Les Trece Roses

Les Trelce Roses ye'l nome coleutivu que se-y dio a un grupu de trelce nueves, la metá d'elles miembros de les Mocedaes Socialistes Unificaes (JSU), afusilaes pol réxime franquista en Madrid, el 5 d'agostu de 1939, pocu dempués de rematar la Guerra Civil Española. Les sos edaes taben entendíes ente los 18 y los 29 años. Les Trelce Roses fueron Carmen Barrero Aguado, Martina Barroso García, Blanca Brisac Vázquez, Pilar Bono Ibáñez, Julia Conesa Conesa, Adelina García Casillas, Elena Gil Olaya, Virtud González García, Ana López Gallego, Joaquina López Laffite, Dionisia Manzanero Salas, Victoria Muñoz García y Luisa Rodríguez de la Fuente. En realidá, les muyeres afusilaes fueron catorce, porque a les anteriores tien de sumase Antonia Torre Yela, fusilada'l 19 de febreru de 1940.

Monumentu a les Trelce Roses nel campusantu de L'Almudena de Madrid.

Historia

Tres la ocupación de Madrid pol exércitu franquista y el fin de la guerra, les Mocedaes Socialistes Unificaes intentaron reorganizase clandestinamente so la direición de José Pena Brea, de 21 años. Los dirixentes del PCE y les JSU abandonaren España, dexando la organización en manes de militantes pocu significativos, que esperaben pasar más desapercibíos. José Pena, secretariu xeneral del comité provincial de les JSU, foi deteníu por una delación y obligáu a dar, por aciu tortures, tolos nomes que sabía y roblar una declaración preparada.

Roberto Conesa, policía infiltráu na organización, collaboró tamién na cayida de la organización. Conesa foi darréu comisariu de la Brigada Políticu-Social franquista y ocupó un cargu importante na policía mientres los primeros años de la democracia. La práutica totalidá de la organización clandestina cayó d'esta miente, ensin apenes posibilidá de reorganización. La mayor parte de los deteníos entá nun tuviera tiempu d'integrase na organización clandestina o apenes acababen de faelo. A la captura de los militantes ayudó'l que los ficheros de militantes del PCE y les JSU nun pudieren ser destruyíos, debíu al golpe d'Estáu del coronel Casado, y fueron requisaos polos militares franquistes al ocupar Madrid. Ente los deteníos topábense «Les Trelce Roses», que fueron deteníes y conducíes primero a instalaciones policiales, onde fueron torturaes, y dempués a la cárcel de muyeres de Las Ventas, construyida pa 450 persones na que s'atarraquitaben unes 4000.

El 27 de xunetu de 1939 tuvo llugar un atentáu contra'l coche onde viaxaba'l comandante Isaac Gabaldón, acompañáu de la so fía y el xofer, cuando circulaba pela carretera d'Estremadura cerca de Talavera de la Reina. El comandante Gabaldón, que morrió nel atentáu, yera un antiguu miembru de la «quinta columna» de Madrid y naquel momentu desempeñaba un cargu importante nel aparatu represivu franquista, porque taba encargáu del archivu de la masonería y el comunismu» que suministraba documentación a los fiscales militares nos conseyos de guerra contra los partidarios de la República, d'ende que'l réxime interpretara la so muerte como «un desafíu d'un adversariu al que creía totalmente aniquiláu, y decidió castigar a los verdaderos o supuestos responsables d'una manera exemplar». Anque tou paecía indicar que fuera obra de dalgún grupu d'antiguos soldaos de la República, o de fuxíos —nun yera la primer vegada que se producía un atentáu contra un vehículu en marcha pela redolada de Madrid—, el réxime atribuyólu a una supuesta rede comunista de grandes dimensiones. La fía de 16 años y el xofer tamién fueron asesinaos nel atentáu.

Un primer conseyu de guerra sumarísimu celebróse'l 4 d'agostu en Madrid, onde fueron condergaos a muerte 65 de los 67 acusaos, toos ellos miembros de les JSU, siendo afusilaos a otru día 63. El 7 d'agostu fueron afusilaos un númberu indetermináu d'homes condergaos n'otru xuiciu, y pocos díes más tarde fueron condergaes 24 persones más —fueron afusilaes 21, salvándose trés nuevos «porque'l réxime empezara a tarrecer que'l casu pudiera crear un ecu desfavorable pa la nueva España nel estranxeru»—. Ente los primeres 63 executaos atopábense trece muyeres nueves, que seríen conocíes como «les Trelce Roses».

Según otres fontes,^{[ensin referencies]} el primer Conseyu de Guerra celebróse'l 3 d'agostu (espediente 30.426) y nél fueron xulgaos 57 miembros de les JSU, de los cualos 14 yeren muyeres. Ente los acusaos taben los trés asesinos de Gabaldón,^{[ensin referencies]} ente que la mayoría del restu fueren deteníos antes del atentáu. Nel xuiciu dictáronse 56 penes de muerte, llibrándose namái una de les muyeres. Los acusaos que nun participaren direutamente nel atentáu contra Gabaldón fueron acusaos de reorganizar les JSU y el PCE pa cometer actos delictivos contra l'orde social y xurídicu de la nueva España», y condergaos, por adhesión a la rebelión». La mayoría de les execuciones (incluyendo les de les Trelce Roses) tuvieron llugar na madrugada del 5 d'agostu de 1939, xunto a la muria del campusantu de l'Almudena de Madrid, a 2 km de la prisión de Las Ventas. A otru día fueron afusilaos los autores materiales del atentáu.^{[ensin referencies]}

Nueve de les nueves afusilaes yeren nel momentu de la so muerte menores, una y bones la mayoría d'edá taba establecida en 21 años.

Los afusilamientos saltaron más tarde a la prensa internacional cuando se conoció qu'ente los primeres 63 executaos atopábense trece muyeres nueves. Una fía de madame Curie promovió una campaña de protesta en París poles les «trelce roses» que tuvo un gran impautu en Francia, a pesar de lo que'l réxime franquista nun detuvo la so espiral represiva —créese que la mayoría de les 364 persones que fueron deteníes pol atentáu contra'l comandante Gabaldón fueron afusilaes—.

Les Trelce Roses

• Carmen Barrero Aguado (20 años, modista). Trabayaba dende los 12 años, tres la muerte del so padre, p'ayudar a caltener a la so familia, que cuntaba con 8 hermanos más, 4 menores qu'ella. Militante del PCE, tres la guerra, foi la responsable femenina del partíu en Madrid. Foi detenida'l 16 de mayu de 1939.
• Martina Barroso García (24 años, modista). Al acabar la guerra empezó a participar na organización de les JSU de Chamartín. Diba al abandonáu frente de la Ciudá Universitaria a buscar armes y municiones (lo que taba prohibío). Caltiénense dalgunes de les cartes orixinales qu'escribió al so noviu y a la so familia dende la prisión.
• Blanca Brisac Vázquez (29 años, pianista). La mayor de los trelce. Tenía un fíu. Nun tenía nenguna militancia política. Yera católica y votante de dereches. Foi detenida por rellacionase con un músicu perteneciente al Partíu Comunista. Escribió una carta al so fíu la madrugada del 5 d'agostu de 1939, que-y foi apurrida pola so familia (toos de dereches) dieciséis años dempués. La carta entá caltiénse.
• Pilar bueno Ibáñez (27 años, modista). Al empecipiar la guerra afilióse al PCE y trabayó como voluntaria en casar-trubiecu (onde se recoyía a güérfanos y a fíos de milicianos que diben al frente). Foi nomada secretaria d'organización del radio Norte. Al acabar la guerra encargar de la reorganización del PCE n'ocho sectores de Madrid. Foi detenida'l 16 de mayu de 1939.
• Julia Conesa Conesa (19 años, modista). Nacida n'Uviéu. Vivía en Madrid cola so madre y los sos dos hermanes. Afilióse a les JSU poles instalaciones deportives que presentaben a finales de 1937 onde s'ocupó de la monitorización d'estes. Llueu s'emplegó como cobradora de tranvíes, yá que la so familia precisaba dineru, y dexó el contautu coles JSU. Foi detenida en mayu de 1939 siendo denunciada por un compañeru del so "noviu". Detenía cosiendo na so casa. Dixo antes de morrer : "Que'l mio nome nun se borre na hestoria".
• Adelina García Casillas (19 años, activista). Militante de les JSU. Fía d'un guardia civil. Mandáron-y una carta a la so casa afirmando que solo queríen face-y un interrogatoriu ordinariu. Presentóse de manera voluntaria, pero nun tornó a la so casa. Ingresó en prisión el 18 de mayu de 1939.
• Elena Gil Olaya (20 años, activista). Ingresó nes JSU en 1937. Al acabar la guerra empezó a trabayar nel grupu de Chamartín.
• Virtud González García (18 años, modista). Amiga de María del Carmen Cuesta (15 años, perteneciente a les JSU y sobreviviente de la prisión de Las Ventas). En 1936 afilióse a les JSU, onde conoció a Vicente Ollero, que terminó siendo'l so noviu. Foi detenida'l 16 de mayu de 1939 denunciada por un compañeru so baxu (dizse) tortura.
• Ana López Gallego (21 años, modista). Nacida en La Carolina, Xaén. Militante de les JSU. Foi secretaria del radiu de Chamartín mientres la Guerra. El so noviu, que tamién yera comunista, propúnxo-y dise a Francia, pero ella decidió quedase colos sos trés hermanos menores en Madrid. Foi detenida'l 16 de mayu, pero nun foi llevada a la cárcel de Las Ventas hasta'l 6 de xunu. Cúntase que nun morrió na primer descarga y que preguntó: «¿Ye qu'a mi nun me maten?».
• Joaquina López Laffite (23 años, secretaria). En setiembre de 1936 afilióse a les JSU. Encamentóse-y la secretaría femenina del Comité Provincial clandestín. Foi denunciada por Severino Rodríguez (númberu dos nes JSU). Detenía el 18 d'abril de 1939 na so casa, xunto a los sos hermanos. Lleváronla a un xalé. Acusáronla de ser comunista, pero inoraben el cargu que tenía. Joaquina reconoció la so militancia mientres la guerra, pero non l'actual. Nun foi conducida a Las Ventas hasta'l 3 de xunu, a pesar de ser de les primeres deteníes.
• Dionisia Mazanero Salas (20 años, modista). Afilióse al Partíu Comunista n'abril de 1938 dempués de qu'un obús matara a la so hermana y a unos mozos que xugaben nun escampleru. Al acabar la guerra foi l'enllaz ente los dirixentes comunistes en Madrid. Foi detenida'l 16 de mayu de 1939.
• Victoria Muñoz García (18 años, activista). Afilióse con 15 años a les JSU. Pertenecía al grupu de Chamartín. Yera la hermana de Gregorio Muñoz, responsable militar del grupu del sector de Chamartín de la Rosa. Llegó a Las Ventas el 6 de xunu de 1939.
• Luisa Rodríguez de la Fuente (18 años, xastra). Entró nes JSU en 1937 ensin ocupar nengún cargu. Propunxéron-y crear un grupu, pero nun convenciera entá a naide más qu'al so primu cuando lu detuvieron. Reconoció la so militancia mientres la guerra, pero non l'actual. N'abril treslladáronla a Las Ventas, siendo la primera de les Trelce Roses n'entrar na prisión.

Memoria histórica

Lliteratura

Anque yá en 1985 el sucesu foi investigáu pol periodista Jacobo García, foi l'escritor Jesús Ferrero quien al novelalo nel so llibru Les trelce roses volvió espertar l'interés na so memoria. Un añu dempués, en 2004, los realizadores Verónica Vigil y José María Almela dirixeron un documental sobre los socesos, Que'l mio nome nun se borre de la hestoria, que'l so títulu ye la última frase d'una de les condergaes nuna carta empobinada a los sos familiares. Nesi mesmu añu apaeció'l llibru Trelce roses coloraes (non ficción), del periodista Carlos Fonseca, nel que se documenten los socesos relativos a los intentos de reorganización de les JSU y la captura, encarcelamientu y execución de les Trelce Roses. Mientres 2006, la periodista y escritora Ángeles López publicó Martina, la rosa númberu trelce, centrada na hestoria de Martina Barroso, una de les "roses", y a mediu camín ente la novela y el rigor histórico.

En xineru de 2004 Julián Fernández del Pozo escribió'l poema tituláu Homenaxe a les trelce roses nel so honor.

Espectáculos

En 2005 la compañía de danza Arrieritos crea un espectáculu homenaxe a eses muyeres. El 2007 l'espectáculu llamáu 13 Roses ye gallardoniáu con dos Premios Max de les Artes Escéniques, Meyor coreografía y Meyor Espectáculu de Danza.

Filmografía

En 2004, Verónica Vigil y José María Almela producieron y dirixeron el llargumetraxe documental tituláu Que'l mio nome nun se borre de la hestoria onde s'analicen y narren los socesos de les Trelce Roses cuntaos en primer persona poles sos compañeres de militancia.

En 2006, Emilio Martínez Lázaro empezó'l rodaxe d'una película basada nel llibru de Carlos López Fonseca protagonizada por Pilar López de Ayala, Verónica Sánchez y Nadia de Santiago, Trelce Roses. El so estrenu tuvo llugar el 19 d'ochobre de 2007. Foi preseleccionada pola Academia del Cine española como posible candidata a los premios Oscar de Hollywood, ensin consiguir ser finalmente la escoyida pa representar a España (foi El orfanato).

Homenaxes

La Fundación Trece Roses, la Fundación Domingo Malagón, el PCE, según diverses asociaciones de recuperación de la memoria histórica vienen participando cada 5 d'agostu n'homenaxes a les Trelce Roses, tien llugar dende 1988, añu en que s'asitió la primer placa conmemorativa na muria del campusantu de l'Almudena, nun llugar cercanu a onde fueron fusilaes.

En 2005 creóse la Fundación Trelce Roses, con dirixentes históricos del PSOE y del PCE, güei ta presidida por José Cepeda, coles mires d'afondar na memoria histórica, la igualdá y la xusticia social.

Pel branu de 2005 publicar el cantar "Trelce Roses" del grupu de rock zaragozanu Vinos Chueca, dientro del discu Xente que nun sabe nada de la vida. La pieza zarra'l discu y lleva lletra de Fernando Bastos.

En mayu de 2006 inaugurar en Getafe la Fonte de les Trelce Roses. Ta asitiada na xuntura de les Aveníes d'España y de Xuan de Borbón. Ta compuesta por trelce grupos de remexos d'agua. Cada unu d'ellos cunta con una escultura d'aceru que simboliza una vida truncada na que ta insertada una rosa y el nome encastráu de caúna de les trelce muyeres.

El 5 d'agostu de 2009 conmemoróse'l 70 Aniversariu del so afusilamientu nel campusantu de l'Almudena, onde s'instaló una placa d'alcordanza, onde per primer vegada, tres 70 años de silenciu apaecieron inscritos el nome y l'apellíu de les Trelce Roses. Güei dicha placa, xunto a l'apocayá restaurada instalada en 1988, dambes instalaes na muria del campusantu de l'Almudena, configuren el tributu del Pueblu de Madrid a aquel asesinatu.

El 3 de payares de 2009 el grupu de rock Barricada llanza'l so últimu trabayu llamáu La tierra ta sorda n'homenaxe a les víctimes del franquismu, nel cual dos canciones recuerden a les Trelce Roses: "Hasta siempres, Tensi" y "Pétalos".

En 2011, el raperu español Nach llanza'l so cantar «Disparos de Silenciu» na qu'homenaxa a distintes persones, ente elles les Trelce Roses.

Nel barriu de Getafe (Madrid) llamáu El Bercial hai un parque llamáu El Parque de les Trelce Roses n'homenaxe a estes trelce moces.

Bibliografía

• Heine, Hartmut (1983). La oposición política al franquismo. De 1939 a 1952. Barcelona: Crítica. ISBN 84-7423-198-1.

Enllaces esternos

• «La corta vida de trece rosas», reportaxe nel diariu El País, 11 d'avientu de 2005;
• 13 roses «coloraes» afusilaes pol franquismu, crónica del diariu El Mundo, 18 d'abril de 2004;
• Entrevista con Jesús Ferrero, autor Les Trelce Roses (suplementu Babelia del diariu El País, 15 de marzu de 2003);
• Reseña de Trelce Roses Coloraes, de Carlos Fonseca (diariu El Mundo, 17 de mayu de 2004);
• Jaime Verdes, «Les 13 Roses vistes pol novelista Jesús Ferrero y el periodista Carlos Fonseca», Tonos, nᵘ 14, 2007;
• Fina Nieve Torres, condergada a muerte a los 20 años El País, 19 d'avientu de 2013;
• Fallece Concha Carretero, compañera de celda de las Trece Rosas Axencia EFE 1 de xineru de 2014;

• Datos: Q2663099
• Multimedia: Las Trece Rosas