Villangómez

Villangómez, códigu ye INE-448, ye unu de los múltiples nucleos rurales asitiáu nel partíu xudicial de Lerma, dientro de la provincia de Burgos, en Castiella y Llión, (España).

Villangómez
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Burgos
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	Villangómez (es)
Códigu postal	09339
Xeografía
Coordenaes	42°10′43″N 3°46′34″W
Villangómez Villangómez (España)
Superficie	38.35 km²
Altitú	861 m
Llenda con	Arcos de la Llana
Demografía
Población	225 hab. (2023) - 132 homes (2019) - 82 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.06% de provincia de Burgos
Densidá	5,87 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
villangomez.es

Esta pequeña llocalidá burgalesa cuenta con una área de 38´5 km², a una distancia de 21 km de la capital de provincia. La so densidá demográfica ye de 238 habitantes (según datos de 2013).

Villangómez ye la capital del conceyu, que cunta amás cola llocalidá de Villafuertes y los despoblaos de:

• Basconcillos; Coordenaes: 42°11'46"N 3°47'35"W
• Quintanilleja; Coordenaes: 42°11'23"N 3°44'30"W

Historia

Villangómez ye una llocalidá antigua qu'esistía yá na dómina romana, yá que se caltienen pequeñes muestres de "terra sigilata", atopaes n'El Llixu, pandiella qu'apodera'l pueblu, y que respuenden a la so proximidá cola calzada romana que xunía Clunia con Cantabria.

Queda documentáu que'l nome de Villangómez deriva de Villa de Don Gómez (pol so fundador Don Gómez), que ye como roblaben en 1185 los vecinos de la llocalidá nun pergamín de la Catedral de Burgos. Dichu documentu foi robláu por García Martínez de Villa don Gómez y Rodrigo Martínez de Villa don Gómez, dambos testigos d'una venta de la condesa doña Urraca al obispu de Burgos. Anque naquel documentu yera la primer vegada que pudo lleese el nome del pueblu.

Behetrías de la llocalidá de Villangómez

Villangómez y tol Campu de Muñó pertenecíen a la merindad de Muñó, que foi repobláu, al igual qu'otres fronteres de Castiella, rápido en fundando la ciudá y el castiellu de Burgos nel añu 884. Los foramontanos atoparon nesta zona les tierres abiertu y fértil qu'allampaben nes estrechures del norte, equí llograron collechar y vendimiar los sos majuelos ya incorporar recielles d'oveyes. Los grupos de repobladores ocupaben el territoriu pola llei de “pressura”, cola cual ocupaben parte del territoriu onde fundaben el pueblu y constituyíase el conceyu que señalaba la propiedá comunal y particular, d'esta forma formáronse cientas de llocalidaes, y, ente elles Villangómez.

Los adineraos medievales malapenes teníen posibilidaes onde asitiar les sos riqueces, asina que les invertíen nel campu y la ciudá, y asina lo fixo'l llinaxe catalán de los Brunet nel sieglu XVIII. Don Arnaldo Brunet y la so esposa, doña Guillerma, visitaron Castiella mientres los últimos años del reináu d'Alfonsu VIII; estos tuvieron un primoxénitu, don Liger, que más tarde mercó delles faciendes en Villangómez, unes tierres qu'en 1244 pasaríen a formar parte del estensu patrimoniu del Monesteriu de Santa María la Real de Bujedo de Juarros. Asina los monxos consiguieron posesión de bienes que poco dempués s'estenderíen poles llocalidaes de Montuenga y Cogollillos, yá sumíu. Pero estes tierres nun permanecieron estátiques, sinón qu'esti territoriu enanchóse y caltuvo hasta 1835. Pero hai munchos más datos de la vida secular d'esti interesáu pueblu, por casu en 1236 doña Teresa de Cercon en Val realizó la compra de delles de les tierres de Villangómez; o en 1254, cuando apaeció'l pueblu nel llibru de Préstamos de la diócesis de Burgos con un valor de 18 maravedinos. Los cambeos social y económicu de la segunda metá del sieglu XIX afectaron a Villangómez, sicasí nun camudaron l'espíritu de la villa, qu'entá permanez. L'espíritu de don Gómez, el fundador, moviólu a arriesgar vides y facienda so y de los sos amigos por unos ideales que dacuando, tuvo que defender col so trabayu y, dacuando cola espada qu'a esi preciu faíase entós na España qu'ellos queríen.

Villangómez apaez nel Llibru de les Behetrías de Castiella (1352), una institución de la que gociaben delles villes de Castiella pola que podíen escoyer al so “benefactor” y caltenelo cuanto quixeren. Per otra parte, nos censos del sieglu XVI, Villangómez apaecía nel partíu de Madrigalejo, acompañada d'otros nueve que suman casi 500 vecinos. Mientres el sieglu XVIII siguió nel réxime de realengu, nel cual caltúvose mientres tola so hestoria hasta la desapaición del réxime señorial.

Escudu

L'escudu de Villangómez cunta con una banda sinople verde perfilada d'oru en que'l so interior hai trés bezantes d'oru y dos espiges de trigu doraes entrepolaes. La parte inferior del escudu cunta con un castiellu, propiu de Castiella, sobre una onda de plata; na parte cimera una espada de plata so trés estrelles d'oru, la de centru d'ocho puntes y les otres de seis. Tou ello so un fondu coloráu intensu y so una gran y elegante corona formada por delles perlles.

Queda asina reflexáu nel escudu: la castellanidad de Villangómez nel campu de Gules; l'alcordanza de Don Gómez, fundador y soldáu na so espada; les villes amestaes nos dos estrelles de seis puntes qu'escolten a la d'ocho, que sería Villangómez. La banda sinople representa la vida agraria que tien la villa, y les espigues d'oru la so espresión y los trez bezantes son tres monedes, que simbolicen les transaiciones, compraventes, censos y rentes que s'operaron a lo llargo de la historia sobre'l campu de Villangómez.

Bandera

La bandera de Villangómez ye cuadrada y tricolor, en verde, mariellu y colloráu, oru y gules. Nel cantu esquierdu hai cinco girones triangulares color verde d'igual base y altor, qu'encaxen col mariellu na metá cimera de la bandera y col colloráu na cimera. El corazón de la bandera componer l'escudu de la villa.

Los colores de la bandera han d'entendese polos convecinos como trabayu y paz nel so campu, como trigu y prosperidá nel oru, y como sacrificiu y castellanía nel colloráu.

Esta bandera, que merez los honores del protocolu municipal y alministrativo ondea na fachada del conceyu de la llocalidá, escoltando y acompañando a les banderes d'España, Europa y Castiella y Llión.

Monumentos

A pesar del so tamañu, Villangómez cuenta con dellos monumentos construyíos a lo llargo de la so historia.

Ilesia Parroquial de San Cosme y San Damián .

Ta asitiada na parte norte del pueblu sobre una llomba magriza. Pueden contemplase perbién les dómines de construcción; la planta primitiva, de mediaos del sieglu XIII, conserva nel bistechu del ábside dolce canecillos románicos historiaos con cabeces de la fauna del llugar y ocho nel muriu llateral con cabeces humanes. Sobre esta primer ilesia, en sillería de lladriyu macizu y un metru d'altor a lo llargo de tola cubierta, remóntase la reconstrucción de la ilesia nel sieglu XVI. Al esterior, llama l'atención la so alta espadaña, de tres cuerpos con remate de frontón, boles y cruz. Pueden vese tamién los sos dos puertes: La más antigua, del sieglu XVII, tuvo cegada hasta 2014; asitiada al mediudía, apréciense los sos cinco arquivoltas, una de les cualos déxase ver al interior, con arranque de columna y capitel vexetal. La puerta que s'usa, so la espadaña, ye neoclásica, de finales del sieglu XVIII, en forma adintelada y rematada en frontón triangular dentáu.

El dia 3 de febreru de 2017, debíu al temporal de vientu derrumbáronse los dos cuerpos cimeros de la espadaña, asi como les sos correspondientes campanes, sobre la boveda y el coru de la ilesia, provocando graves daños estructurales, polo que se procedió al zarru pal cultu.Por cuenta de la hora del sucesu non s'han producíos daños personales.

Nel retablu principal, el templu construyir en planta de cruz llatina, d'una sola nave en cuatro tramos. Los sos arcos apuntaos revélennos el so estilu góticu-renacentista. Les bóvedes son sencielles, sacante la del presbiteriu. Lo que más destaca de la fábrica son los sos magníficos capiteles, dellos policromados, que contienen diverses escenes de fauna. El coru presenta un antepechu afligranado del sieglu XV. La pila bautismal ye románica, de vasu llisu, cantu moldurado y base cuadrada.

El retablu mayor ye neoclásicu de 1781 y constitúi la so meyor atraición artística; este ye obra del maestru Andrés Bolado, y foi doráu en 1785 por Luis Carazo. Nel centru presiden los patronos San Cosme y San Damián, a los sos llaos tán Santa Teresa y Santa Rita; nel remate puede vese una imaxe de la Virxe nel misteriu de la so Asunción; el retablu coronar un palombu como símbolu del Espíritu Santu.

Nes capiyes llaterales, los brazos de la cruz llatina, hai otros dos retablos. Nel llau del evanxeliu ta'l de la Virxe del Rosario, d'estilu churrigueresco, anque la so talla ye barroca; puede contemplase tamién a San Roque. Nel llau opuestu hai otru retablu del mesmu taller, estilu y autor, dedicáu a San Antonio de Padua; esti retablu se colona con una imaxe de la Virxe col neñu.

Los trés pieces más pervalibles artísticamente son trés talles de madera policromada y dorada, asitiaes xunto a los anteriores retablos:

• Una Piedá del sieglu XVI d'estilu popular con cuatro figures nuna sola pieza.
• Una Doliosa de Calvariu, del sieglu XVI, tallada en nocéu de color dorada.
• La Virxe de la Fuente del Toru, de principios del sieglu XV.

Ermita.

La ermita de Villangómez, asitiada a un quilómetru del pueblu, na ribera del río Cogollos, construyir a finales del sieglu XVI. Nella cultívase una gran devoción a la Virxe de Fonte del Toru.

Anguaño esta ermita, restaurada y perfectamente caltenida, cuenta con una sola nave, con espadaña y un retablu clasicista con pintures nel que se ven unes imáxenes de la Virxe de Fonte del Toru, l'Asunción, y San Cosme y San Damián. Lo más destacao d'esti retablu, atribuyíu a un discípulu del pintor de la Corte de Felipe III, ye'l bancu con relieves de los Evanxelistes y un sagrariu con una imaxe de San Pedro y San Pablo y un "Ecce Homo".

La construcción de la ermita nesi llugar y escontra la Virxe de Fonte del Toru deber a una lleenda popular na que se cunta qu'al pie de una fonte y una llamera centenaria, qu'anguaño ta sustituyida por una encina, vieron a un toru escargatando col so cornamenta, dexando asina al descubiertu una imaxe de la Virxe. Aquella imaxe quedó venerada na ermita construyida, pero darréu llevóse a la ilesia parroquial, dende onde cada añu'l pueblu pelegrina en procesión el segundu día de la fiesta de los Patronos y el día de Pentecostés.

Ponte.

Al pie de la plaza principal del pueblu, na que s'atopa'l conceyu, Felipe III mandó construyir una ponte nel sieglu XVII que pasaba sobre'l ríu Cogollos. Sicasí, años dempués el ríu esvióse llogrando asina que nun travesara'l pueblu, sinón que, na actualidá, el ríu Cogollos pasa pela contorna, dexando asina la ponte del pueblu inutilizáu. La ponte foi restauráu a principios del sieglu XXI, calteniéndose asina en perfectu estáu.

Fiestes

Villangómez cuenta con delles fiestes distribuyíes a lo llargo del añu, entamaes pol conceyu y la comisión de fiestes.

Pentecostés.

Les fiestes de Pentecostés ye una festividá relixosa que se celebra cincuenta díes dempués de la Pascua y pon fin al periodu pascual.

Mientres esi fin de selmana realicen delles ceremonies de misa y, el domingu, una procesión que conduz a la virxe hasta la ermita del pueblu.

San Cosme y San Damián.

Dende tiempos antiguos, Villangómez celebra les fiestes de San Cosme y San Damián, los patronos, el fin de selmana más próximu al 26 de setiembre. Ye'l festexu más importante de la llocalidá.

Empiecen el vienres col pregón del alcalde y el posterior nomamientu de los reis añales de les fiestes, y sigue con baille de nueche. A otru día suel haber actividaes pa neños como enchibles, partíu de fútbol... N'empezando'l baille de tarde ufiértase'l concursu d'amarutes infantil, y más tarde el d'adultos. El domingu pela mañana celébrase la misa, y al rematar, un catering pa los alcaldes de distintos pueblos de la zona y los reis de les fiestes. Pa rematar, pela tarde, se translada en procesión a la virxe hasta la ilesia, onde pedriquen una curtia misa.

San Isidro Llabrador.

Como pueblu agrícola, festexa caltién la devoción a San Isidro Llabrador, patronu de los llabradores, en que la so fiesta bendicir los campos.

El 15 de mayu de cada añu, los llabradores abandonen les sos tierres y el pueblu axuntar pa esfrutar d'un pequeñu catering nel conceyu siguíu de xuegos tradicionales como la comba o la tuta.

Matanza.

A mediaos de febreru realiza la matanza del gochu, na que se faen mocillas, chorizos, llombos y tou tipu d'alimentu porcino que se tastia nuna comida y cena na que participa tol pueblu.

Pollogómez folk

Una peculiaridá carauterística de Villangómez ye que ye'l pueblu que más carne avícola produz de toa Castiella y Llión, cuenta con un gran númberu de granxes pa poder llogralo. Y por ello, l'añu 2010 decidió dase vida a un nuevu festival de música folk, el pollgómez folk. Nesti festival musical, que se celebra l'últimu sábadu del mes d'agostu, consiste n'esfrutar d'un día de música folclórica y tastiar pollu rustíu en parrilles artesanalmente polos pueblerinos y ver la entrega del pollogómez d'honor, un troféu de magre con forma de pollu realizáu a mano que s'apurre xunto a los alcaldes de la zona; amás hai gran diversidá d'actividaes, como talleres, cates de vinu, mercáu tradicional...

Una particularidá del pollogómez ye que collaboren húngaros (xentiliciu de Villangómez) de toles edaes mientres delles selmanes cola cuenta de consiguir meyor edición d'esti festival posible. Tolos collaboradores, el día de la celebración, visten cola mesma camiseta, d'un color ya iconu distintu cada añu, anque siempres se mantiente el logo del pollu.

Collaboradores de la VI edición del Pollogómez Folk.

A lo llargo de los años participaron nesti certame distintos celebridaes de la música folk, como Diego Galaz, Kepa Junkera, Xavi Lozano o Vanesa Muela. Amás de grupos como "la Musgaña", "Zoobazar & Carmen París", "StreetWings", y otros más conocíos como'l grupu burgalés "LA M.O.D.A", o "Luar Na Lubre". Estos grupos, xunto a la hospitalidá y el pollu, atraen cada vez a un mayor númberu de xente (nes últimes ediciones Villangómez recibió a más de 4500 persones), por ello, asitiar nel mapa de los principales festivales de la provincia y conviértese nuna cita musical indispensable pa tolos públicos.

Enllaces esternos

• Villangomez.es Páxina oficial del Conceyu.

• Datos: Q1643589
• Multimedia: Villangómez