Narcisismu

El narcisismu ye l'amor que dirixe'l suxetu a sí mesmu tomáu como oxetu.^[1] Alude al mitu de Narcisu, amor a la imaxe de sigo mesmu.^[2]

Sigmund Freud introducir na so obra, pero con una definición más difusa.

Magar puede aludise a una serie de traces propies de la personalidá normal, el narcisismu puede tamién manifestase como una forma patolóxica estrema en dellos desórdenes de la personalidá, como'l trestornu narcisista de la personalidá, en que'l paciente sobrestima les sos habilidaes y tien una necesidá escesiva d'almiración y afirmación.

Nel so usu coloquial designa un namoramientu de sigo mesmu o vanidá basáu na imaxe propia o ego. Como yá se dixo, la pallabra procede del antiguu mitu griegu sobre'l mozu Narcisu, d'especial fermosura, quien se namoró insaciablemente de la so propia imaxe reflexada na agua.

La psicoloxía humanista considera que'l narcisismu patolóxicu coincide con autoestima baxa o errónea.^[3]

Aspeutos conceptuales

Dende'l puntu de vista psicolóxicu y social puede estremase un significáu psicogenético o psicoevolutivo: el narcisismu como un pasu necesario y ubicuo del desenvolvimientu de la personalidá. Andrew P. Morrison, profesor de Psiquiatría de la Facultá de Medicina de Harvard, defende que, nos adultos, una razonable cantidá de narcisismu sanu dexa permediar la perceición individual de les mesmes necesidaes en rellación colos otros.^[4]

Esiste amás el narcisismu patolóxicu, diagnósticu d'usu habitual en psiquiatría y de connotaciones negatives. Este designa una traza de la personalidá, carauterizáu por una baxa autoestima acompañada d'una esaxerada sobrevaloración de la importancia propia y de un gran deséu d'almiración polos demás. Na DSM-IV (manual diagnósticu y estadísticu de los trestornos mentales de l'Asociación Psiquiátrica Americana, cuarta edición) esiste un subapartado dientro de los trestornos de personalidá denomináu Trestornu narcisista de la personalidá, (NPD), entendiéndose tal como una disfunción grave de personalidá.

Fora del ámbitu psicolóxicu, los términos "narcisismu" y "narcisista" son frecuentemente utilizaos peyorativamente denotando vanidá, presunción, egocentrismu o simple egocentría. Aplicáu a un grupu social ye frecuentemente utilizáu pa denotar elitismu o indiferencia a la difícil situación de los demás. Nes situaciones de discutiniu, sicasí, estos términos utilizar pa dibuxar paralelismos ente les quexes sobre comportamientos centraos n'unu mesmu y el trestornu de personalidá narcisista más qu'escontra l'autoestima sana.

== El mitu de Narcisu Unu de los grandes personaxes de la mitoloxía griega, utilizáu en plenu sieglu XXI como un gran referente pa delles actitúes y aptitúes socialistes. El rellatu más conocíu sobre'l mitu de Narcisu ye'l que Ovidio rellató nel so tercer llibru de Les Metamorfosis nel añu 43 a. C. La traxedia empieza a xestase yá dende la concepción del neñu Narcisu, yá que él ye frutu de la violencia sexual. El dios-río Cefiso, dempués de raptar y violar a la náyade Liriope, nició nella a un mozu d'arrogante guapura, a quien dieron por nome Narcisu. Preguntáu sobre si'l naciellu tendría una llarga vida, Tiresias, el sabiu capaz de predicir el futuru, contestó crípticamente «Sí, siempres y cuando nunca se conoza a sigo mesmu».

A lo llargo de la so vida, Narcisu, va provocar n'homes y muyeres, mortales y dioses, grandes pasiones, a les cualos nun respuende pola so incapacidá p'amar y pa reconocer al otru. Según el rellatu d'Ovidio, ente les nueves mancaes pol so amor taba la ninfa Ecu, quien disgustara a Hera y por ello ésta condergára-y a repitir les últimes pallabres de too cuanto se-y dixera. Ecu foi, por tanto, incapaz de fala-y a Narcisu del so amor por él, pero un día, cuando él taba caminando pol monte, acabó estremándose de los sos compañeros. Cuando Narcisu preguntó «¿Hai daquién equí?», Ecu contenta respondió: «Equí, equí». Incapaz de vela oculta ente los árboles, él glayó-y: «¡Ven!». Dempués de responder: «Ven, ven», Ecu salió d'ente los árboles colos brazos abiertos. Narcisu cruelmente negóse a aceptar el so amor. Tentáu por Afrodita, al contemplar la so imaxe nel espeyu de la superficie de l'agua, sintió una fascinación pola so propia imaxe de la que nun pudo sustraese. Nun podía tocar nin abrazar al ser que vía reflexáu na agua, pero tampoco podía estremar la so vista d'él. N'otra versión del mitu, unu de los facer# de menos por Narcisu quexar a los dioses y Némesis, la diosa de la vengación, encargar de castigar el so arguyu.

Comoquier, Narcisu, apoderáu pola bellu imaxe de sigo mesmu que-y devolvía'l ríu, se retrajo de toa posible rellación amorosa con otros seres, ya inclusive d'atender les sos propies necesidaes básiques, y el so cuerpu foise consumiendo pa terminar convertíu na flor narcisu, una flor tan formosa como embriagante. Mentanto, Ecu, consumida de murria, retirar a una cueva onde'l so cuerpu tamién se consumió, quedando d'ella solo una voz ensin forma que repite, na llonxanza, la última frase o sílaba que se pronuncie.

El narcisismu nel psicoanálisis

El neurólogu austriacu Sigmund Freud (1856-1939) y padre del psicoanálisis, introdució'l conceutu de narcisismu nel so ensayu de 1914 Introducción del narcisismu.^[5]

En psicoanálisis entender por narcisismu una forma de estructuración de la personalidá, y una etapa del desenvolvimientu del ser humanu. Estremen los psicoanalistes dos tipos: el narcisismu primariu de los primeros meses de la esistencia y onde el neñu dirixe toa les sos enerxíes al prestu de les sos necesidaes. D'una manera xeneral, refierse, col términu de narcisismu primariu, al momentu en que'l neñu tomar a sigo mesmu como oxetu d'amor, antes d'escoyer oxetos esternos. Tol so erotismu y/o enerxía libidinal ye autodirigida y el mundu esterior nun esiste.

El narcisismu secundariu, ye un conceutu que refier na estensa obra freudiana a dos idees distintes:

a) Una forma de designar estaos mentales patolóxicos (narcisismu esquizofrénicu, por casu, o na neurosis narcisista», que ye manera como Freud denominó primeramente les psicosis, tamién a lo que güei se llamaría depresiones mayores o endóxenes) onde la invistidura libidinal que primeramente taba puesta n'oxetos recái agora, regresivamente sobre'l yo;

b) Una estructura estable (Yo realidad definitivu), onde nun hai psicosis, porque esiste equilibriu dende'l puntu de vista económicu (fluxu d'enerxía psíquica libidinal). Les invistiduras (catexis) taríen partíes armónicamente ente los sistemes y los oxetos; dende'l puntu de vista tópicu puede afirmase que'l componente estructural «ideal del yo» y superyó definitivu, xenerar a partir del llamáu sepultamiento del Complexu de Edipo.

Narcisismu patolóxicu

Epidemioloxía

Envalórase que na población xeneral la prevalencia a lo llargo de la vida ye del 1 %, y nes poblaciones clíniques ta ente'l 2 y el 16 %. Ente'l 50 y 75 % de les persones diagnosticaes son varones.^{[ensin referencies]}

Fisiopatoloxía clínica

Resulta esconcertante pa munchos el fechu de que'l narcisista suel exhibir una aparente autoestima terrible, y socialmente apaez como una persona bien segura, sabedora de lo que quier y dafechu resuelta. En realidá con ello'l narcisista ta camuflando'l so vacíu internu, la so falta real d'autoestima. Na infancia temprana d'estos individuos atópase de cutiu una actitú indiferente o minusvaloradora per parte de los sos proxenitores, lo cual déxa-yos una inseguridá que traten de compensar per mediu d'una autoevaluación esaxerada, irreal ya inflada, (Baumeister, 1996). Dellos clínicos espliquen la personalidá narcisista sobre la base d'una falta emocional temprana producida por una madre o padre emocionalmente fríu o indiferente, o con una agresividá tapada escontra'l so fíu, (Piñuel, 2007). La consecuencia ye que los narcisistes precisen mirase de cutio nel espeyu de los demás pa saber quién son, y al afayar una pésima imaxe d'ellos mesmos vense na necesidá de despintala y escondela. Desenvuelven entós en compensación una imaxe artificialmente sobrovalorada hasta lo patolóxico. Les persones intelixentes, sanes, que se decaten de la artimaña, o qu'a cencielles son más pervalibles o engraciaes qu'elles se converten entós pal narcisista nuna amenaza pa esa imaxe artificial cola que'l narcisista sofita la so autoestima, polo que'l so comportamientu con ellos ye manipulativo, y cuando la manipulación nun surte efeutu, persiguidor. ^{[necesita referencies]}

Los suxetos narcisistes tienen una autoestima bien vulnerable, siendo por esto bien sensible al "ultraxe" de la crítica o la frustración; en rellación con esto, les crítiques pueden llegar a encegola-yos y faer que se sientan fundíos y vacíos. Otru síntoma ye'l deterioru de les sos rellaciones sociales de resultes de la so pretenciosidad y necesidá constante d'almiración. Otru síntoma ye la incapacidá p'arriesgar nada pola posibilidá de frustración qu'ello trai. ^{[necesita referencies]}

Nel ámbitu social los narcisistes naufraguen. Les demás persones namái cunten pa ellos como posible fonte de gratificación, devolviendo la imaxe de sigo mesmos que la so falta acoráda-yos y que nagüen por insaciablemente. Por ello suelen escoyer oficios que-yos apurran notoriedá social, reconocencia o inclusive fama. ^{[necesita referencies]}

Interpretación psicoanalítica

Dende'l puntu de vista freudianu de la psico-patoloxía, la estructuración d'una personalidá narcisística, implica una detención o fixación del desenvolvimientu de la persona a etapes infantiles de fonda gratificación, o nuna regresión del individuu a estos periodos, pola so incapacidá pa tolerar y enfrentar los retos y fracasos que la maduración y la vida impónen-y (cf. André Green).

Traces de la personalidá narcisista

La personalidá narcisista carauterizar por un patrón grandiosu de vida, que s'espresa en fantasíes o maneres de conducta que incapacitan al individuu pa ver al otru. La visión de les coses del narcisista ye'l patrón al cual el mundu tien de sometese. Pa los narcisistes el mundu empónse y tien d'obedecer a los sos propios puntos de vista, que considera irrebatibles, infalibles, autogenerados. Les coses más obvies y corrientes, si asocédense-y a él o ella, tienen de ser vistes con almiración y enfílase na espresión de les mesmes. Hai nel Narcisista una perenal sei d'almiración y adulación. Esta necesidá lo incapacita pa poder cavilgar tranquilamente y valorar serenamente la realidá. Vive más esmolecíu pola so actuación, en cuanto al efeuto teatral y reconocencia esterna de les sos aiciones, que na eficacia real y utilidá de les mesmes. En resume, les persones narcisistes, inda cuando pueden tener una aguda intelixencia, esta tópase obnubilada por esa visión grandiosa de sigo mesmes y pola so fame de reconocencia. Llama l'atención, entós, cómo munches persones pudiendo ser esitoses, granibles y creatives, someten la so vida a combayones mediocridaes. Cuando los narcisistes exercen posiciones de poder, arrodiar de persones, que pola so propia condición, son inferiores a él o ella, y d'otres, que-y fadrán la corte solo en función d'un interés mezquino. Elles, drogaes pol so discursu autu-empobináu, nun son capaces de cavilgar y escuchar lo que'l mundu esternu gláya-yos.^{[necesita referencies]}

Per otru llau, la personalidá narcisista ye, en sí mesma, ye una forma de sobrevivencia.^{[necesita referencies]} Vimos nel mitu cómo Narcisu ye'l productu d'una aición tarrecible. La personalidá narcisista naz d'una violencia, d'un tarrecible trauma, d'una firida inferida al individuu nes sos primeres etapes del desenvolvimientu o antes, cuando la firida ye la madre y ella tresmite al fíu la so rensía, el so dolor, la so rabia y la so medrana. Abelúgase, el traumatizáu, na so propia imaxe de grandiosidá, ello déxa-y alzar la so maltrecha autu-envalora y sentise un pocu meyor consigo mesmu. La so fame insaciable de reconocencia se asila na almiración y la adulación de quien lo arredolen.^{[necesita referencies]}

El narcisista ye una persona que puede ser bien esitosa, en cuanto al rellumu esternu refierse. Él nun se plantega duldes tocantes a la realidá de les sos idees, sían estes brilloses o non. Asina vemos cómo persones con una intelixencia mediocre y una cultura probe, esguilen posiciones sorprendentes, pa elles el recapacitar nun esiste. Entá les más insulses idees son espresaes con un espíritu mesiánicu, namorar de les idees d'otros y facer mesmes ensin la más mínima considerancia moral nin ética. Estos postreros llogren capitalizar a una horda de Narcisistes depresivos que creen, ingenuamente, na verdá espresada pol pseudo-maestru. Ellos van siguir fielmente, nun importa qué erráu tea:

Sobre la pena duermo solu y unu, pena ye la mio paz y pena la mio batalla, perru que nin me dexa nin se calla, siempres al so dueñu fiel pero importuno.

escribe Miguel Hernández, retratando esta suerte de personalidá del narcisista depresivu, siempres fiel, signada pola murnia derrotada, que busca, con más ahínco qu'ésitu, daquién en quién creer, daquién en quien confiar el remediu a les sos miseries. D'estes murnies soledaes esperanzaes nútrese'l Narcisismu. La simbiosis completar col prestu a medies, con un buecu de fame y sei, que nunca se llega a apinar.

El recursu de la mitoloxía bríndanos la imaxe pa la comprensión de la conducta y el mitu de Narcisu ye concluyente na tarrecible frase del oráculu: «El neñu va tener llarga vida si nunca se repara a sigo mesmu». Asina, na non reflexón ye onde puede sobrevivir esti personaxe. Sicasí, Narcisu, en castigu al so ser desalmáu, ye tresformáu nuna planta que da unes flores bien belles, de golor cheiriento y estéril de frutu. El mitu diznos que nesti tipu de persones hai, a pesar de la so apariencia, daqué que güel bien mal.

Criterios diagnósticos del trestornu narcisista de la personalidá (TNP)

La DSM-IV estrema los trestornos de la personalidá en tres grupos basándose na similaridad de los síntomes. Esta agrupación categoriza al trestornu narcisista de la personalidá dientro del grupu B,(trestornos o desórdenes dramáticos, emocionales, o erráticos), de trestornos de la personalidá. Estos trestornos de personalidá tienen de mancomún un sentimientu escesivu de la mesma importancia. Asina s'inclúin tamién nesti grupu'l trestornu llende de la personalidá, el trestornu histriónicu de la personalidá y el trestornu antisocial de la personalidá.

Sicasí, la ICD-10 (Clasificación Internacional de Trestornos Mentales y de Comportamientu, publicada pola OMS en Xinebra, en 1992) considera al Trestornu Narcisista de la personalidá(TNP) como "un trestornu de personalidá que nun encaxar en nengún subapartado específicu", y apostra a la categoría conocida como "Otros trestornos específicos de personalidá", qu'inclúi tamién a los trestornos de personalidá excéntrico, "inquietu", neñón, pasivu-agresivu, y psiconeurótico.

El TNP carauterizar por un patrón xeneralizáu de grandiosidá (na fantasía o nel comportamientu), necesidá d'almiración y falta d'empatía, con un empiezu na adultez temprana y presente nuna variedá de contestos, indicáu por cinco (o más) de los siguientes:

Tien un sentíu grandiosu de la so propia importancia #

Absorber fantasíes d'ésitu ilimitáu, poder, brillantez, guapura, o amor ideal

Considérase especial y únicu: namái puede ser entendíu por, y namái tendría d'acomuñar con, otres persones especiales o d'altu estatus personal o institucional.
Rique escesiva almiración (ye un síntoma que denota una baxa autoestima y una gran esmolición por faer bien el trabayu y por cómo son vistos polos demás).
Tien un sentíu esaxeráu y non equitativo de los sos propios derechos. Piensa que se-y debe tou. Tien un sentíu de "categoría" con irrazonables mires d'un tratu especialmente favorable o d'una aceptación automática de los sos deseos.
Nes sos rellaciones interpersonales ye esplotador. Aprovechar de los demás pa consiguir los sos propios fines (espera que se-yos dea tou lo que deseye, ensin importar lo qu'ello suponga pa los demás, y puede asumir que los demás tán totalmente comenenciudos nel so bienestar).
Escarez d'empatía y ye ronciegu a reconocer o identificar les necesidaes y sentimientos de los demás.
Ye frecuentemente envidiosu de los demás o cree que los demás tiénen-y envidia (pueden llegar a devaluar a persones que recibieren una felicitación al pensar qu'ellos son más merecedores de la mesma).
Amuesa actitúes y comportamientos sobeyosos y altivos o prepotentes.

Wyatt y Hare, en 1997 establecen:

Clínicamente falando, cualquier persona socialmente disfuncional que se siente autorizada a usar el so poder pa controlar a otres persones poles que se siente amenazada, o que vive una fantasía pretenciosa, en llugar d'en la realidá, y que se ve a sigo mesma consistentemente como cimera a los sos compañeros y nagua por ser reconocíu como tal, axunta los requisitos del denomináu trestornu narcisista de la personalidá.

Pela so parte Roy Baumeister, (1996), nel so estudiu sobre la violencia psicolóxica, estableció que nel raigañu de la mayoría de les agresiones psicolóxiques atópense, de manera sistemática, individuos que presenten traces d'una personalidá narcisista.

Teoríes sobre'l trestornu narcisista de la personalidá y la vergüenza

Suxirióse que'l trestornu narcisista de la personalidá (TNP) pue tar rellacionáu con mecanismos de defensa de personar frente a la vergüenza^[6]

Gabbard suxer que'l TNP puede presentar dos subtipos.^[7] Reparó los del tipu "inalvertíu", (oblivious) con un comportamientu carauterizáu por grandiosidá, arrogancia ya inmutabilidá frente a la crítica ayena como a los sentimientos de los demás. Estremó, amás, un subtipo "hipervigilante", como vulnerables, hipersensibles y avergoñaos. Suxirió que los suxetos del tipu inalvertíu presenten un ego grande, poderosu y grandiosu n'espera de ser almiráu, envidiáu y apreciáu, lo cual ta n'antítesis col ego debilitáu y internalizado que s'escuende nun estáu xeneral de vergüenza, del cual el suxetu quier defendese. Sicasí, nel subtipo hipervigilante, el suxetu, en llugar de defendese contra'l sentimientu de devaluación, ta encegoláu con él, neutralizando esta sensación viendo a los demás como abusadores inxustos.

Jeffrey Young, qu'acuñó'l términu terapia de los esquemes (encuadrada na terapia racional emotiva conductual), téunica orixinalmente desenvuelta por Aaron T. Beck (1979), tamién rellaciona la vergüenza col TNP. Él ve'l llamáu esquema defeutivu como un esquema nuclear nel TNP, próximu a los esquemes de deprivación emocional y de derechos, (Entitlement).^[8] L'esquema defeutivu compensar con tres modo d'esquema (estratexes de emulación):

Rindición: Escueye acompañantes críticos o significativos. Esto asítia-y nuna situación d'inferioridá.
Evitación: Evita compartir pensamientos y sentimientos "vergonzosos" colos acompañantes o persones significatives por medrana al refugu.
Sobrecompensación: Portar d'una forma crítica o superior colos demás. Trata de superalo por aciu el perfeccionismu.

Tien De notase qu'un individuu con esti esquema puede nun emplegar los trés esquemes.

Aspeutos sociales ya implicaciones sociopolítiques de la patoloxía narcisista

En psicoloxía, la ontogenia sonsaña a la filoxenia, y lo que ye del individuu puede ser treslladáu ensin mayores dificultaes a la sociedá; yá dicíen los alquimistas que "lo que ta enriba ta embaxo" y que "lo que ta adientro ta fuera." Asina podemos especular que lo qu'asocede nel desenvolvimientu del individuu tamién asocede nel procesu de formación de les sociedaes.^{[necesita referencies]}

Siguiendo la nuesa llinia de pensamientu, les sociedaes pasen por una etapa de narcisismu primariu, como cuando les hordas bárbares, invadiendo a Europa, interésense namái nes sos necesidaes instintuales, nun reconocen al otru o a los otros y pasando a fueu y cuchiellu percima de pueblos y civilizaciones, destruyir. Siendo estos últimos pueblos, posiblemente más sofisticaos, plantégense duldes y son incapaces d'entender la violencia desamarrada poles necesidaes aniquilatorias de los más primitivos, esto signará el so destín.^{[necesita referencies]}

Per otra parte, diversos filósofos y sociólogos, caracterizaron la segunda metá del sieglu XX y lo que va del XXI como una dómina 'narcisista'.^{[necesita referencies]} Esta carauterización referir a delles carauterístiques de lo que tamién dio por ser llamáu 'posmodernidad': ante'l fracasu de la mayoría de les estructures sociales de la modernidá, y especialmente dempués de les 2 guerres mundiales, paez qu'Occidente entró nun procesu de metamorfosis, conducíu por un procesu de personalización, nel que'l narcisismu xuega un papel clave.

Especialmente, sociólogos como Christopher Lasch o Gilles Lipovetsky, dedicaron llibros enteros a les nueves carauterístiques sociales de la posmodernidad, ente les cualos tán: cultura del yo, expresivismo y énfasis na exteriorización de la persona, desiertu social y perda del sentíu, indiferencia ante cualquier realidá qu'implique tomar postura, apatía total de la mocedá, disolución de la política y preferencia pol ámbitu priváu en tolos sentíos, sobreinformación, consumu, democratización de la conocencia, y munchos otros factores que faen posible falar de la posmodernidad como una dómina 'narcisista' pos, al traviés del escesivu cultu al yo, la identidá personal y la so afirmación ta morriendo: na midida na que tolos procesos democratícense y dase un énfasis tan tarrecible a l'afirmación del yo xenuinu, ésti termina per esleir se nun ensame de 'yoes'.

Narcisismu coleutivu

Freud, en La civilización y los sos descontentos, enuncia: «Ye posible axuntar a un considerable númberu de xente n'amor mutuo, siempres qu'haya otra xente dexada fora pa recibir les manifestaciones de la so agresividá».

Y Erich Fromm, en Anatomía de la destructividad humana, diz:

El narcisismu coleutivu ye una de les fontes más importantes d'agresión humana y sicasí, como toles demás formes d'agresión defensiva, ye reaición a un ataque contra intereses vitales. Difier d'otres formes d'agresión defensiva en que'l narcisismu intensu en sí ye un fenómenu semipatológico. Considerando les causes y la función de sangrientes y crueles matances en masa como les asocedíes ente hindús y musulmanes nel momentu de la partición de la India o apocayá ente los musulmanes bengalíes y los sos gobernantes pakistaníes, vemos que'l narcisismu coleutivu desempeña verdaderamente un papel considerable, cosa nada sorprendente si tomamos en cuenta que nos les habemos coles poblaciones virtualmente más probes y miserables del mundu enteru.

Nel so llibru Desórdenes de la personalidá na Vida Moderna, Theodore Millon y Roger Davis afirmen que'l narcisismu patolóxicu ta acutáu a «los nobles y los ricos», y que «paez ganar prominencia namái nel sieglu XX». Acordies con ellos, el narcisismu podría tar acomuñáu con niveles cimeros na escala de necesidaes de Maslow. Según ellos, «los individuos de naciones menos adelantraes... tán demasiáu ocupaos tratando (de sobrevivir)... pa portase d'una forma sobeyoso y grandioso». Sicasí, d'acordies con Sam Vaknim (Malignant self-love) el narcisismu ye un fenómenu ubicuu por cuenta de que cada ser humanu, independientemente de la naturaleza o la cultura, desenvuelve un narcisismu sanu tempranamente na so vida. El narcisismu sanu convertir en patolóxicu cuando se produz l'abusu, y l'abusu ye un comportamientu humanu universal. Por "abusu" entiende'l refugu a reconocer les fronteres emerxentes del individuu.

Ver tamién

Referencies

↑ Chemana, Roland y Bernard Vandermersch (1998, 2004), Diccionariu de Psicoanálisis. Páxina 438. Buenos Aires: Amorrortu Editores. ISBN 978-950-518-105-6.
↑ Laplanche, Jean & Pontalis, Jean-Bertrand (1996), Diccionariu de Psicoanálisis, traducción Fernando Gimeno Cervantes. Páxina 228. Barcelona: Editorial Paidós. ISBN 978-84-493-0256-5.
↑ Nathaniel Branden. The psychology of self-esteem: a new concept of man's psychological nature. 1981.
↑ Morrison, Andrew. Shame: The Underside of Narcissism, The Analytic Press, 1997. ISBN 0-88163-280-5
↑ Freud, Sigmund, Introducción al narcisismu en: Obres Completes, Vol. XIV, Amorrotu, B. Aires, 9ª Edición, 1996. (Traducción del alemán por José Luis Etcheverry, títulu orixinal: Zur Einfuhrung des Narzissmus(1914) ISBN 950-518-590-1.
↑ Wurmser, L., «Shame, the veiled companion of narcissism.» En The Many Faces of Shame, Nathanson, D. L. New York, Guilford, 1987, páxs. 64-92.
↑ Gabbard GO, {{enllaz rotu|1=subtypes of narcissistic personality disorder. |2=http://jppr.psychiatryonline.org/cgi/external_ref?access_num=2819295&link_type=MEDTwo |bot=InternetArchiveBot }} Bull Menninger Clin 1989; 53:527-532.
↑ Young, Klosko, Weishaar: Schema Therapy - A Practitioner's Guide, 2003, p. 375.

Bibliografía

Freud, Sigmund. Obres completes. Volume XIV: Trabayos sobre metapsicoloxía, y otres obres (1914-1916), «Contribución a la historia del movimientu psicoanalíticu». Capítulu II: Introducción del narcisismu (1914). Buenos Aires/Madrid: Amorrortu, 1979. ISBN 978-950-518-590-0
Green, André. Narcisismu De Vida, Narcisismu De muerte. Amorrortu, 1999. ISBN 950-518-478-6
Lasch, Christopher. La cultura del narcisismu. Editorial Andrés Bello, 1999. ISBN 84-89691-97-5
Lipovestky, Gilles. La era del vacíu. Editorial Anagrama, 1986. ISBN 84-339-6755-X

N'inglés

Baumeister, R. F. et al., (1996) «Relation of threatened egotismo to violence and agression: the dark side of high self-esteem.» Psychological Review, 103, (1), páxs. 5-33
Twenge, Jean M. y W. Keith Campbell, The Narcissism Epidemic. Living in the Age of Entitlement. Free Press. New York (2009). 339 páxs.

Enllaces esternos

[1] Chemana, Roland y Bernard Vandermersch (1998, 2004), Diccionariu de Psicoanálisis. Páxina 438. Buenos Aires: Amorrortu Editores. ISBN 978-950-518-105-6.

[2] Laplanche, Jean & Pontalis, Jean-Bertrand (1996), Diccionariu de Psicoanálisis, traducción Fernando Gimeno Cervantes. Páxina 228. Barcelona: Editorial Paidós. ISBN 978-84-493-0256-5.

[3] Nathaniel Branden. The psychology of self-esteem: a new concept of man's psychological nature. 1981.

[apm-4] Morrison, Andrew. Shame: The Underside of Narcissism, The Analytic Press, 1997. ISBN 0-88163-280-5

[5] Freud, Sigmund, Introducción al narcisismu en: Obres Completes, Vol. XIV, Amorrotu, B. Aires, 9ª Edición, 1996. (Traducción del alemán por José Luis Etcheverry, títulu orixinal: Zur Einfuhrung des Narzissmus(1914) ISBN 950-518-590-1.

[shame1-6] Wurmser, L., «Shame, the veiled companion of narcissism.» En The Many Faces of Shame, Nathanson, D. L. New York, Guilford, 1987, páxs. 64-92.

[shame2-7] Gabbard GO, {{enllaz rotu|1=subtypes of narcissistic personality disorder. |2=http://jppr.psychiatryonline.org/cgi/external_ref?access_num=2819295&link_type=MEDTwo |bot=InternetArchiveBot }} Bull Menninger Clin 1989; 53:527-532.

[8] Young, Klosko, Weishaar: Schema Therapy - A Practitioner's Guide, 2003, p. 375.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]