Abajas

Abajas
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Burgos
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde d'Abajas	Ángel María García García
Nome oficial	Abajas (es)
Códigu postal	09141
Xeografía
Coordenaes	42°37′24″N 3°34′48″W / 42.623333333333°N 3.58°O
	Abajas Abajas (España)
Superficie	35 km²
Altitú	839 m
Llenda con	Poza de la Sal, Carcedo de Bureba y Merindad de Río Ubierna
Demografía
Población	28 hab. (2023); - 21 homes (2019); - 10 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.01% de provincia de Burgos
Densidá	0,8 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	947
Estaya horaria	UTC+01:00
	abajas.es

Abajas ye una llocalidá y un conceyu^[2] asitiaos na provincia de Burgos, comunidá autónoma de Castiella y Lleón (España), contorna de La Bureba, partíu xudicial de Briviesca, conceyu del mesmu nome.

Fronteriza al NE con Poza del Sal; al SE con Carcedo de Bureba; y al SO, con Merindad de Río Ubierna

Nucleos de población

La capital Abajas y Bárcena de Bureba.

Situación

Abajas ye un pequeñu conceyu asitiáu en cantu norte-occidental de La Bureba^[3] (Burgos), partíu de Briviesca, nuna zona de transición del Pandorial a la depresión de los ríos Homino y Oca, a trés cuartos de llegua del camín real de Burgos a Bercedo, güei carretera de Burgos a Villarcayo. Toma una estensión de 35 km².

Xeografía

Llatitú: 42,617º
Llargor: –3,583º
UFI: –368912
UNI: –550399
UTM: VN51
JOG: NK30-05

Allugar nuna vaguada so la paré caliar que forma parte del Pandorial de Masa. Un gran pandu afaráu, con un suelu daqué probe pola bayura de caliares; que de la mesma, son restos fosilizaos de corales; y que dicha pandu álzose por cuenta de movimientos tectónicos masivos, aniciáu por un gran terremotu; posiblemente, cuando España topetó contra Francia, que dio orixe a los Pirineos. El valle de la Nava, onde s'alluga les pedaníes del conceyu; tuvo dafechu sol mar. Les pruebes de tal fechu ye'l suelu, que ta formáu por roques caliares, que son restos fosilizaos de los corales qu'abondaba nel Cretácicu y montes de sal; siendo un suelu un pocu probe por que creza delles plantes; pero con too y con eso, puede llantase ceberes. Tamién predomina xeolóxicamente les cárcavas, que son valles formáu por riaes aniciáu por abondosu agües, y que suel aniciar cuando'l suelu ye dafechu magrizu o saláu; como ye'l casu del suelu de Abajas.^[4]^[5]

Hidrografía

Nesti conceyu; naz el ríu Castil; unu de los afluentes más importantes del ríu Homino. Ye'l ríu que riega'l conceyu; naz na cárcava de Valdemel, y dempués, escurre pel valle de les Navas; ente montes de sal, cárcavas y torcas aniciaos por cuenta del so suelu saláu, podemos atopanos coles cárcavas de Perozcampo, de los Fornos o de Valdescasa. Mientres el so cursu; mui cerca del pueblu de Abajas. Desagua'l ríu Mino; que tien la so nacencia na Fuentona; que ye unu de los llugares más visitaos del conceyu; a que foi acondicionáu pa crear una área recreativa na so nacencia. Cerca de la desaguada del Mino nel Castil; la xente del pueblu aprovechó pa llantar viñeos, aprovechando'l suelu salino y caliar del llugar.^[4]^[5]^[6]

Clima

Los iviernos en Abajas; son dafechu fríos; y mientres branu, suel ser daqué calorosos. Llueve con bayura nesti llugar; y los vientos sopla de direición NON por cuenta de la Cordal Cantábricu.^[5]

Demografía

A 1 de xineru de 2010 la población del conceyu xubía a 26 habitantes: 16 homes y 10 muyeres.^[7]

Gráfica d'evolución demográfica d'Abajas (conceyu) ente 1900 y 2010

Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal de 2010 del INE.

**Entidaes del conceyu**
Nucleu de población	Tipu d'entidá de población	Población
Abajas	Conceyu	28
Bárcena de Bureba	Villa	0
ABAJAS		28

Población y vivienda

El conceyu cuntaba con una población estacional máxima de 120 habitantes, qu'oldea colos 30 vecinos empadronaos.^[8] El númberu de viviendes ye de 39, siendo 9 principales (23,08%) y 30 secundaries (76,92%).

Viviendes, añu 2000
Principales		Secundaries		Sacupaes		Otres		Agospiamientos		TOTAL
9		30		0		0		0		39
23,08 %		76,92 %		0%		0 %		0 %		100 %

Economía

La población d'Abajas dedícase na so mayoría a l'agricultura, principalmente al cultivu de ceberes.^[5]

Heráldica

Escudu municipal: En campu de gules, portada románica de plata; en cantones del xefe dos y dos estrelles d'oru d'ocho puntes, en punta, xugu d'oru cargao de focete de lo mesmo. Al timbre corona real zarrada.

Historia

Abajas, que'l so significáu exactu nun nos esclarien los especialistes, ye una villa nacida ente los sieglos IX y X, naquella repoblación que s'operó tres la conquista de Poza del Sal y de Pancorbo y la fundación de Burgos y d'Ubierna (añu 884). Paez que nestos pagos la nueva colonización activar con eficacia, pos nel actual términu de Abajas topamos otros cuatro poblamientos nos sieglos altomedievales. Na primer organización del territoriu, Abajas foi asignada a la merindad de la Bureba y, dientro d'ella, al alfoz de Poza del Sal.

La primer mención que tenemos de Abajas ye en documentu guardáu nel monesteriu de San Millán de la Cogolla del 6 de xunetu de 1068 pol que'l noble navarru don Aznar Sánchez y esposa Gontroda donen a esi monesteriu una importante serie de bienes asitiaos en pueblos d'esta contorna: Moscadero, Carcedo de Bureba, Castil de Lences, Arconada, Bárcena de Bureba y Abalgas, qu'asina dicíen a Abajas. Nestos años, la Bureba esta so l'autoridá del rei de Navarra por voluntá testamentaria de Sancho III (1035).

Otra mención lleemos nel añu 1094 pola que sabemos que doña Mayor agasaya al obispu de Burgos, don Gómez, una partida de bienes, heredada del so güelu Rodrigo González, na villa de Ablias, otra llectura del nome de Abajas. Esti documentu caltener na Catedral de Burgos. A mediaos del sieglu XII, 14 de febreru del añu 1150, l'emperador Alfonsu VII dona la villa de Cernégula al monesteriu de Quintanajuar y fai referencia a les sos llindes cola villa Avagiis, que ye Abajas.

Pelos campos d'esta villa debía d'haber gran actividá, pos topamos referencia a cuatro poblamientos que fueron absorbíos por Abajas, aumentáu asina la estensión del so términu a más de trés mil hectárees. Unu d'ellos, sofitáu más bien na tradición, señala nel pagu del Llanazo, 2.300 m., al sur de la Villa, la esistencia d'un pobláu a que los sos restos llamen güei Corrolades. Otra población foi San Pedro de Cañucar, asitiáu a 1.800 metros al SO., camín de Hontomín: ta documentáu nel monesteriu abandonáu de Santa María de Ruseco que tuvo'l so primer allugamientu nos altores de Quintanajuar.

Nava permanez viva nos sos réfugos, a 2.300 m. al S.SE., nel camín que lleva a Valdearnedo, al llau del valle de Nava, pero nel puntu que güei dicen los Morocales. Citar n'avientu de 1245, en documentu pol que l'abá d'Oña vence a don Fernando González, la facienda que tien en Nava, en Quintanilla y en Abajas. D'últimes Quintanilla de Abajas, asitiada 1.500 metros al SE., nel pagu llamáu la Calzada y cerca de la llamada Fuentequintanilla. Citar en documentu de Oña, del añu 1125.

La meyor señal de vida que nos ufierta Abajas de la so vida y prosperidá nos tiempos pasaos na so ilesia parroquial, señora d'estos valles. Ante esti momentu, auténticu bien cultural, hemos d'empezar reconociendo la fuercia de decisión del conceyu, a principios del sieglu XII, de sustituyir la primitiva y senciella ilesia de la repoblación por otra acordies colos nuevos enclinos artísticos y les posibilidaes económiques de la villa.

Pa ello, los vecinos buscaron a unu de los meyores maestros del Arte románicu que llabraben ilesies na Bureba y na cuenca del ríu Homino, según apreciamos inda. Anque naquellos tiempos los módulos económicos yeren distintos de los d'agora, hemos de suponer l'esfuerciu que supunxo arrincar la piedra y treslladala y llabrala. Igualmente'l maestru y los sos oficiales trabayaron con enfotu y mimu. El maestru de Abajas foi un espíritu sutil, qu'aprendió'l so arte d'otros maestros que, probablemente seya unu'l que trabayó y construyó'l claustru y la Ilesia románica de Silos.

Nun ye esti llugar p'analizar nel planu artísticu la obra realizada en Abajas. Yá se fixo por calificaos autores. Equí interesa evidenciar la valentía d'un pueblu d'un pueblu embarcándose en construyir un templu al dictáu de la so Fe cristiana más qu'al de la so economía; pero l'ésitu ende ta y cada añu son más los visitantes qu'almiren la perfeición de portada, ábside, capiteles y arquivoltes de la ilesia de Santa Cruz.

La vida foi dexando sieglos na historia de la villa. Nun ye difícil siguila nos datos de los archivos y nos nomes de dalgunos de los sos vecinos. El ciclu de les colleches y de les estaciones, les fiestes relixoses y les feries y mercaos de Poza y de Briviesca marcaben la vida pacífico y tranquilo de los habitantes. Nunca fueron munchos. Nel últimu censu del sieglu XVI (1591) yeren 17 vecinos (60/70 almes). Nel sieglu XVIII caltener nel realengu, esto ye, na alministración del Rei, ensin intermediarios. Formaba na cuadriella de Rojas, na merindad de la Bureba.

Villa, na cuadriella de Rojas, una de les siete en que s'estremaba la Merindad de Bureba perteneciente al partíu de Bureba.^[9] Xurisdicción de realengu con rexidor pedáneo.

A la cayida del Antiguu Réxime queda amestáu al conceyu constitucional de Abajas, nel partíu de Briviesca na rexón de Castiella la Vieya, cuntaba entós con 79 habitantes.

El sieglu XIX traxo dellos cambeos: en 1843, na reorganización d'España, Abajas ye Conceyu cola pedanía de Bárcena. El pueblu, naquel momentu, constituyir 32 cases y axunta entós 223 habitantes, llabriegos, pastores y texedores de la llana y de llinu. La so producción consistía en trigu, cebada, avena, yeros, pedretes y fabones, xunto a la cria de daqué de ganáu de distintes especies. Funciona una escuelita pa neños y neñes y el so maestru yera un pluriempleado, yá qu'exercía tamién de secretariu municipal, de sacristán y d'artesanu. Caltién la so independencia conceyil.^[10]

El día 11 de setiembre de 2010 (día que se celebró la fiesta esi añu) inauguróse un llocal pa la comida de les fiestes ente otres coses. Esi local foi bendicíu pol cura de siempre.

Monumentos

Ilesia de Santa María la Mayor.

Ilesia de Santa María la Mayor: La ilesia de Abajas ye importante na ruta del románicu. Foi declarada Monumentu Históricu Artísticu Nacional nel Boletín Oficial del Estáu, con fecha 13-1-81 (páxina 331).

La ilesia s'estructura en dos naves. La so portada ta nel llau sur, y al llau la torre campanariu cuadrangular. Tol conxuntu ta alzáu en piedra arenosa. El semicírculu del ábside, presenta bóveda de fornu, ente que'l presbiteriu y la nave, cerrar en bóveda de cañón llixeramente apuntáu.

La fase constructiva dominante nel templu ye claramente románica, estremándose una primer etapa a mediaos del sieglu XII (añu 1150) que correspuende a la fase principal y ábside, y una segunda escontra 1175, na que se fabrica la portada.

L'interior d'esta ilesia ta rellacionada col grupu de Silos, especialmente la portada.

Centru de Tratamientu de Residuos

La Xunta de Castiella y Lleón contempla construyir una moderna planta de compostaxe nel centru de tratamientu de Abajas.
Inclúi los siguientes elementos:

Receición de residuos

Planta de receición y clasificación

Llinia de tratamientos de residuos urbanes

Zona d'almacenamientu de productos recuperaos (básicamente plásticos, vidriu..)

Zona de compostaxe

Afino y estabilización

Depósitu de refugos

El Conseyu d'Alministración del Consorciu Provincial de residuos aprobó la creación d'un vertideru de residuos industriales non peligrosos lo mesmo que de centros de recoyida, clasificación y tresferencia de residuos valorizables.

Declaración d'Impautu Ambiental al proyeutu de planta de residuos de Abajas.

La planta de residuos atópase pela rodiada del pueblu, a unos 11 km.