una misión francesa.
• Fundó una escuela agrícola y ganadero y un colexu de mines.

Nel aspeutu internacional enfrentó col Brasil la llamada guerra del Acre. Dicha rexón del Acre, asitiada nel norte y colindante cola frontera con Brasil, fuera invadida por colonizadores o seringueiros brasilanos, en plena fiebre del cauchu. El gobiernu bolivianu, queriendo faer valir los sos llexítimos derechos en dicha rexón, fundó en 1899 Puertu Alonso y estableció los impuestos a los esplotadores del cauchu. Pero los seringueiros remontáronse y empecipiaron un movimientu secesionista denomináu la primer revolución del Acre, que'l gobiernu bolivianu pudo apoderar. La segunda fase d'esta guerra, llamada la Segunda Revolución Acreana, asocedió sol gobiernu de Pando (1902-1903); esta vegada los acreanos pidieron la so anexón al Brasil. Los bolivianos sufrieron reveses a manes de los revolucionarios acreanos, polo que Pando coló personalmente escontra l'Acre al mandu de un exércitu de 600 a 700 homes. Esto motivó la intervención de Brasil, que consideró la zona en pleitu y decidió unviar al so exércitu, de miles d'efectivos, en sofitu de los acreanos. Esta situación desemeyada forzó a los bolivianos a entrar en negociaciones. Pando robló col Brasil el tratáu de Petrópolis pol que Bolivia dexaba territoriu nel norte en cuenta de una importante compensación económica, de dos millones de llibres esterlines.

Poco dempués de retornar a La Paz, al rematar yá'l so periodu, Pando apurrió'l poder a Ismael Montes, que yera igualmente del partíu lliberal (1904).

Post-presidencia

Foi delegáu nos territorios de colonies y comisariu de llendes col Brasil. Foi nomáu xeneral de brigada de Perú en 1911. Alloñáu del partíu lliberal, rompió con Ismael Montes y en 1915 foi unu de los fundadores del Partíu Republicanu. Retiráu a la vida privada, foi atopáu muertu nun ribayu, cerca d'El Kenko (altores de La Paz) el 17 de xunu de 1917. Pa la mayoría, tratar d'un crime políticu, perpetáu por instigación del partíu lliberal. Atribuyóse l'autoría material a Alfredo Jáuregui, Juan Jáuregui, Néstor Villegas y Simón Choque, quien fueron xulgaos y condergaos a muerte el 5 de payares de 1927.

Balta de José Manuel Pando nel Campusantu Xeneral de La Paz.

Modernes investigaciones, sicasí, sostienen que la muerte de Pando debióse pola mor natural, al sobreveni-y un derrame cerebral cuando diba de la so finca de Catavi a la ciudá de La Paz. Según esta hipótesis, los miembros de la familia Jáuregui (en que la so cabanu agospiar Pando pocu antes), al afayar el cadabre nel camín, tarrecieron ser culpaos de la so muerte, polo que refundiaron el cuerpu al ribayu.

Referencies

Bibliografía

• Educa Bolivia / Biografíes: José Manuel Pando Solares
• REDE ESCUELA. José Manuel Pando Solares Archiváu 2015-10-13 en Wayback Machine
• EL DIARIU - 109 años de historia / José Manuel Pando Archiváu 2021-06-09 en Wayback Machine

• Datos: Q734690
• Multimedia: José Manuel Pando