Shahnameh
Shāhnāmé, o Shāhnāma (en persa: شاهنامه ) (otres denominaciones tamién usaes son Shahnama, Shahnameh, Shahname, Shah-Nama, etc.), "El Llibru de los Reis" o "La Épica de los Reis", ye una gran obra poética escrita pol poeta persa (iranín) Ferdousí escontra'l 1000 y ye la epopeya nacional del mundu de fala persa. El Shāhnāmeh cunta la historia y mitoloxía d'Irán dende la creación del mundu hasta la conquista d'Irán poles fuercies islámiques nel sieglu VII.
.jpg)
Amás de la so importancia lliteraria, el Shâhnameh, que foi escritu casi na so totalidá en persa, foi clave p'alicar la llingua persa depués de la influencia exercida pol árabe. Esta obra avolumada, ye considerada polos falantes de persa como una obra maestra de la lliteratura, que tamién recueye la historia d'Irán, los sos valores culturales, les sos relixones ancestrales (zoroastrismu), y un sentíu fondu de patria. Ferdousí conclúi'l Shâhnameh nun momentu nel cual la independencia nacional fuera amenazada. Magar esisten dellos héroes y heroínes memorables de carauterístiques clásiques nesta obra, el gran héroe ye Irán.
Ibn al-Athir llamar el "Corán Persa", a pesar de qu'esti títulu nun ye d'usu corriente ente los falantes de llingua persa, pero en dalguna midida ilustra la importancia qu'esti llibru representa pa tolos falantes de llingua persa, incluyendo Afganistán y Taxiquistán, pa otros falantes de persa d'Asia Central, Paquistán y hasta en China, la India, y a los iraninos que viven fora del so país dende la revolución de 1979.
Esti llibru ye tamién importante pa los 200.000 zoroastrianos que queden nel mundu, porque'l Shâhnameh dexa rellacionar los empiezos del zoroastrismu cola derrota del últimu rei zoroastriano a manes de los invasores árabes.
Fuentes
editar
Esiste ciertu discutiniu ente los estudiosos con al respective de les fontes del Shâhnameh. La épica de Ferdousí probablemente ta basada nuna versión en prosa la cual bien posiblemente fuera un compilado de vieyes histories iranines, fechos históricos y lleendes. Sicasí, ensin batura a duldes hai un fuerte calquier ya influencia de la lliteratura oral, lo cual manifiéstase nel estilu del Shahnameh que presenta carauterístiques tantu de la lliteratura escrita como oral. Dalgunos de los personaxes de la Épica son d'orixe indo-iranín, y esisten referencies a ellos en fontes tan antigües como l'antiguu Avesta y entá nel Rig Vedá hindú. El Shâhnameh foi escritu en Persa Mediu (Pahlavi), que nesa dómina taba en remisión.
El Shâhnameh de Ferdousí, un poema épicu con más de 60.000 pareados, básase principalmente nuna obra en prosa del mesmu nome compilada pol poeta nos sos primeros años en Tus la zona de la cual yera nativu. Esti Shâhnameh en prosa de la mesma yera en gran midida una traducción d'una obra en Pahlavi, una compilación de la historia de los reis y héroes d'Irán dende tiempos míticos hasta'l reináu de Khosro II (Cosroes II) (590-628), pero tamién contién material adicional que sigue la historia cola cayida de los Sasánidos a manes de los árabes a mediaos del sieglu VII. El primeru n'empezar la versificación d'esta crónica de la Persia llexendaria y pre islámica foi Daqīqī-y Bal<o>kh</o>ī, un poeta de la corte de los Samánides, quién solo pudo completar unos 1000 versos enantes de morrer. Estos versos, que conteníen el surdimientu del profeta Zoroastru, fueron darréu incorporaos por Ferdousí, cola debida reconocencia, nel so propiu poema.
La obra
editarEl Shâhnameh rellata la historia d'Irán, empezando cola creación del mundu y l'introducción de les artes de la civilización (el fueu, el cocinar, la metalurxa, la llei) a los Arios - pueblos iranios y conclúi cola conquista de Persia polos árabes. La obra nun ye puramente cronolóxica, anque esiste un ciertu fluxu d'acontecimientos al traviés del tiempu. Dalgunos de los personaxes viven per cientos d'años (al igual que dalgunos de los personaxes de la Biblia), pero la mayoría viven vides de duración normal. Hai munchos shāhs qu'apaecen y clísense, al igual qu'héroes y villanos, que tamién trescurren polos rellatu. Les úniques imáxenes que subsisten a lo llargo de la obra son les del Gran Irán, y una socesión d'amaneceres y puestes de sol, nenguna de les cualos ye esautamente igual a la otra, y qu'ilustren el pasu del tiempu.
El Padre Tiempu, una imaxe símil a Saturno, ye un recordatoriu de la traxedia de la muerte y la perda, a la que-y asocede un nuevu amanecer, trayendo consigo la esperanza d'un nuevu día. Nel primer ciclu de la creación, la maldá ye esterna (el demoniu). Nel segundu ciclu, reparar l'empiezu del odiu familiar, el mal comportamientu, y la maldá enfusando la naturaleza humana. Los dos fíos mayores del Shāh Fereydūn siente avaricia y envidia escontra'l so hermanu más nuevu'l cual ye inocente y, pensando que'l so padre favorecer a él, matar. El fíu del príncipe asesináu venga la muerte del so padre, y toos vense somorguiaos nun sangrientu ciclu de muerte y vengación.
Nel tercer ciclu, preséntense una serie de shahs con debilidaes y falles. Hai una historia como la de Fedra na mitoloxía griega del Shāh Kay Kāūs, la so esposa Sūdāba, y la so pasión y refugu pol so fiyascu, Sīyāvash.
Nel próximu ciclu, tolos personaxes son egoístes y malvaos. Esta épica ye la más escura de toles épiques, muncha de la cual tien dalgún tipu de resolución y catarsis. Esti tonu paecería ser reflexivu de dos tarrezas: la conquista de Persia polos árabes, y los últimos díes del zoroastrismu persa. La relixón antigua ta llarada de herexíes, y de dalguna forma la visión optimista de Zoroastru sobre l'habilidá del home pa escoyer dio-y la llombu a la vida y al mundu. Equí hai bayura de mala suerte y malhadado destín.
Ye na carauterización de les numberoses figures de la obra, tanto masculines como femenines, onde se manifiesta la visión de Zoroastru sobre la condición humana. Zoroastru enfatiza el llibre albedríu de los humanos. Tolos personaxes de Ferdousí son complexos. Nengún ye un arquetipu o una marioneta. Los meyores personaxes tienen falles, y los peores tienen rellumos d'humanidá.
El Shâhnameh y el so impautu na Persia moderna
editarCon posterioridá al Shâhnameh de Ferdousí, apaecieron al traviés de los sieglos un ciertu númberu d'obres de naturaleza similar dientro de la órbita d'influencia de la llingua persa. Ensin esceición, toes esta obres basar nel estilu y métodu del Shâhnameh de Ferdousí, pero nenguna llogró algamar el mesmu nivel de fama y popularidá.
Dellos espertos creen que la principal razón pola que güei el Idioma persa ye más o menos el mesmu llinguaxe que'l de la dómina de Ferdousí hai 1000 años deber a la esistencia d'obres como'l Shâhnameh de Ferdousí el cual exerció una influencia cultural y llingüística fonda y duradera. N'otra pallabres, el Shâhnameh en sí mesmu haise convertíu n'unu de les principales pilastres del llinguaxe persa modernu. L'estudiu de la obra maestra de Ferdousí convertir nun requisitu p'algamar maestría nel dominiu de la llingua persa per parte de los poetes que-y asocedieron, lo cual queda demostráu poles numberoses referencies que faen al Shâhnameh nes sos obres.
El Shâhnameh contién 62 histories, 990 capítulos, con un total de 60,000 versos acoplaos, polo que la so estensión ye siete veces mayor que la de la Ilíada de Homero, y aproximao doce veces el tamañu del poema alemán Cantar de los nibelungos. Esisten delles traducciones al inglés, casi toes resumíes. En 1925, los hermanos Arthur y Edmond Warner publicaron la obra completa en nueve volúmenes.
Sinopsis
editarEl Shâhnameh ye un gran monumentu de poesía y historia, siendo principalmente'l rellatu poéticu de lo que Ferdousí, los sos contemporáneos, y los sos predecesores consideraben el rellatu de la historia antigua d'Irán. Munchos d'estos rellatos yá esistíen en prosa, por casu el Shâhnameh d'Abu Mansur Abd-al-Razaq. Solo una pequeña proporción de la obra de Ferdousí, en distintes seiciones del Shâhnameh, ye dafechu de la so autoría. Amás de les descripciones detallaes de delles escenes y fenómenos, esta obra espresa les sos reflexones sobre la vida, les sos creencies relixosu y éticu y la so almiración pola virtú, la so allabancia a los sos patrones, y les referencies qu'utilizó. El restu de la obra estremar en trés partes socesives: la edá mítica, la edá heroica, y la edá histórica.
La edá mítica
editarDepués d'un empiezu de invocación a Dios y a la Sabiduría, el Shâhnameh brinda una descripción de la creación del mundu y del home según les creencies de los Sasánidas. Esta introducción sigue cola historia del primer home, Keyumars, quien tamién foi'l primer rei depués d'un periodu d'analayar pel monte. El so nietu Hushang, fíu de Sīyāmak, afaya'l fueu por accidente y establez la fiesta de Sadeh nel so honor. Nesta seición preséntense les histories de Tahmuras, Jamshid, Zahhāk, Kawa o Kaveh, Fereydūn y los sos trés fíos Salm, Tur, y Iraj, y el so nietu Manuchehr. Esta seición del Shâhnameh ye relativamente curtiu, con un total de 2100 versos lo que representa'l cuatro per cientu de tol llibru, y narra los eventos cola simplicidá y maestría d'una obra histórica. Naturalmente, la fuercia y guapura de la poesía de Ferdousí contribuyeron en gran midida a realzar el rellatu d'esti periodu faciéndolo curiosu y llenu de vida.
La edá heroica
editarCasi dos tercios del Shâhnameh tán dedicaos a la "Edá de los héroes", que toma dende'l reináu de Manuchehr hasta la conquista d'Alexandru Magnu (Sekandar). La principal carauterística d'esti periodu ye'l rol destacáu que desempeñen los héroes Sagzi (Saka) o Sistānī que formen la columna vertebral del Imperiu persa. Garshāsp ye mentáu de volao xunto col so fíu Narimān, Sām el fíu d'esti postreru, ye un paladín de Manuchehr mientres el so reináu en Sistān. Los sos socesores fueron los sos fíos Zāl y Rostam, los más bravos de los bravos, y dempués Farāmarz.
El Shâhnameh describe con maestría y precisión la sociedá feudal na que vivíen con parabuxel. N'efeutu, les descripciones de los maestros son tan vívidas que'l llector siéntese parte o observador cercanu de los eventos. El tonu ye épicu y enérxicu, ente que'l llinguaxe ye desaxeradamente ricu y variáu.
Ente les histories que se rellaten nesta seición atopa'l romance de Zal y Rudāba, los siete etapes (o trabayos) de Rostam, Rostam y Sohrāb, Sīyāvash y Sudāba, Rostam y Akvān Dīv, el romance de Bižan y Manīža, les guerres contra Afrāsīyāb, el rellatu de Daqiqi de la historia de Goshtāsp y Arjāsp, y Rostam y Esfandyār.
Ye de destacar que la lleenda de Rostam y Sohrāb que se presenta nel Shâhnameh, empieza como ye costume con un detalláu preludiu llíricu. Equí Ferdousí atopar nel cumal del so poder poéticu y amuesa tol so potencial como un peracabáu maestru nel arte de narrar histories. Los cerca de mil versos d'esta traxedia conformen unu de los cuentos más emotivos de la lliteratura mundial.
La edá histórica
editarUna curtia mención a la Dinastía arsácida de Partia sígue-y a la historia d'Alejandro y preciede a la d'Ardashir I, el fundador de la Dinastía Sasánida. Depués, la historia Sasánida ye descrita con gran precisión. La cayida de los Sasánidas y la conquista d'Irán polos árabes son rellataes en forma romántica, y con un llinguaxe por demás poéticu. Equí, el llector puede fácilmente ver a Ferdousí en persona llamentándose pola catástrofe, y sobre lo que la llapada la llegada del "exércitu de les tiniebles".
Según Ferdousí, la edición final del Shâhnameh contenía unos sesenta mil distiches. Pero esto ye solo un númberu averáu; la mayoría de los manuscritos confiables que llegaron hasta los nuesos díes dexaron caltener unos cincuenta mil distiches. Nezami-y Aruzi indica que la edición final del Shâhnameh unviada a la corte del Sultán Mahmud de Ghazni foi armada en siete volúmenes.
El mensaxe del Shâhnameh
editar
L'estilu de Ferdousí ye'l d'un poeta peracabáu. El so llinguaxe épicu ye ricu, emotivu y suntuosu. Los toques personales que tien el Shâhnameh eviten que se convierta nun grebu rellatu de narratives históriques. Nenguna historia foi lleida con tanta avidez, creída con tanto convencimiento, y tan ardientemente atesorada n'Irán, como'l Shâhnameh de Ferdousí. Si hai una historia qu'influyó sobre los sos llectores, ye'l Shâhnameh y na forma más refinada posible. Ferdousí trunfó, ellí onde tantos líderes militares y relixosos "Tājīk" fallaron .
Ello ye que Ferdousí ta tan seguro de la inmortalidá y trescendencia de la so obra maestra, qu'él lo espresa nestos versos:
بناهاى آباد گردد خراب
ز باران و از تابش آفتاب
پى افكندم از نظم كاخي بلند
كه از باد و باران نيابد گزند
نميرم از اين پس كه من زندهام
كه تخم سخن را پراكندهام
Banāhāye ābād gardad kharāb
ze bārānō az tābeshē āftāb
pay afkandam az nazm kākhī boland
ke az bādō bārān nayābad gazand
nemiram az īn pas ke man zendeh'am
ke tokhme sokhan rā man parākandeh'am
"Les edificaciones de la ciudá deteriórense
por causa de l'agua y la lluz del Sol."
"Toi estimáu a esti gran palaciu del versu [El Shahnameh]
Yá que nun puede ser vencíu pol vientu nin l'agua"
"Yo nun voi partir cuando concluya la mio vida,
Voi Permanecer na grana de la llingua persa"
Ferdousí nun espera que'l so llector pase sobre los eventos históricos de forma indiferente, sicasí píde-y al so llector que considere les temes con cuidu, p'asina entender les causes del ascensu y cayida de los homes y les naciones; y aprender del pasáu pa poder ameyorar el presente, y poder formular meyor el futuru.
Ferdousí enfatiza la so visión que dau lo transitorio de la vida nesti mundu, y como toos tamos solo de camín, tenemos de ser sabios y evitar la crueldá, la mentira, l'avaricia, y otros males tradicionales; sicasí tenemos de lluchar pola xusticia, l'honor, la verdá, l'orde, y otres virtúes tradicionales.
El mensaxe que tresmite'l Shâhnameh de Ferdousí ye la idea que la historia del imperiu Sasánida yera un tou inmutable y completo: empezó con Keyumars, el primer home, y terminó col so socesor númberu cincuenta, Yazdegerd III, seis mil años d'historia d'Irán. La xera de Ferdousí foi evitar qu'esta historia perdiera la so conexón coles futures xeneraciones d'iranines.
Estudiosos del Shâhnameh
editar- Dick Davis autor de "Épica y sedición: El Casu del Shahnameh de Ferdowsi" Archiváu 2007-05-31 en Wayback Machine y traductor de "Shahnameh: El llibru persa de los reis" Archiváu 2007-06-07 en Wayback Machine
- Shahrokh Meskoob
- Mir Jalaleddin Kazzazi
- Jalal Matini (Editor de Iran Shenasi Archiváu 2007-03-10 en Wayback Machine )
- Jalil Doostkhah (Centru pa estudios iraninos CFIS )
Ver tamién
editar- Rostam y Sohrab (ópera)
- Triloxía persa
- Shâhnameh Characters
- Flying Throne of Kai Kavus
- Vis o Ramin (Un llibru similar al Shâhnameh pero que trata sobre histories de lleenda de Partos)
Fuentes y referencies
editarFuentes n'inglés
- Abolqasem Ferdowsi, Dick Davis trans. (2006), Shahnameh: The Persian Book of Kings ISBN 0-670-03485-1, modern English translation, current standard. See also
- Clinton, Jerome W. (translator) The Tragedy of Sohrab and Rostam: From the Persian National Epic, the Shahname of Abdol-Qasem Ferdowsi 2nd ed. (University of Washington Press, 1996) (abridged selection)
- Clinton, Jerome W. (translator) In the Dragon's Claws: The Story of Rostam and Esfandiyar from the Persian Book of Kings (Mage Publishers, 1999)
- Davis, Dick, (translator) Stories from the Shahnameh of Ferdowsi
- Vol. 1, The Lion and the Throne, (Mage Publishers, 1998)
- Vol. 2, Fathers and Sons, (Mage Publishers, 1998)
- Vol. 3, Sunset of Empire, (Mage Publishers, 2003)
- Davis, Dick, (translator), The Legend of Seyavash, (Penguin, 2001, Mage Publishers 2004) (abridged)
- Levy, Reuben (translator), The Epic of the Kings: Shah-Nama, the National Epic of Persia, (Mazda Publications, 1996) (abridged prose version)
- Warner, Arthur and Edmond Warner, (translators) The Shahnama of Firdausi, 9 vols. (London: Keegan Paul, 1905-1925) (complete English trate translation)
- Hassan Anvari, Ancient Iran's Geographical Position in Shah-Nameh (Iran Chamber Society, 2004). [1]
Traducción parcial al español
- Firdusi, Hakim Abdul-Qasim, El llibru de los reis. Histories de Zal, Rostam y Sohrab, traducíu del persa por Clara Janés Nadal y Ahmad Mohammad Taherí, Madrid: Alianza Editorial, 2011. ISBN 978-84-206-6330-2.
Referencies
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Shahnameh.
- Shahnameh, Traducción al inglés por Helen Zimmern.
- Rostam, adautación a cómic de delles histories del Shahnamé.
- Shahnameh, traducción inglesa de Helen Zimmern.
- Shahnameh Archiváu 2008-04-10 en Wayback Machine, traducción inglesa de Arthur y Edmond Warner.
- New Translation of 'Persian Book of Kings' - March, 2006 from NPR, and "The Epic of Iran" - April, 2006, from the New York Times. Also, on 14 May 2006, Washington Post Pulitzer Prize winning book critic Michael Dirda reviewed Dick Davis's translation "Shahnameh: The Persian Book of Kings" "This marvelous translation of an ancient Persian classic brings these stories alive for a new audience.". The illustrated three-volume slipcase edition of this translation is ISBN 0-934211-97-3
- Shahnama Image Collection Archiváu 2009-02-10 en Wayback Machine
- Images from illustrated versions of Shahnameh Archiváu 2006-07-20 en Wayback Machine
- Metropolitan museum on the shahnama
- The Asia Society; Illustrated Shahnameh
- Fuentes perses
- Complete Persian text Archiváu 2007-05-08 en Wayback Machine
- Shahnameh website Archiváu 2008-04-06 en Wayback Machine
