Aráu (preséu)
L'aráu[1] ye un aperiu perimportante emplegáu dende los tiempos prehistóricos. Ye un aperiu que movíu por fuercia animal o mecánica sirve pa llabrar la tierra abriendo regatos nello.
| Aráu | ||||
|---|---|---|---|---|
ethnological term (en)  | ||||
|
máquina de labranza (es) , vehicle attachment (en) , maquinaria agrícola (es) y ferramienta | ||||
 | ||||
| ||||
 | ||||
Historia
editarLos primeros araos foron seique rames d'árboles con forma de forcáu, ún de los estremos emplegábase pa cavar na tierra, y l'otru o los otros como mangu. L'instrumentu podía emburriase o ser arrastráu por cuerdes ataes a una persona o animal. Dellos araos simples entá úsense en suelos llixeros de dalgunes zones en víes de desendolcu.
Los romanos na antigüedá usaben un aráu llixeru de rascáu con una reya de fierro tiráu por gües. L'aráu pesáu con ruedes foi desendolcáu na Edá Media (aprox. del sieglu V al XV) pa voltiar el suelu más duro del noroeste d'Europa. Esti aráu tenía una punta afilada de fierro pa llabrar el suelu. Esti cortador afiláu vertical ta asitiáu na parte d'alantre de la reya pa llevantar la tierra llabrao, y una llingüeta trés de la reya que podía suxetase a un grupu de dos a ocho gües. El llabiegu Roterham foi desendolcáu n'Inlaterra nel 1730. La so estructuratriangular fizo más fácil tirar del mesmu y asinó'l diseñu básicu pa llabiegos de caballos.
L'aráu camudó poco hasta la década de 1830, cuando'l ferreru norteamericanu John Deere inventó la reya d'aceru, pa llabrar la tierra duro de les praderes del Mediu Oeste d'Estaos Xuníos. L'aráu de dos ruedes, que tenía un aposentu pal conductor, apaeció na década de 1860. Los tractores a vapor emplegáronse con ésitu na década de 1890, y dempués de 1900 los tractores con motor de gasolina, más baratos, entamaron a camudar a los caballos nel tiru l'aráu. Ensin embargu, los tractores nun s'utilizaron abondo hasta la introducción de los pequeños tractores multiusu en 1924 y el desendolcu de los neumáticos de baxa presión en 1932.
Los araos modernos tiraos por tractor puen tener hasta cinco conxuntos de reyes y reguladores, que puen subise o baxase hidráulicamente. Los araos de discu, que s'emplegen en suelu duro, cunten con varios discos cóncaros. Nos araos rotatorios, tamién conocíos como motocultores, empléguense delles cuchielles montaes sobre una exa xiratoria horizontal. El llabor a gran fondura faise con araos de sosuelu, que tienen cuchares afilaes d'aceru que puen trescalar nel suelu hasta 1 m, o con araos de bédanu, que tienen delles guíes que sofiten forcaos capaces de llabrar hasta 50 cm de fondura.
Desendolcos tipolóxicos
editarLos tres elementos esenciales del aráu (rabera, riame y vara) nun son siempre independientes, sinón qu'o bien rabera y riame formaben una pieza sola a la que se-y fixaba la vara o bien vara y riame constituyíen una pieza sola con forma de ganchu (camba) a la que se-y xunía la rabera.
El primer tipu o tipu nórdicu (Islles britániques, norte de Francia, Escandinavia, Alemaña y noroeste d'España) desendolcó nel nomáu aráu cuadrangular debíu al rectángulu formáu por rabera, riame y vara, amás d'una pieza d'encontu nomada taragüela. A esti tipu pertenez el llabiegu asturianu.
El segundu tipu ye nomáu de tipu mediterraneu pola so área d'estensión (Grecia, Italia, sur de Francia, Península Ibérica y norte d'África) y suel presentar dos sub-tipos: el «de riame» por ser esta la pieza más importante onde encaxa la rabera y de la que naz la camba, y el “de camba” asina llamáu por ser esta la pieza principal d'onde xurden rabera y riame. A esti tipu pertenez l'aladru asturianu.
Araos n'Asturies
editarN’Asturies atópense dos tipos d'aráu.
- Llabiegu. El llabiegu ye un aráu cuadrangular de tipu nórdicu onde la rabera, riame, vara y una pieza d'encontu nomada taragüela formen un rectángulu. Ye l'aráu mayoritariu nel campu asturianu.
- Aladru. Ye un aráu de tipu mediterraneu de camba, asina llamáu por ser esta la pieza principal d'onde xurden rabera y riame. Ye propiu de la faza oriental d'Asturies.
Referencies
editar- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: Aráu (preséu)
