Llingües túrquiques
El túrquicu ye una familia llingüística, biltu del altaicu faláu por unos 180 millones de persones nel mundu, principalmente en Turquía y n'Asia Central
Les llingües túrquiques más falaes son el turcu (63 millones en 2007), l'uzbecu (27 millones en 2011), l'azerbaixanu (26 millones en 2010), el kazaquistanín (11 millones en 2007), l'uigur (10,4 millones en 2010), el turcomanu (7 millones en 2007), el tártaru (5,3 millones en 2010), el kirguís (4,3 millones en 2009), el baxkir (1,2 millones en 2010), el chuvaxu (1,8 millones en 2010) y el qaxcái (1,5 millones en 1997). En fondu peligru de despaición tán: el tofalar, el yugur y el karaim ente otres.
Les carauterísitiques más típiques de les llingües túrquiques son l'armonía vocálica, l'aglutinación y l'ausencia de xéneru gramatical. Estes carauterístiques tan presentes en cuasique en toles llingües túrquiques.
Clasificación
editar- Túrquicu meridional
- Turcu de Turquía
- Azerbaixanu
- Turcomanu
- Gagáusicu
- Tártaru de Crimea
- Afkhariu
- Kasgáicu
- Uigur
- Uzbecu
- Uigur modernu
- Grupu oghur o bulgáricu
- Chuvaxu
- † Bulgáricu
- † Kházaru
- † Llingua de los Hunos
- † Aváricu (túrquicu)
- Kichacu
- Túrquicu de Sibiria
- Dolgánicu
- Jakúticu
- Túrquicu siberianu meridional
Interllexibilidá
editarEstes llingües presenten un altu grau d'interllexibilidá. Ver la tabla comparativa:
| Asturianu/Lleonés | Turcu | Azerbaixanu | Turcomanu | Tártaru | Kazakhu | Kirguís | Uzbecu | Uigur |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| "¿Cuántes pallabres hai pa los pasos d'un caballu? | Atın yürüyüşleri için hangi sözler var? | Atın yerişi üçün hansı sözler var? | Atın yörişleri barada ne hili sözler bar? | Atnıng yürişleri turında nindi süzler bar? | Atıng cürisin sıypattaytın kanday sözder bar? | Attım cürüşü cönündö kanday atayın terimder bar? | Atnıng yurişleri üçün kanday sözler bar? | Atnıng mengiş ve yürügişliri toğısında kandak atamlarılar bar? |
Referencies
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Llingües túrquiques.
Datos: Q34090- Multimedia: Turkic languages
Vocabulariu Comparativu
editar| Significáu | Turcu Antiguu | Turcu | Azerbaixanu | Turcomanu | Tártaru | Baxkir | Kazakhu | Kirguís | Uzbecu | Uigur | Yakutu | Chuvaxu | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Persones y Familiares | Pá | Ata | Ata | Ata | Ata | Atta | Ata(y) | Ata | Ata | Ota | Ata | Ata | Ate |
| Ma | Ana | Ana/Anne | Ana | Ene | Ana | Inä(y)/Asay | Ana | Ene | Ona | Ana | Anne | ||
| Fíu | O'gul | Oğul/Oğlan | Oğul | Ogul | Ul, uğıl | Ul | Ul | Uul | Oʻgʻil | Oghul | Uol | Yvăl, Ul | |
| Home | Er(kek) | Er(kek) | Ər/Erkək | Erkek | İr | İr(käk) | Er(kek) | Erkek | Erkak | Er | Er | Ar/Arşçin | |
| Neña | Kyz | Kız | Qız | Gyz | Qız | Qıð | Qız | Kız | Qiz | Qiz | Ky:s | Hĕr | |
| Persona | Kişi | Kişi/Şahıs | Kişi/Şəxs | Kişi | Keshe | Keşe | Kisi | Kishi | Kishi | Kishi | Kihi | Şçin | |
| Novia | Kelin | Gelin | Gəlin | Gelin | Kilen | Kilen | Kelin | Kelin | Kelin | Kelin | Kylyn | Kin | |
| Suegra | Kaynana | Qaynana | Gaýyn ene | Qayın ana | Qäynä | Qayın ene | Kaynene | Qaynona | Qeyinana | Hun'ama | |||
| Partes del Cuerpu | Corazón | Yürek | Yürek | Ürək | Ýürek | Yöräk | Yöräk | Jürek | Jürök | Yurak | Yürek | Süreq | Čĕre |
| Sangre | Qan | Kan | Qan | Gan | Qan | Qan | Qan | Kan | Qon | Qan | Qa:n | Jun | |
| Cabeza | Baš | Baş | Baş | Baş | Baş | Baş | Bas | Bash | Bosh | Bash | Bas | Puś | |
| Pelu | Qıl | Kıl | Qıl | Gyl | Qıl | Qıl | Qıl | Kıl | Qil | Qil | Kıl | ||
| Güeyu | Köz | Göz | Göz | Göz | Küz | Küð | Köz | Köz | Koʻz | Köz | Kos | Kuś | |
| Pestaña | Kirpik | Kirpik | Kirpik | Kirpik | Kerfek | Kerpek | Kirpik | Kirpik | Kiprik | Kirpik | Kirbi: | Hărpăk | |
| Oyíu/Oreya | Qulqaq | Kulak | Qulaq | Gulak | Qolaq | Qolaq | Qulaq | Kulak | Quloq | Qulaq | Gulka:k | Hălha | |
| Nariz | Burun | Burun | Burun | Burun | Borın | Moron | Murın | Murun | Burun | Burun | Murun | ||
| Brazu | Qol | Kol | Qol | Gol | Qul | Qul | Qol | Kol | Qoʻl | Qol,Bilek | Qol | Hul/Hol | |
| Mano | El(ig) | El | Əl | El | Alaqan | Alakan | Ilik | Ili: | Ală | ||||
| Deu | Barmak | Parmak | Barmaq | Barmak | Barmaq | Barmaq | Barmaq | Barmak | Barmoq | Barmaq | Pürne/Porn'a | ||
| Uña | Tyrnaq | Tırnak | Dırnaq | Dyrnak | Tırnaq | Tırnaq | Tırnaq | Tyrmak | Tirnoq | Tirnaq | Tynyraq | Čĕrne | |
| Rodiella | Tiz | Diz | Diz | Dyz | Tez | Teð, tubıq | Tize | Tize | Tizza | Tiz | Tüsäχ | Čĕrpuśśi | |
| Pantorría | Baltyr | Baldır | Baldır | Baldyr | Baltır | Baltır | Baltır | Baltyr | Boldir | Baldir | Ballyr | Pıl | |
| Pie | Adaq | Ayak | Ayaq | Aýak | Ayaq | Ayaq | Ayaq | Ayak | Oyoq | Ayaq | Ataq | Ura | |
| Bandullu | Qaryn | Karın | Qarın | Garyn | Qarın | Qarın | Qarın | Karyn | Qorin | Qerin | Qaryn | Hyrăm | |
| Animales | Caballu | At | At | At | At | At | At | At | At | Ot | At | At | Ut |
| Cabaña (de ganáu) | Siyir, İnek | Sığır, İnek | İnək, Sığır | Sygyr | Sıyır | Hıyır | Sïır | Sıyır | Sigir | Siyir | Inax | Vıleh | |
| Perru | Yt | İt | İt | It | Et | Et | Ït | It | It | It | Yt | Jytă | |
| Pexe | Balyq | Balık | Balıq | Balyk | Balıq | Balıq | Balıq | Balık | Baliq | Beliq | Balyk | Pulă | |
| Pioyu | Bit | Bit | Bit | Bit | Bet | Bet | Bït | Bit | Bit | Pit | Byt | Pyjtă/Put'ă | |
| Otros Sustantivos | Casa | Uy | Ev | Ev | Öý | Öy | Öy | Üy | Üy | Uy | Öy | Av* | |
| Tienda | Otag | Otağ | Otaq | Otag | Oʻtoq | Otaq | Otu: | ||||||
| Camín | Yol | Yol | Yol | Ýol | Yul | Yul | Jol | Jol | Yoʻl | Yol | Suol | Śul | |
| Ponte | Köprüq | Köprü | Körpü | Köpri | Küper | Küper | Köpir | Köpürö | Koʻprik | Kövrük | Kürpe | Kĕper | |
| Flecha | Oq | Ok | Ox | Ok | Uq | Uq | Oq | Ok | Oʻq | Oq | Oχ | Uhă | |
| Fueu | Ot | Od | Od | Ot | Ut | Ut | Ot | Ot | Oʻt | Ot | Uot | Vut/Vot | |
| Cernada | Kül | Kül | Kül | Kül | Köl | Köl | Kül | Kül | Kul | Kül | Kül | Kĕl | |
| Agua | Suv | Su | Su | Suw | Su | Hıw | Su | Suu | Suv | Su | Ui | Šyv/Šu | |
| Barcu | Kemi | Gemi | Gəmi | Gämi | Köymä | Kämä | Keme | Keme | Kema | Keme | Kimĕ | ||
| Llagu | Köl | Göl | Göl | Köl | Kül | Kül | Köl | Köl | Koʻl | Köl | Küöl | Külĕ | |
| Sol/Día | Küneš | Gün(eş) | Gün(əş) | Gün | Kön | Kön | Kün | Kün | Kun | Kün | Kün | Kun | |
| Ñube | Bulut | Bulut | Bulud | Bulut | Bolıt | Bolot | Bult | Bulut | Bulut | Bulut | Bylyt | Pĕlĕt | |
| Estrella | Yulduz | Yıldız | Ulduz | Ýyldyz | Yoldız | Yondoð | Juldız | Jıldız | Yulduz | Yultuz | Sulus | Śăltăr | |
| Tierra | Topraq | Toprak | Torpaq | Toprak | Tufraq | Tupraq | Topıraq | Topurak | Tuproq | Tupraq | Toburaχ | Tăpra | |
| Cumal (de cuetu) | Töpü | Tepe | Təpə | Depe | Tübä | Tübä | Töbe | Töbö | Tepa | Töpe | Töbö | Tüpĕ | |
| Árbol/ Madera | Yağac | Ağaç | Ağac | Agaç | Ağaç | Ağas | Ağaş | Jygach | Yogʻoch | Yahach | Jyvăś | ||
| Dios (Tengri) | Tengri | Tanrı | Tanrı | Taňry | Täñre | Täñre | Täñiri | Teñir | Tangri | Tengri | Tanara | Tură/Toră | |
| Cielu, Azul | Kök | Gök | Göy | Gök | Kük | Kük | Kök | Kök | Koʻk | Kök | Küöq | Kăvak/Koak | |
| Axetivos | Llargu | Uzun | Uzun | Uzun | Uzyn | Ozın | Oðon | Uzın | Uzun | Uzun | Uzun | Uhun | Vărăm |
| Nuevu | Yany | Yeni | Yeni | Ýaňy | Yaña | Yañı | Jaña | Jañı | Yangi | Yengi | Sana | Śĕnĕ | |
| Gordu | Semiz | Semiz | Semiz | Simez | Himeð | Semiz | Semiz | Semiz | Semiz | Emis | Samăr | ||
| Enllenu | Tolu | Dolu | Dolu | Doly | Tulı | Tulı | Tolı | Tolo | Toʻla | Toluq | Toloru | Tulli | |
| Blancu | Aq | Ak | Ağ | Ak | Aq | Aq | Aq | Ak | Oq | Aq | |||
| Prietu | Qara | Kara | Qara | Gara | Qara | Qara | Qara | Kara | Qora | Qara | Xara | Hura | |
| Encarnáu | Qyzyl | Kızıl | Qızıl | Gyzyl | Qızıl | Qıðıl | Qızıl | Kızıl | Qizil | Qizil | Kyhyl | Hĕrlĕ | |
| Numberos | 1 | Bir | Bir | Bir | Bir | Ber | Ber | Bir | Bir | Bir | Bir | Bi:r | Pĕrre |
| 2 | Eki | İki | İki | Iki | İke | İke | Eki | Eki | Ikki | Ikki | Ikki | Ikkĕ | |
| 4 | Tört | Dört | Dörd | Dört | Dürt | Dürt | Tört | Tört | Toʻrt | Tört | Tüört | Tăvattă | |
| 7 | Yeti | Yedi | Yeddi | Ýedi | Cide | Yete | Jeti | Jeti | Yetti | Yetti | Sette | Śiččĕ | |
| 10 | On | On | On | On | Un | Un | On | On | Oʻn | On | Uon | Vunnă/Vonnă | |
| 100 | Yüz | Yüz | Yüz | Ýüz | Yöz | Yöð | Jüz | Jüz | Yuz | Yüz | Sü:s | Śĕr | |
| Turcu Antiguu | Turcu | Azerbaixanu | Turcomanu | Tártaru | Baxkir | Kazakhu | Kirguís | Uzbecu | Uigur | Yakutu | Chuvaxu |