Nō

El nō (能, nō^?) o noh ye una de les manifestaciones más destacaes del drama musical xaponés.

Nō
xéneru d'artes escéniques y xéneru musical
música de Xapón y El teatro Nôgaku (es)

Conceutu

Trátase d'un drama llíricu xaponés que tuvo'l so apoxéu nel sieglu XVII, dómina en que daten los primeros testos impresos, atribuyíos a Kwanami y al so fíu Zeami (dambos d'empiezos del sieglu XIV). El Nō vien de les dances rituales de los templos, de les dances populares, de los escritos budistes y de la poesía, mitoloxía y lleendes populares xaponeses y chines. N'oposición al teatru Kabuki, ye un drama aristocráticu que sigue teniendo'l so públicu na actualidá y represéntase nun cuadriláteru elevao y arrodiao por dos llaos de públicu. N'unu de los sos llaos hai un balcón con un coru de diez cantantes y no fondero un estráu pa cuatro músicos. Nun hai telón de fondu y los decoraos amenorgar a cuatro postes con un teyáu pa representar un palaciu, un templu o cualesquier otru llugar. Hai dos actores principales acompañaos en delles escenes, vistíos con gran riqueza. El primer actor lleva mázcara mientres la danza que constitúi'l nucleu de la obra. Ente los cinco pieces que constitúin un programa dramáticu Nō entrepólense interludios risibles de calter entremesil o farsesco (Kyōxen), representaos con traxes corrientes, ensin mázcares y con un llinguaxe vivo y actualizao. La temática de los drames nō ye solemne y tráxica, y siempres alude a dalgún tipu de redención usando'l simbolismu aparente de dalguna lleenda o fechu históricu; el llinguaxe ta bien ellaboráu, ye aristocráticu y eleváu y abonda n'arcaísmos. Un programa Nō contién cinco pieces y cuatro farses Kyogen y dura de cuatro a cinco hores.

El so desenvolvimientu remontar al sieglu XIV. Xunto cola bien emparentada farsa kyōxen, evolucionó a partir de diverses artes populares y aristocrátiques, incluyendo'l dengaku, el shirabyōshi y el gagaku. Kan'ami y el so fíu Zeami Motokiyo dieron al nō la so forma actual mientres el periodu Muromachi. Darréu, esti estilu influyiría n'otres formes dramátiques, como'l kabuki y el butō.

El nō ye únicu pola so lentitú, la so gracia austera y pol usu distintivu de mázcares, y representa verdaderamente una traza específica de la cultura xaponesa, que consiste n'atopar la guapura na sotileza y formalidá.

Historia

Sarugaku y Dengaku

Hasta'l sieglu XIV, el nō yera conocíu como Sarugaku non nō, o a cencielles sarugaku. Esti últimu términu provién de sangaku que designa tola gama d'artes del espectáculu, incluyida l'acrobacia, el malabarismu, la prestidigitación y la pantomima, importada de China. Progresivamente la pantomima risible convertir na principal atraición produciendo'l cambéu de nome (sarugaku puede ser entendíu como espectáculu de mímica).

Mientres la mesma dómina, les tradiciones y los ritos llabradores dieren nacencia al dengaku, conxuntu de bailles y rituales destinaos a asegurar bones colleches y apangar a los malos espíritus que yeren efectuaes principalmente nos periodos de les colleches d'arroz. Practicaes en xunto coles práutiques adivinatorias del budismu esotéricu, estos rituales teníen el sofitu de grandes señores feudales pertenecientes a grandes templos budistes. Esti respaldu averó a los baillarinos dengaku a enfatizar la dimensión dramática del so arte. El kagura, de cutiu mentáu como una fonte esencial del nō, ye coles mesmes una forma de dengaku.

Kan'ami y Zeami

La popularidá del dengaku taba nel so apoxéu cuando nació Kiyotsugu Kan'ami (1333 - 1384), qu'en 1345, foi patrocináu por Yoshimitsu Ashikaga, futuru shōgun. El sofitu d'esti poderosu personaxe dexó a Kan'ami desenvolver una síntesis de la pantomima sarugaku colos bailles y cantares del dengaku dando como resultáu un arte elegante y refinao, afechu a los gustos d'un públicu aristocráticu.

L'autoría del nō débese, sicasí, al fíu de Kan'ami, Motokiyo Zeami (1363-1443), actor na compañía del so padre, quien tamién goció del favor del shōgun. Llevando la estilización más lloñe de lo que fixera'l so padre, impunxo'l yūxen, la elegancia sele, denotando l'espíritu sutil y fondo, y el hana, qu'indica la novedá, como ideales del nō. Zeami foi coles mesmes actor, productor, y autor prolíficu, escribiendo caúna de les pieces y manuales teóricos que aportaríen a les fontes del nō. Ye probable que revisara y afondara la mayoría de les pieces escrites pol so padre, como tamién les obres creaes con anterioridá. Por cuenta de la llimitación impuesta por estes nuevu regles, l'aspeutu risible del sarugaku atopó la so espresión na forma risible del kyōxen que les sos representaciones venceyar como un contrapuntu a les del nō. L'ensayu esencial de Zeami ye la Tresmisión de la flor y l'estilu (Fushi Kaden), escritu en 1423, que sigue siendo una obra fundamental pa los actores contemporáneos.

Shogunatos y nō

La hestoria posterior del nō ta estrechamente venceyada a les sos rellaciones col poder. Con éses dempués de la muerte de Kan'ami, trés persones compartieron la direición del teatru. Él mesmu Zeami, el so primu On'ami (muertu en 1467) y el so hermanu adoptivu Zenchiku Konparu (1405 – 1470). Adeptos a un estilu más estravagante que'l de Zeami, y ensin dulda meyores actores, On'ami y Konparu recibieron el favor de los socesores de Yoshimitsu Ashikaga, los shōgun Yoshinori Ashikaga (1394 – 1441) y Yoshimasa Ashikaga (1436 - 1490), ente que Zeami cayó en desgracia.

La Guerra de Ōnin, que causó'l debilitamientu del poder de los shōgun, foi un grave golpe pal nō. Col fin de sobrevivir, los descendientes de On'ami y de Zenkichu Konparu intentaron dirixise a un públicu más ampliu presentando más aición y a más personaxes.

Sicasí, la renacencia del nō tuvo llugar so los auspicios d'Oda Nobunaga (1534 – 1582) y de Toyotomi Hideyoshi (1537 – 1598), esti postreru un gran aficionáu al nō, quien garantizaron la proteición de les compañíes. Coles mesmes, la cultura arrogante de la dómina Momoyama marcó fondamente al nō, tresmitiéndo-y el gustu polos traxes maxestosos, la forma de les mázcares (emplegaes hasta'l día de güei) y la forma del escenariu. Ye tamién nesta dómina que s'establez el repertoriu del nō.

Esta proteición siguió mientres el periodu Edo so l'autoridá del shogunato Tokugawa, siendo designáu ceremonia ritual pol gobiernu shogunal. Yá fondamente venceyáu a una tresmisión familiar, el nō pasó a ser dafechu un asuntu de familia, onde cada actor tenía de pertenecer al clan (l'adopción d'adultos yera entós una práutica corriente, dexando d'esta forma integrar nuevos actores). Esta evolución tien d'entendese en rellación cola división de la sociedá en clases cada vegada más hermétiques que tien llugar mientres esta dómina.

Elementu esencial del entretenimientu de los shōgun y por estensión de los samurái, el nō quedó práuticamente acutáu a éstos últimos. So la influencia d'esti públicu, les representaciones fixéronse más solemnes y más llargues, volviéndose un arte serio qu'esixía una gran concentración de parte del públicu.

Escontra'l nō contemporaneu

El nō, xunto a los sos proteutores, casi sumió mientres la dómina Meiji y anque perdiera'l sofitu gubernamental, recibió xunto al kyōxen la reconocencia oficial como dos de los trés formes nacionales de drama. El nō volvería en gracia y maxestá a partir de 1912, siendo nesta dómina, cuando s'empieza a utilizar el términu nōgaku, pa designar el conxuntu formáu pol nō y el kyōxen, construyéndose amás les primeres sales puramente dedicaes a esti arte.

De nuevu amenaciáu, darréu dempués de la Segunda Guerra Mundial, el nō consigue sobrevivir y constitúi nel sieglu XXI una de les artes tradicionales más establecíes y meyor reconocíes. El nō foi la primer forma d'arte dramático n'inscribise, en 2001, na Llista representativa del Patrimoniu Cultural Inmaterial de la Humanidá llista representativa del Patrimoniu Cultural Inmaterial de la Humanidá de la Unesco como parte del nōgaku, conxuntamente al kyōxen.

Dramaturxa

Son drames curtios (ente trenta minutos y dos hores): una xornada de nō ta formada por cinco partes, de categoríes distintes.

Como fonte importante pal nō (y darréu pa otres formes dramátiques), puede mentase El Cuentu de los Heike, un cuentu medieval sobre la puxanza y cayida del cla Taira, orixinalmente cantáu por monxos ciegos que s'acompañaben cola biwa. Otra fonte mayor ye El Cuentu de Genji, un trabayu del sieglu XI, denomada dalguna vegada la primer novela del mundu. Los autores tamién s'inspiren nos periodos clásicos xaponeses de Nara y Heian, y en fontes chines.

L'escenariu

Escenariu de nō (Teatru Nacional de Nō, Tokiu).

L'escenariu vien de un esquema chinu: un cuadriláteru vacíu d'aproximao 6 por 6 metros, sacante la kagami-ita (pintura d'un pinu no fondero de la escena), abiertu sobre tres lados ente les pilastres de Hinoki (ciprés xaponés) que señalen los ángulos. Esisten variaes esplicaciones pal usu de la pintura del pinu nel escenariu. Una de les más comunes diznos que simboliza un mediu pol cual les deidaes baxen a la tierra nel ritual Shinto. Disponer d'una pequeña puerta pa dexar la entrada de los músicos y del coru. L'escenariu, n'altor, siempres se cubrir d'un techu, inclusive n'interiores, pa reproducir la presentación orixinal que nos antiguos tiempos tenía llugar al campu, y arródiase al nivel del suelu de grava blanca na cual allúguense pequeños pinos xunto a les pilastres. Sol escenariu atopa un sistema de jarras de cerámica qu'amplía los soníos nes dances. Los detalles d'esti sistema son patrimoniu de les families que fabriquen l'escenariu del nō.

L'accesu al escenariu pa los protagonistes facer pol hashigakari, estrecha pasarela a la izquierda de la escena que representa la unión del mundu de los vivos col mundu de los muertos, darréu evolucionaría en kabuki nel Camín de les flores (hanamichi). Consideráu como parte integral del escenariu, esti camín ta bloquiáu, por onde entren los actores, por una cortina de cinco colores. El ritmu y la velocidá d'apertura d'esta cortina da al públicu indicaciones sobre l'ambiente de la escena. El llargor del hashigakari llogra unes entraes espectaculares. A lo llargo d'esta pasarela esisten trés pequeños pinos, qu'amás de reforzar una ilusión d'alloñanza, definen zones onde'l protagonista puede faer una posa pa dicir delles pallabres, enantes de la so llegada al escenariu. Según el llugar determináu onde'l protagonista detúvose, el públicu entiende'l tipu de papel qu'interpreta. Tamién, según si l'actor va sobre la pasarela más cerca o más distante del públicu, ésti postreru puede conxeturar el grau d'humanidá del papel. Toos estos elementos según les propiedaes de resonancia de la escena obliguen a los protagonistes a utilizar un particular pasu esmucíu, ensin choque de los pies sobre'l suelu y colos cadriles bien baxos (suriashi).

Escenariu de nō.

Por causa de l'amplia apertura del escenariu, el públicu ta dispuestu práuticamente sobre tres lados. Poro, el protagonista tien d'emprestar una atención especial al so allugamientu. Por cuenta de que les mázcares llinden severamente el so campu de visión, el protagonista utiliza les pilastres como guíes pa movese, allugándose a la izquierda del escenariu.

En contraste col senciellu escenariu, los traxes son maxestosos. Munchos actores, especialmente aquellos nel papel del Shite, usen teles de seda esquisitamente ellaboraes y de llinies severamente simples. Los dibuxos de los distintos vestuarios, según el color d'éstos son de naturaleza simbólica y destáquense polos sos coraxosos diseños d'estravagante guapura y una sensitiva delicadeza de detalle. L'usu del color alcuéntrase predeterminado pola edá y sexu del personaxe, mientres la mocedá representar por tonos allegres, colloraos y brillantes, la muyer mayor ta representada por tonalidaes más escures y menos llamatives, amás el diseñu del vestuariu dexa a los expectadores afayar les motivaciones o sentimientos que mueven al personaxe.

Música y testu

Los músicos nel nō.

Amás de los actores, l'escenariu ta ocupáu por cuatro músicos dispuestos na parte posterior del escenariu nun espaciu tilláu de 120 cm de fondura que deben en tou momentu realizar movimientos que s'atopen n'harmonía cola kagami-ita, y un coru d'ocho a dolce persones que s'asitien al llau derechu nuna estensión d'aproximao 1 metru. La música producir por mediu de tres tipos de tambores de tamañu creciente, que lleven el compás; un tambor al costazu (ko-tsuzumi), que'l so parche rique mugor pa emitir un tonu embozado; un tambor de rodía (ō-tsuzumi), que'l so parche ensugar pa emitir un tonu altu y estruendoso; y un tambor esplanáu (taiko), que marca'l ritmu con dos baquetes de ciprés. A esto suma una flauta de bambú, únicu preséu que lleva la melodía, con siete furacos (foi), construyida pa faer soníos estraños y precarios. Los dos primeros tambores tienen el cuerpu de zrezal, ente que'l terceru ye de llamera y los sos parches son fechos de cueru de caballu afechos por cuerdes de llinu. La música tien por función crear l'ambiente, de cutiu una atmósfera estrañasobremanera cuando intervienen elementos sobrenaturales, pero nun tien d'interferir de manera dalguna nin sobreponese a l'actuación del baillarín. Por cuenta de que les antigües mázcares nō sostener pola boca y los actores nun podíen pronunciar testu, yera'l coru'l que d'antiguo falaba nel so llugar. Anguaño, el coru encargar d'apurrir los elementos de narración y de dicir los retruques al actor cuando ésti realiza una danza o d'ampliar la intensidá dramática d'un monólogu. El predominiu de les percusiones na música destaca la importancia fundamental del ritmu na representación del nō.

El nō, como drama cantáu, ye consideráu por munchos como la ópera xaponesa. Sicasí, el cantar nel nō arreya un rangu tonal llindáu, con llongures y repetitivos pasaxes nun rangu dinámicu pequeñu. Verdaderamente, la melodía nun ye'l centru del cantar del nō. Anque, los testos son poéticos, utilicen considerablemente'l ritmu familiar siete-cinco xaponés, que se conoz nel tempranu waka y nel posterior haiku, con una economía d'espresión y una bayura d'alusiones.

Por causa de del establecimientu del repertoriu a finales del sieglu XVI, el testu ta en xaponés antiguu, incomprensible pa los xaponeses contemporáneos, polo que la mayoría de les sales proponen traducciones del testu.

Actores

Esisten cuatro categoríes mayores d'actores nel nō y ocho categoríes principales de papeles:

• Shitekata: correspuende al tipu d'actor d'obres más representáu. Estos actores interpreten distintos papeles, Shite (actor principal), Tsure (acompañante del shite), Jiutai (coru, usualmente 6-8 actores) y Koken (ayudantes d'escena, usualmente 2-3 actores).
• Wakikata, personifica los papeles de waki, personaxe secundariu que son la contraparte del Shite.
• Kyogenkata, estilu d'obra acutáu a los actores que desempeñen los papeles populares nel repertoriu del nō y tola distribución de les pieces kyōxen (representaes como entemediu ente dos obres nō).
• Hayashikata, son los instrumentistes que toquen los cuatro preseos utilizaos nel nō.

Los actores qu'interpretaren papeles de shite y waki son instruyíos xebradamente, so la direición de profesores distintos. Ye imposible pasar d'una categoría a otra, lo qu'aumenta'l contraste, na obra, ente los dos tipos de protagonistes.

El Shite

El shite ye l'actor qu'interpreta al personaxe principal de la obra y quien executa les dances. Tien De poder interpretar una estensa gama de personaxes, diendo de neñu a dios, pasando por vieyu o muyer. Tolos actores son homes y la naturaleza d'un personaxe ye señalada pol so traxe, bien ellaboráu, y sobremanera pola so mázcara, más pequeña que'l tamañu real. Namái los actores shite pónense mázcares, siendo capaces de concentrar la esencia del personaxe qu'interpreten y de esta forma algamar una mayor fondura emocional. Cuando'l personaxe ye un home d'edá madura, el shite actúa ensin mázcara. Debe entós guardar una cara severamente inespresiva, al igual que les otros personaxes presentes sobre escena, y actuar como si llevara una mázcara (hitamen).

L'actor implicáu como shite puede tamién trate obligáu a actuar como personaxe secundariu cuando éstos son muyeres, neños, animales o seres sobrenaturales.

El Waki

El papel esencial del waki ye entrugar al shite pa da-y una razón pa efectuar la so danza y de venceyar a les criatures d'otru mundu representaes pol shite col mundu real. Actuando ensin mázcara, el waki ye un humanu varón que vive nel presente nel momentu de la pieza. Puede tratase d'un aristócrata, cortesanu, unviáu, sacerdote, monxu, samurái o d'un home del pueblu. La so función social ye indicada pol so traxe.

Pieces

Una típica representación de nō arreya toles categoríes d'actores. Esisten aproximao 250 obres que son desenvueltes nel repertoriu actual les cualos pueden ser distribuyíes en dos grupos según el so realismu, o en seis categoríes entamaes en llinies genereales por tema. Esto postreru va influyir sobre'l momentu en qu'una obra representar mientres una xornada tradicional de nō, qu'esta compuesta por una obra de caúna de les categoríes.

Genzai nō y mugen nō

El genzai nō designa les partes realistes. El personaxe principal ye entós un ser humanu vivu, y la hestoria desenvuélvese en tiempu real. La obra céntrase en redol a los sentimientos del personaxe, siempres nuna situación dramática. El diálogu faláu constitúi'l mediu esencial de la esposición.

El mugen nō, per otru llau, ye un ruegu a criatures imaxinaries, divinidaes, pantasmes o demonios. Estes criatures siempres son actuaes pol shite. Les obres estrémense entós en dos actos. Nel primeru, la criatura apaézse-y al waki, que vieno visitar un llugar consagráu o famosu, sol aspeutu d'un ser humanu. Mientres el segundu, revélase y realiza una danza. Esti segundu actu supónse que se desenvuelve nun suañu o nuna visión del waki, d'ende'l nome de mugen, que designa esti tipu d'esperiencia.

La tema de los mugen nō fai xeneralmente referencia a una lleenda o a una obra lliteraria. Escritu nuna llingua anticuao y poético, el testu cantar según entonaciones obedeciendo a normes estrictes de kata (formes impuestes pola tradición). De la mesma, los protagonistes adopten pa esti tipu d'obres un pasu esmucíu carauterísticu, y se codifican enforma los mesmos movimientos de les dances. Esta estilización estrema parte a cada movimientu y entonación un significáu convencional propiu.

La puesta a puntu de les carauterístiques esenciales del mugen nō asignar a Zeami. Más qu'intentar reconstruyir la guapura sobre la escena, el so oxetivu ye amenar na audiencia un estáu d'ánimu consustancial a la contemplación de la guapura, la so referencia ye'l sentimientu esperimentáu ante la guapura d'una flor.

Los seis tipos d'obres

Como se mentó, les obres de nō xeneralmente clasifíquense por tema, que regulen el so orde de representación. Esti orde constitúi un heriedu del tiempu del shogunato Tokugawa:

• Okina/Kamiuta
• 1ª Categoría: Obres de Divinidaes
• 2ª Categoría: Obres de Guerreros
• 3ª Categoría: Obres de Muyeres
• 4ª Categoría: Obres Misceláneas
• 5ª Categoría: Obres de Demonios

Okina/Kamiuta

Trátase d'una obra única que combina danza y ritual shinto. En tou rigor, nun se trata de nō, pero ye una ceremonia relixosa qu'utiliza'l mesmu repertoriu de téuniques que'l nō y el kyōxen. Representa la bendición concedida por una divinidá a l'asistencia. La mázcara ye entós un oxetu relixosu en plenu derechu.

Estes obres tamién se conocen sol nome de Sanban, "los trés rituales", en referencia a los trés partes esenciales Clica-non-jo, Okina, y Kyōxen Sanba-Sarugaku. El papel principal executar un actor de nô y el papel secundariu ye realizáu por un actor de kyōxen.

Estes obres nun formen parte de les xornaes de nō y realícense con motivu del añu nuevu o como representaciones especiales, presentándose siempres de primeres del programa.

==== Nō de divinidaes Llamaes tamién waki nō, tienen una divinidá como personaxe principal. Típicamente, el primer actu ye l'alcuentru d'un sacerdote con otru personaxe nun llugar famosu o en marcha escontra tal llugar. A la fin del actu, l'otru personaxe revélase una divinidá. Ésta, o una divinidá venceyada, vuelve de nuevu mientres el segundu actu pa realizar una danza y bendicir l'asistencia, un templu o les colleches. Exemplos d'obres: El Vieyu Pinu, Los Dos Pinos, Po Chu-i, L'Arcu del templu de Hachiman, La Diosa de les zrezales, Reinar-madre del Oeste, Kamo, Los Dioses del templu de Shirahige, La Isla de los bambúes de la diosa Benten, etc.

Nō de guerreros

En xaponés shura-nō, estes obres céntrense en redol al espíritu de guerreros muertos cayíos nel infiernu dempués de la so muerte. Vuelven entós pa cuntar la vida mientres el ashura (infiernu de la guerra), o la so última batalla. Exemplos d'obres: El Xeneral Tamura-maru, Yoshitsune en Yashima, El Carcaj de Kagetsue, El Belicosu Michimori, L'Afogamientu de Kyotsune, El Viejo Sanemori, Minamoto no Yorimasa, La Dama Tomoe.

==== Nō de muyeres Llamaes «nō de muyeres» o «nō con peluca» (kazura-nō), estes obres desenvuélvense en redol al espíritu de muyeres formoses, de mozos nobles, o inclusive de plantes o dioses. El momentu esencial d'estes obres ye una danza graciosa.

Nō misceláneas

Esta categoría arrexunta les obres nō que nun pertenecen a los otros grupos. Representen polo xeneral a un personaxe femenín que cai na llocura, por celu o arriendes de la muerte d'un ser queríu.

Nō de demonios

Tamién llamaes «nô del final» (kiri nō), estes obres inclúin a un personaxe sobrenatural, un demoniu, rei-dragón o otru espíritu d'esti tipu, anque'l personaxe central de dalgunes sía un mozu a cencielles noble. Estes partes tienen un ritmu más rápidu, sofitáu pol usu del tambor esplanáu (taiko). Una rítmica danza constitúi'l so puntu culminante, que ye tamién el fin de la xornada de nō.

El nō nel sieglu XXI

Esisten alredor de 1500 actores profesionales de nō en Xapón, y esta forma d'arte ta empezando a crecer nuevamente. Contrariamente al kabuki, que siempres foi bien popular, el nō adulces volvióse una representación namái pa una determinada elite intelectual. Los cinco escueles esistentes d'actuación nō son: Kanze (観世), Hosho (宝生), fundada nel sieglu XIV, Komparu (金春), Kita (喜多), y Kongo (金剛). Cada escuela tien una familia principal conocíu como Sō-ke, y la cabeza de cada familia tien el derechu de crear les nueves obres o revisar les pieces esistentes. La sociedá d'actores de nō ye totalmente feudalista, y puramente protexe les tradiciones heredaes de los sos antepasaos.

Obres nō famoses

(Categorizada según la escuela Kanze)

• Aoi non uye--"La Dama de la Corte Aoi" (Categoría 4)
• Dojoji--"Dojoji" (Categoría 4)
• Hagoromo --"El Mantu de Pluma" (Categoría 3)
• Izutsu -- (Categoría 3)
• Matsukaze -- (Categoría 3)
• Sekidera Komachi -- Komachi a Sekidera (Categoría 3)
• Shakkyo --"La Ponte de la Piedra" (Categoría 5)
• Shojo --"El Elfo de Tippling" (Categoría 3)
• Yorimasa --"Yorimasa" (Categoría 2)
• Yuya --"Yuya" (Categoría 3)

Mázcares nes obres nō

Mázcara nō de muyer.

Un "Ko-jo" (vieyu) la mázcara, na coleición del Muséu de los Neños d'Indianápolis

Toles mázcares utilizaes nes representaciones de nō (能面 nō-men o　面 omote, carauterística) tienen nome.

Usualmente namái'l Shite, l'actor principal, lleva mázcara. Sicasí, en dellos casos los Tsure pueden tamién llevalessobremanera pa roles femeninos. Les mázcares nō son usaes pa representar a un personaxe femenín o non humanu (divín, demoniáco o animal), esistiendo tamién mázcares pa representar nueves o vieyos. Per otra parte, los actores de nō que nun lleven mázcara repersentan el rol d'adultos alredor de los venti, trenta o cuarenta años d'edá. El waki, tampoco lleva mázcara.

Cuando son usaes por un actor esperimentáu, les mázcares nō tienen l'habilidá de representar distintes emociones d'alcuerdu a la postura de la cabeza y al llume. Una mázcara inanimada puede tener apariencia de felicidá, murnia o una variedá de sutiles espresiones. Estudios realizaos por Michael J. Lyons del ATR Intelligent Robotics and Communication Labs en Kioto, Xapón, y Ruth Campbell, del University College London, esploraron esti notable aspeutu de les mázcares (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)..

Influencia nel teatru occidental

L'apertura de Xapón, a la fin del sieglu XIX, amena l'interés de dellos artistes occidentales. En 1921, el poeta Paul Claudel, coles mesmes embaxador de Francia en Xapón, quedó impresionáu pola estructura dramática del nō y la so musicalidá. Esta idea queda espuesta en dalgunos de los sos testos críticos como El Nō y El Drama y la música. La influencia que'l teatru nō pudo tener sobre la dramaturxa mesma de Claudel ye sobremanera formal. Coles mesmes n'Irlanda, Yeats, Premiu Nobel de Lliteratura en 1923, empecipiar nel nō y trescálase de tol so arte. Stanislavski o Meyerhold esaminen tamién la dramaturxa xaponesa, y faen delles esperiencies de puesta n'escena, pero inspirándose más bien nel kabuki pol so aspeutu más coloriáu y exóticamente espectacular. Bertolt Brecht, dempués d'habese apasionáu pol teatru chinu, afai en 1930 una obra nō : Taniko, sol títulu Der Ja-sager (aquél que diz sí).

Más apocayá, los nō modernos de Yukio Mishima, gracies a la traducción francesa de Marguerite Yourcenar, dieron a conocer a la opinión pública dellos elementos esenciales del nō, como los "pantasmes vives" o les metamorfosis animales.

Anguaño en Suiza, el direutor de teatru Armen Godel, apasionáu del nō y traductor del xaponés, monta en particular obres de Racine, Corneille o bien del mesmu Mishima, trescalándolos del yūxen (pallabra típica del 'nō' que René Sieffert traduz como encantu sutil). En Francia, dende 1980, la puesta n'escena pol direutor de teatru Junji Fuseya empecipia a artistes occidentales a la téunica afecha de la so propia formación tradicional de nō y kyōxen. Ye necesariu tener en cuenta entá la inspiración que verdaderamente Peter Brook atopó en Yoshi Oida, col cual trabayó de numberosos años.

Referencies

En castellán

• Zeami (1999). Fūshikaden. Tratáu sobre la práutica del teatru Nō y cuatro drames Nō. edición y Traducción de Javier Rubiera y Hidehito Higashitani. Madrid: Editorial Trotta. ISBN 9788481642582.

En xaponés

• Noboru Yasuda, Nō nin manabu shintai gihō (能に学ぶ身体技法). ISBN 4-583-03865-8
• Shoten Iwanami y Shinpei Matsuoka, Utage non shintai basara kara Zeami y (宴の身体 バサラから世阿弥へ). ISBN 4-00-600129-0 C0191

En francés

• Armen Godel, Le Maître de Nō, Albin Michel, coleición Esprit Llibre, 2004, 208 p. ISBN 2-22615-184-2
• Zeami, La tradition secrete du Nō, ed. Gallimard, 1985. ISBN 2-07070-531-5
• Yukio Mishima (三島由紀夫), Cinq Nō modernes, trad. Marguerite Yourcenar y Jun Shiragi, ed. Gallimard, 1956. ISBN 2-07070-019-4

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Nō.

N'español

• Teatru Nō - Artes escéniques del Xapón (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Shin Sarugaku (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Ennen Nō (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Sarugaku Nō (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Dengaku Nō (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Shugen Nō (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Teatru Nō, presentáu pola Embaxada de Xapón en Chile Archiváu 2006-04-17 en Wayback Machine
• Noh, teatru musical xaponés Archiváu 2007-09-29 en Wayback Machine
• Teatru Noh (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• "Xapón: Nô ye clásicu", artículu sobre les compañíes de Xapón que siguen na actualidá les tradiciones escéniques del kabuki, bunraku, nô y kyôgen.

N'inglés

• Traducción de trenta obres nō
• Kyōxen: Teatru Clásicu Cómicu Xaponés
• Teatru Nacional de Nō (Kokuritsu Nōgakudo), Sendagaya, Shibuya-ku, Tokyo Archiváu 2012-03-17 en Wayback Machine
• Teatru Nacional (Kokuritsu Gekijo) próximu a Kudanshita Archiváu 2005-12-03 en Wayback Machine
• Estudios de les espresiones cambiantes nes mázcares nō (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Realidá virtual ya Irrealidá Virtual: Obres nō y símbolos

• Datos: Q226887
• Multimedia: Nō