Castellán vallecaucanu

El Castellán vallecaucanu, más conocíu como valluno, ye'l nome popular que se-y da a la variedá llingüística carauterística na fastera sur-occidental de Colombia qu'abarca'l departamentu del Valle del Cauca y tamién se-y conoz como acentu bugueño o caleño. En poblaciones como Jamundí, Palmira y Buga (d'ellí'l nome d'acentu bugueño) ye claramente reconocible. Na ciudá de Cali (Capital del departamentu del Valle del Cauca) y nos conceyos de Yumbo, La Cumbre y El Cerrito suelen atopase falantes que pueden neutralizar les traces más llocales, ente que nos conceyos de Buga y Palmira intensifícase con más fuercia les traces autóctones. El castellán vallecaucanu ye senciellu de reconocer pola so particular forma d'abasnar les oraciones, cambéu de la «ene» (n) final pola «eme» (m), y pola fuerte pronunciación de la lletra «ese» (s) cuando esta nun s'atopa ente vocales, onde la «ese» (s) ye camudada pola «jota» (j) yá seya en pallabres o ente pallabres (Jejeo). Ye común nos falantes l'usu de les muletilles «¡ve!» y «¡mirá ve!» (utilizaes de normal antes d'una oración), «¿oís?» y «oíste?» (davezu dempués d'una oración). Munches d'estes traces atópense tamién nel castellán del departamentu del Cauca, anque la entonación rexonal ye distinta. Nel so conxuntu, el castellán vallecaucanu y caucanu formen el sub-dialectu caucano-valluno. La pronunciación de les consonantes dase de manera nidia y adulces acompañaes d'un soníu ñasal. El castellán vallecaucanu tien traces del castellán andaluz y llionés, apurríos polos primeros colonos de la rexón. Nel léxicu, contién amás elementos africanos, por cuenta de la cercanía al puertu de Buenaventura; una pallabra de posible orixe africanu ye «batuso», que significa tener la cara puerca. Tamién tien elementos de la llingua quechua, como la pallabra «chuspa» (bolsa), por cuenta de que los conquistadores traxeron indíxenes de Perú.

Dialectos del castellán en Colombia.

Castellán vallecaucanu en Colombia

Voseo nel Valle del Cauca

Campaña educativa de l'alcaldía de Cali, «Vení y viví el reto de ser el mejor, probá que sos capaz» detállase la forma verbal del voseo na ciudá de Cali

L'usu del voseo ta llargamente estendíu y polo xeneral tien prestíxu ente los sos falantes. Nel Departamentu del Valle del Cauca, particularmente na zona del valle del Ríu Cauca allugada ente los cordales occidental y central de Colombia, ye d'estendíu usu'l voseo verbal y pronominal, ensin ser necesariamente esclusivu, lo que ye carauterística común del voseo dialectal americanu aplicáu solu a la segunda persona del singular.

Nesta rexón colombiana'l voseo denota cercanía col interlocutor, emplegándose diariamente ente amigos, compañeros d'estudiu y de trabayu, vecinos, familiares, etc. apostrando al «Usté» solo a condiciones de tratu formal con una persona o grupu, al que se-y guarda cierta distancia.

El «Vos» ye usáu como pronome personal y como oxetu de la preposición usa «te» como'l so pronome clíticu y el «tu» y «tuyo» como posesivos. Nel castellán vallecaucano emplégase un voseo congruente ente pronomes y verbos (voseo pronominal - verbal), esto quier dicir que'l «vos» va tar siempres acompañáu por verbos en forma voseada que la so carauterística básica ye l'acentu a la fin de dichos verbos. El presente indicativu pa los verbos regulares fórmase añadiendo -ás, –és, o ís, dependiendo de la pallabra: vos hablás, vos comés, vos vivís. Nos verbos irregulares de cambéu vocálicu, la finalización ye la mesma, pero los verbos nun se someten al cambéu típicu de vocal: vos recordás, vos tenés, vos dormís. Nel presente suxuntivu l'acentuación a la fin permanez y el cambéu de vocal del suxuntivu: vos hablés, vos comás, vos vivás. Los regulares imperativos fórmanse d'igual manera: hablá, comé, escribí.

Referencies

• Datos: Q8778504