Llingües bora-witoto

Les llingües bora-witoto (bora-witotoano o bora-huitoto) constitúin una familia de llingües indíxenes americanes formada por menos d'una decena de llingües. Envaloróse en 5.400 años de diversificación llingüística, per medios glotocronológicos.

Llingües bora-witoto
Distribución xeográfica Amazonia peruana y colombiana
Países  Perú
 Colombia
Falantes ~7400 (1999)
~18300 (2009)[1]
Filiación xenética Bora-Witototo-Andoque (?)
Subdivisiones Bora
Witoto-Ocaina
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Clasificación editar

Llingües de la familia editar

Les llingües bora-huitoto consten de los siguientes llingües:

  • Familia bora (borano, borán, mirañano, miraña)
  • Familia witoto (huitoto, huitotoano, witotó, witótoan, huitoto-ocaina)
    • Ocaina (okaina) Departamentu de Loreto, Perú; Amazones, Colombia
    • Nipode (nüpode, nüpode huitoto) Perú
    • Meneca (meneka, witoto muinane, minica huitoto, mɨnɨca) Amazones, Colombia; Perú
    • Murui (huitoto, bue, murui huitoto) Perú; Amazones, Colombia; Amazones, Brasil
    • Coeruna (koeruna) Amazones, Brasil ?? (†)
    • Nonuya (nonuña, nyonuhu, nononota, achiote, achote) Loreto, Perú; Peña Colorada, Colombia
    • Coixoma (koihoma, koto, cotu, oreyón) Loreto, Perú ?? (†)

(†) = llingua muerta

Rellación con otres llingües editar

El andoque ye una llingua clasificada de normal como llingua aisllada. Sicasí, dellos autores propunxeron que ta lejanamente emparentada col bora-huitoto polo que se propunxo la macrofamilia hipotética lenguas bora-witoto-andoque formada por trés cañes:

I. Familia bora
II. Familia witoto
III. Andoque

Fora d'esa propuesta'l proyeutu de comparanza sistemática ASJP atopa la mayor cercanía léxica del Bora-Witoto coles llingües záparas,[2] sicasí, felicidá similaridad podría debese a razones accidentales o a préstamos léxicos y nun ye prueba en firme de parentescu.

Descripción llingüística editar

Aschmann (1993) apurrió una reconstrucción fonolóxico y léxico del proto-bora-witoto. Sobre la gramática del idioma bora una bona referencia ye Thiesen (1996) y sobre el witoto una referencia estándar ye Minor y Loos (1963), tamién Wise (1999).

Comaparación léxica editar

La siguiente llista compara los numberales en cuatro llingües bora-witoto:[3]

GLOSA Bora Miraña Muinave PROTO-
BORANO
Ocaina Murui Faai PROTO-
WITOTO
1 ʦʰane ʦʰane sááno *ʦʰanV tʲa- dahe dahé *tʲa
2 mínʲéékʰii míñéékʰi míínokki *mína-kʰi hainaa mena mänahé *məna
3 pʰápʰiʔʧʰii maakʰíni [2] + [1] *ʦʰa-məna- hainããm dahe amani dahé amani *tʲa a-mənin
4 iinee-
ʔoxʦʰitʰi
ʦʰanénáʔ-
péβahkʰáʦʰi
[2] + [2] ? nahĩ ʔxanó naga amaga nagamaga ?
5 ʦʰaʔoxʦʰitʰi ʦʰá-ʔoxʦʰi sa-ʔúse *ʦʰa-ʔoxʦʰi- tʲa-ɸííɸoruʔ dabecuìro dabekuiro *tʲa-be-kwiro
6 íʔoxʦʰitʰi + [1] gotzehihnwa xúúga-ʔuse-ti+[1] *-ʔoxʦʰi-tʰi+[1]+[1] anííra ɸátí enefebe-llimo
dacaì
énémé dahé *ani be-[?]
tʲa
7 íʔoxʦʰitʰi + [2] zohógatigá xúúga-ʔuse-ti+[2] *-ʔoxʦʰi-tʰi+[2] [6] haináámaʔ enefebe-llimo
menacaì
motöi kaima
dahé
*ani be-[?]
[2]
8 íʔoxʦʰitʰi + [3] rowiʦka xúúga-ʔuse-ti+[2]+[1] *-ʔoxʦʰi-tʰi+[1]+[2] atʲora biñ higaikai dahé ?
9 íʔoxʦʰitʰi + [4] zömötʰohʦa xúúga-ʔuse-ti
igéénemeʔexé
? nagaa-
häbäkuiro
?
10 pʰaʔoxʦʰikʰi
neβa
pʰáʔohʦʰíkʰi ɸa-ʔúsee-kki *pʰa-ʔoxʦʰi(-kʰi) hanãʔ ɸátí aiyoäna ?

Referencies editar

Bibliografía editar

  • Aschmann, Richard P. (1993). Proto Witotoan. Publications in linguistics (Non. 114). Arlington, TX: SIL & the University of Texas at Arlington.
  • Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
  • Gordon, Raymond G., Jr. (Ed.). (2005). Ethnologue: Languages of the world (15th ed.). Dallas, TX: SIL International. ISBN 1-55671-159-X. (Online version: http://www.ethnologue.com).
  • Kaufman, Terrence. (1990). Language history in South America: What we know and how to know more. In D. L. Payne (Ed.), Amazonian linguistics: Studies in lowland South American languages (páxs. 13-67). Austin: University of Texas Press. ISBN 0-292-70414-3.
  • Kaufman, Terrence. (1994). The native languages of South America. In C. Mosley & R. Y. Asher (Eds.), Atlas of the world's languages (páxs. 46-76). London: Routledge.
  • Swadesh, Morris. (1959). Mapes de clasificación llingüística de Méxicu y les Américas. Méxicu: Universidá Nacional Autónoma de Méxicu.

Enllaces esternos editar