Provincia de Curdistán
La provincia de Curdistán (en persa: استان کردستان, en UniPers: Ostân-y Kordestân; en curdu: پارێزگهی کوردستان, Parêzgeha Kurdistanê) ye una de les 31 provincies d'Irán. Nun tien de confundir se cola área xeográfica del Curdistán Iranín, qu'ocupa mayor superficie.
| Provincia de Curdistán | |
|---|---|
 | |
| Alministración | |
| País |  Irán |
| ISO 3166-2 | IR-12 |
| Tipu d'entidá | provincia d'Irán |
| Capital |
Sanandaj (es)  |
| División |
ver
|
| Xeografía | |
| Coordenaes | 35°43′40″N 46°58′01″E / 35.7278°N 46.9669°E |
 | |
| Superficie | 29137 km² |
| Llenda con |
Gobernación de Solimania (es) , Azerbaixán Occidental y Provincia d'Hamadán |
| Demografía | |
| Población | 1 603 011 hab. (2016) |
| Densidá | 55,02 hab/km² |
| Más información | |
| Estaya horaria | UTC+03:30 |
 | |
La provincia de Curdistán tien 28 817 km² de superficie que tomen namái una octava parte de les zones curdes habitaes d'Irán o del Curdistán Iranín.[1]
Atopar al oeste del país, ye fronteriza con Iraq y llenda cola provincia d'Azerbaixán Occidental al norte, Zanyán al nordeste y Kermanshah al sur. La so capital y centru de la provincia ye Sanandaj, (en curdu: Sinne). Otres grandes ciudaes son Marivan, Baneh, Saqqez, Qorveh, Bijar, Sardasht Kamyaran y Diwandarreh. Ye una de les rexones más montascoses y fríes d'Irán.
Historia editar
Tribus aries establecer nesta rexón dempués de la so inmigración a Irán. Ye dende equí onde empezaron los primeros planes pa derrocar a los asirios, concluyendo na so derrota final nel 612 e.C., y preparando l'escenariu pal empiezu del Imperiu Mediu.
Cuando los árabes islámicos atacaron l'Imperiu sasánida nel añu 634, munchos curdos aguantaron a la so invasión, pero finalmente tuvieron que sometese al mandatu musulmán. Nel 835, unu de los dirixentes curdos sulevar contra Al-Mutasim, pero foi finalmente derrotáu. Los curdos subleváronse delles vegaes contra los califes árabes, pero fueron derrotaos.
Nos siguientes cien años, el Curdistán convertir nel escenariu de diversos conflictos ente los distintos invasores, incluyíos los mongoles y los timúridas. El so cayente empezó nel sieglu XVI, cuando'l tráficu marítimu sustituyó a la famosa Ruta de la Seda.
Tres la orde de Sultán Muhammad Khodabandeh (Öljaitü), construyóse una pequeña ciudá na rexón de Bisutun col nome de Soltanabad Chamchal pa funcionar como centru políticu y oficial del Curdistán na Edá Media. Siguió siendo la capital un sieglu y mediu más, hasta que nel añu 1372, el gobiernu treslladar al fuerte de Hassanabad, 6 km al sur de Sanandaj. Alredor del sieglu XIV, la tribu Ardalan establecer en Sanandaj como gobernantes d'esta rexón.
Según los escritos de Sharafnama-Sharaf al-Din Bitlisi, antes conocíu como'l líder de la tribu, Bawa Ardalan, foi un descendiente de "Ahmad b. Marwan", que gobernó en Diyarbakır. Él asitióse ente los goranis del Curdistán y escontra el final del periodu mongol fíxose cargu de la rexón de "Şllabre Zor", onde s'estableció a sigo mesmu como señor absolutu. Él ye consideráu como'l fundador del principáu de Ardalan, a esti principáu pertenecíen los territorios de Zardiawa, Janaqin, Kirkuk, y Kifri, que yá yeren la patria de la curdu-goranis. La capital del principáu per primer vegada foi Sharazour, pero treslladar a Sinne más palantre. Mientres el reináu d'Ismail I, el fundador de la dinastía Safávida, los curdos suníes (ente ellos los Ardalan) fueron sofitaos polos califes otomanos contra'l gobiernu chiita de los safávidas. Cuando Soleiman Khan Ardalan llegó al poder nel añu 1630, el tronu foi treslladáu a Sanandaj y a partir d'entós, los gobernantes contribuyeron al florecimientu y desenvolvimientu de la zona.
Anguaño, el pueblu curdu tien representación tanto como Curdistán iranina como iraquina na UNPO.
Xeografía editar
La provincia de Curdistán ye una rexón totalmente montascosa que puede estremase en dos seiciones topográfiques, occidental y oriental, según si atopar al este o l'oeste de Sanandaj. La provincia de Curdistán, ta predominantemente cubierta per montes y llombes, tien munchos ríos, llagos y cueves, polo que siempres atraxo a un gran númberu de turistes y aficionaos l'alpinismu, esquí y deportes d'agua. Tien una superficie de 28 817 km², que pola so estensión ye similar a la d'Albania.
El Zarrinehorood, de 302 km de llargu, ye unu de los ríos más llargos de la provincia. Les riberes ufierten grandes oportunidaes pa la recreación pel so abondosu agua, que ye ideal pa la práutica de deportes náuticos. Esti ríu escurre escontra'l norte y desagua nel llagu Urmía. El ríu Sirvan ye otru prominente ríu nesta provincia, percuerre una llarga distancia, pa finalmente xunise al Tigris n'Iraq. El Zarineh Rood y el Simineh son otros dos importantes ríos d'esta provincia. Esiste un gran númberu d'especies marines y aves que viven nes riberes de los numberosos ríos de la provincia, que pueden atopar ende'l so hábitat ideal.
El llagu Zarivar ye'l llagu más bellu de la provincia, atopar a los pies d'altos montes, ufiertando un curiosa vista. El llagu tien una fondura máxima de 50 metros y una fondura media de 3 m, y ta arrodiáu de trupos montes. Tola coleición del llagu, los montes y los montes xeneren un panorama fascinante. Esti llagu, que tien un llargor de 5 km y un anchor máximo que de 1,7 km, asitiar al oeste de Marivan. La presa del llagu Vahdat, al norte de Sanandaj, ufierta escelentes oportunidaes pa la pesca y los deportes d'agua. Curdistán beneficiar de munches fontes d'agua mineral, les más destaques son: Govaz al noroeste de Kamyaran, Abetalkh cerca de Bijar y Baba Gorgor al norte de Ghorveh.
La cueva Kereftoo, cerca de Divandarreh, ye un sitiu natural arqueolóxicu únicu. Nel interior de la cueva hai una serie d'antiguos edificios conocíos como'l Templu de Heraclio, porque'l nome d'esti dios griegu ta talláu nel techu d'una de les sales. La cueva Shoovi, de 267 m de llargu, ye otra cueva destacada, que s'atopa cerca de la ciudá de Baneh.
El monte Charkhaln de 3330 m d'altor, el monte Chehelcheshmeh de 3173 m, el monte Hossein Bak de 3091 m, y el monte Masjede Mirza de 3059 m, son les otres grandes montes del Curdistán.
Curdistán tien vastos montes y abellugos, onde habiten munchos animales y aves, seguros de los daños de los seres humanos, como'l lleopardu, el carneru, la cabra selvaxe, les hienes, los chacales, los llobos, los foinos y aves tales como la perdiz, el coríu selvaxe, la cigüeña, el loru y l'águila.
Cultura editar
La población de la provincia en 1996 yera de 1 346 383 de los cualos el 52,42 % yeren habitantes de zones urbanes y 47,58 % de población rural. El pueblu curdu ye la población mayoritaria nesta provincia, falen sorani-curdu, un idioma noroccidental de les llingües iranies. La rexón histórica llámase Ardalan.
La llingua curda ta categorizado nel grupu de les llingües indoeuropees, con una distintiva forma gramatical. Esti llinguaxe n'Irán tien diversos dialeutos, Sorani, Hewrami, Feyli, Kalhuri y Kurmanji. La mayoría de les persones na provincia de Curdistán falen variantes del curdu sorani, tamién conocíu como dialeutu "Ardalani". El curdu hewrami tamién se fala alredor de Marivan, nuna rexón llamada "Hewramanî Text". Nes partes orientales de la provincia como en Bijar y Qorveh tán habitaes por azerbaixanos que falen azerbaixanu.
Ciudaes y pueblos editar
Economía editar
Les principales actividaes de los habitantes son l'agricultura y la ganadería moderna. Los principales productos agrícoles son el trigu, la cebada y les frutes. Les principales actividaes industriales nesta provincia son les industries químiques, de metal, testiles, de cueru y d'alimentación.
Ver tamién editar
Referencies editar
Enllaces esternos editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Provincia de Curdistán 
.
Datos: Q134386- Multimedia: Kurdistan Province
