Complexu d'Edipu
En psicoanálisis, el complexu d'Edipu, dacuando tamién denomináu conflictu edípico, referir al agregáu complexu d'emociones y sentimientos infantiles carauterizaos pola presencia simultánea y ambivalente de deseos amorosos y contrarios escontra los proxenitores.[1] Trátase d'un conceutu central de la teoría psicoanalítica de Sigmund Freud, espuestu per primer vegada dientro de los marcos de la so primera tópica. En términos xenerales, Freud define'l complexu d'Edipu[2] como'l deséu inconsciente de caltener una rellación sexual (incestuosa) col proxenitor del sexu opuesto y d'esaniciar al padre del mesmu sexu (parricidiu).
El complexu d'Edipu ye la representación inconsciente al traviés de la que s'espresa'l deséu sexual o amorosu del neñu».[3] Freud describe dos constelaciones distintes nes que puede presentase el conflictu edípico:
- Complexu d'Edipu positivu: odiu o rivalidá escontra'l proxenitor del mesmu sexu y atraición sexual escontra'l proxenitor del sexu opuesto.
- Complexu d'Edipu negativu: amor escontra'l proxenitor del mesmu sexu, según rivalidá y refugu escontra'l proxenitor del sexu opuesto.[1]
La teoría de Freud estrema nel desenvolvimientu psicosexual de los neños trés etapes principales: la oral, l'añal y la fálica. El periodu de manifestación del complexu d'Edipu coincide cola llamada fase fálica (pregenital) del desenvolvimientu de la libido, ye dicir aproximao ente los 3 y los 6 años d'edá y acábase cola entrada nel periodu de llatencia. Acordies cola teoría freudiana, el complexu alicar na pubertá y esti remanecimientu tornaría de la mesma cola eleición d'oxetu, qu'abre pasu a la sexualidá adulta.
Importancia del conceutu pal psicoanálisis
editarEl complexu d'Edipu ye consideráu la piedra angular de la teoría de Freud. Ye un conceutu clave del psicoanálisis y los sos derivaos actuales tanto como fundamentu de la teoría, como construcción esplicativa na clínica:[4]
- pa la teoría, porque constitúi la exa central de la teoría pulsional y de la metapsicología cola que Freud pretende esplicar el funcionamientu psíquicu y la estructuración de la personalidá;
- pa la clínica, por cuenta de que de'l desenvolvimientu, evolución y forma de resolución de la conflictiva edípica va derivar la estructura y la forma en que se van presentar los síntomes nes distintes modalidaes patolóxiques.
Por eso'l complexu d'Edipu ye una idea tan central pal psicoanálisis como lu ye la universalidá de la prohibición del incestu y constitúi un axugu del complexu de capadura.[3]
Freud, en "Tres ensayo sobre la teoría de la sexualidá", asegura que nos neños ye recurrente la fantasía incestuosa d'espulsar y sustituyir al proxenitor rival, ye dicir el padre pal neñu, y la madre pa la neña, pero eses idees amenen intensa culpa y medrana al castigu.[5]
La hestoria del psicoanálisis nel so conxuntu ta fuertemente amestada a la hestoria del complexu d'Edipu y a los discutinios en redol a la so significación. El conceutu tamién amenó dende'l so orixe munches crítiques, tantu internes al psicoanálisis como dende otres disciplines y corrientes teóriques.
El términu complexu (del llatín complectere: abrazar, tomar; participiu perfectu: complexum) ye un términu qu'indica un conxuntu que totaliza, engloba o toma una serie de partes individuales (fechos, idees, fenómenos, procesos). Utilizar en forma xeneral en psicoloxía pa indicar la integración de vivencies o esperiencies individuales nuna esperiencia de conxuntu o totalizadora.
L'usu del términu atribúyese-y a Carl Gustav Jung.
Historia del complexu d'Edipu
editar
El conceutu foi desenvueltu por Sigmund Freud, quien s'inspiró pa la so denominación nel mitu d'Edipo de la mitoloxía griega clásica, más precisamente, na versión qu'apurre Sófocles na traxedia Edipo Rei: Edipo ye'l fíu de Layo y Yocasta. Layo, pa evitar que se cumpla l'horrible destín que l'oráculu anunciólu (que va ser asesináu pol so propiu fíu), entrega a Edipo naciellu a un sirviente por que lu abandone nun cuetu de Citerón. Desobedeciendo al rei, el sirviente apurrir a un pastor, quien lo acueye y finalmente apurrir al rei de Corinto, Pólibo y la so esposa Mérope, quien lo adopten, dan-y un nome (Edipo significa «pies enchíos») y criar cual si fuera'l so propiu fíu. Sicasí'l mozu Edipo, al escuchar rumores alrodiu de que'l rei y la reina nun son los sos padres, consulta al oráculu de Delfos, quien-y revela que'l so destín va ser dar muerte al so propiu padre y que se va casóse cola so madre. Edipo, creyendo que los sos padres yeren quien lo criaren, decide nun tornar nunca a Corinto pa fuxir del so destín. Entama un viaxe y, nel camín escontra Tebas, Edipo atopar con Layo, que viaxaba a Delfos, nuna encruciada. L'heraldu de Layo, Polifontes esixó a Edipo que-y venciera'l pasu pero ante la demoranza d'ésti, matu a unu de los sos caballos. Edipo enraxónase y matu a Polifontes y a Layo ensin saber que yera'l rei de Tebas, y el so propiu padre. Ye asina entós que Edipo asesina a Layo y cásase con Yocasta pa más tarde afayar la desastrosa verdá de que son los sos padres. Cuando Yocasta afaya que Edipo ye'l so fíu suicídase. Edipo, incapaz de soportar l'horror que'l parricidiu y l'incestu provóquenlu, sácase los güeyos y en total humildación, abandona la ciudá p'analayar como un pordiosero por toa Grecia, atendíu pola so fía Antígona.
La primer vegada que'l complexu d'Edipu apaez mentáu na obra freudiana ye en 1910,[6] anque esisten razones pa suponer que cuando Freud referir en 1908 a los conflictos nucleares” (Kernkonflikte)[7] yá ta aludiendo a la conflictiva edípica.
Carl G. Jung desenvolvió de forma análoga'l «complexu de Electra» describiéndolo como l'atraición sexual inconsciente que siente una neña escontra'l so padre. Freud nunca aceptó esta idea de Jung porque se contraponía coles teoríes qu'él venía desenvolviendo, particularmente en dos aspeutos:
- La importancia que tien pa la neña l'enclín inicial pola madre (na fase preedípica) y *
la preponderancia central del falu nel desenvolvimientu de los suxetos de dambos sexos na fase fálica del desenvolvimientu libidinal.[8]
Na teoría freudiana'l complexu d'Edipu ye un fenómenu qu'apaez nel desenvolvimientu de tolos seres humanos, tantu nel sexu masculín como nel femenín. Esto nun significa, sicasí, que tenga igual evolución en dambos sexos: pa Freud el complexu d'Edipu femenín nun ye simétricu al del neñu.
Trátase amás d'un fenómenu universal, qu'asocede con independencia de factores como la educación, la pertenencia étnica o la cultura. Freud desenvuelve esta idea na so obra Tótem y tabú[9] sirviéndose d'una metáfora, d'una suerte de "mitu científicu" propiu, p'argumentar la universalidá del complexu d'Edipu. Freud plantega l'escenariu en que podría instaurase'l tabú del incestu ya inauguráu la cultura: Nuna dómina indeterminada de les hordas primitives, los homes vivíen en pequeñes agrupaciones apoderaes por un machu poderosu y tiránicu (el padre) que tenía'l privilexu de tener a les femes. Un día los machos nuevos de la horda primitiva deciden remontase contra'l padre, asesinar y cómense el so cadabre. La cena totémica arreyaría amás una dimensión simbólica bien importante: non yá comeríense el cuerpu, sinón que principalmente tamién los sos atributos espirituales, lo que da por resultancia una identificación col padre. L'arrepentimientu y los sentimientos de culpa que surdieron tres l'asesinatu llevar a instaurar un nuevu orde social basáu na exogamia, esto ye, na prohibición (o tabú) de tener a les muyeres del clan, de la qu'instauraron el totemismu (tabuización de dar muerte al tótem (figura que sustitúi simbólicamente al padre)). El padre asesináu, sicasí, tien más poder y autoridá que'l padre vivu, conclúi Freud, yá que la obediencia retroactiva que se-y empresta basar nel sentimientu de culpa. Les prohibiciones del totemismu (l'incestu y matar al tótem) representen los dos deseos inconscientes centrales del conflictu edípico. Conclúi Freud nesta obra que'l complexu d'Edipu ye la condición central del totemismu, poro, universal y fundante de la cultura en cualquier sociedá de seres humanos.
Implicaciones del complexu d'Edipu
editarLa conflictiva edípica ten de ser atayada (non necesariamente pol mecanismu psíquicu de la represión) pa faer posible el desenvolvimientu de la sexualidá del neñu. Nel inconsciente poner en funcionamientu'l llamáu complexu de capadura, qu'apurre al neñu una respuesta rudimentaria al enigma que-y plantega la diferencia anatómica de los dos sexos (posesión o privación del pene), que'l neñu atribúi al cercenamiento del pene na neña. El neñu tarrez el cercenamiento del pene como castigu polos sos deseos incestuosos y actividaes sexuales, lo cual provocará-y una intensa congoxa de capadura. Na neña, l'ausencia de pene ye percibida como un dañu que, según el psicoanálisis, ella mesma va intentar negar, compensar o reparar mientres el so desenvolvimientu. Según Freud, mientres el complexu de capadura fai posible la salida del complexu d'Edipu nel neñu (el neñu afaya que la madre ta capada y depon los sos deseos incestuosos por medrana a la capadura) representa pa la neña la entrada al complexu d'Edipu, ye dicir la neña dirixir escontra'l padre en busca del falu faltante na madre.[10]
L'interés del neñu polos xenitales sume mientres el periodu de llatencia y remanez cola pubertá.[11] Cuando ve la falta nuna neña, alvierte la posibilidá de la capadura pero l'amenaza adquier el so efeutu con posterioridá (nachträglich, nel orixinal n'alemán).
Solución del conflictu
editar
Sustitúyese la invistidura d'oxetu pola identificación, se introyecta a l'autoridá del padre y fórmase el nucleu del Superyó, que severamente prohibe l'incestu y la torna de les invistiduras d'oxetu. Les aspiraciones libidinales son desexualizadas y sublimadas per una parte, y tornaes nes sos metes y camudaes en mociones tienres, per otra parte. Con esto da entamu al periodu de llatencia. En cierto, el complexu d'Edipu nun ye oxetu de la represión, sinón que más bien opera una cancelación y destrucción del complexu.
La neña percibe primeramente que'l so clítoris ye un pene pequeñu que yá va crecer pero, al alvertir que les muyeres adultes nun tener pene, albidra que foi capada. El Superyó se instituye como resultáu de la educación y el amedrentamiento esternu. La neña averar al padre en busca de lo que la madre nun tien. Simbólicamente el falu pasa del pene al fíu, el so complexu remata nel deséu de recibir de regalu un fíu del so padre, que permanez no inconsciente como'l del pene y constitúi la base pa la so futura función sexual.
Na xeneralidá de los casos, el neñu trata, nel so deséu de superalo, de paecese al so rival. Acaba entós por identificase con él, nuna especie de solidaria convivencia, na que'l padre vuélvese un modelu pal neñu. Lo mesmo asocede, anque non de manera simétrica, ente la neña y la so madre.[12]
Crítica y receición
editarEl conceutu orixinal de Freud foi recoyíu y aplicáu con distintos matices y cambeos por diverses orientaciones del psicoanálisis, como coles mesmes por otres escueles psicolóxiques ayenes a ésti, yá seya como modelu esplicativu válidu del desenvolvimientu psicosexual del neñu o bien como elementu estructural de la formación de la personalidá.
El primer desenvolvimientu ulterior diverxente de la teoría orixinal de Freud ye'l de Carl Jung cola introducción en 1913 del complexu de Electra en Ensayu d'esposición de la teoría psicoanalítica. Nesti periodu Jung critica a Freud por centrar demasiáu los descubrimientos del complexu d'Edipu nes esperiencies de la so propia persona y aboga amás pola desexualización de la teoría. Ye nesti contestu que se produz la rotura definitiva.
A pesar de que la mayor parte de los psicoanalistes freudianos nun acepten la denominación jungiana de «complexu de Electra», toos coinciden na importancia d'estremar estos procesos nel neñu y na neña, yá que polos sos distintos traces y posesiones tienen de ser trataos de forma distinta ente unu y otra.
Jacques Lacan fai una llectura distinta del conceutu freudianu y reconstruyir en dellos aspeutos esenciales. Lacan destaca que Freud basar nun mitu, ye dicir non nun fechu, sinón nuna ficción, en daqué qu'asocede non na esfera de lo real sinón nel ámbitu de lo simbólicu, esto ye, en daqué qu'asocede nel llinguaxe. Pa Lacan el padre que xuega un papel nel complexu d'Edipu nun ye un padre real sinón que ye una función: la función paterna, un llugar na estructura que puede ser ocupáu por otros representantes, non necesariamente'l padre real. Lo que resulta relevante pa Lacan ye la ficción d'una instancia que representa la llei, esto ye, la prohibición del incestu. Lacan denomina a esta instancia'l Gran Otru y puede tar asumida por diverses figures de l'autoridá: xueces, policías, maestros, profesores, clérigos, etc. Ye'l momentu de la subordinación del neñu a esta instancia lo que dexa la so entrada nel orde de lo simbólico, ye dicir del llinguaxe, del discursu del mundu social y de les sos normes. Pa Lacan la salida del complexu d'Edipu ye entós l'arrenunciu a la madre y l'empiezu de los intentos d'enllenar esi llugar estructural de la falta con otros oxetu causa del deséu», tamién denomináu «pequeñu otru» o «oxetu a».
Melanie Klein recueye dellos aspeutos de la descripción freudiana del conceutu, pero asitia'l Edipo nel primer añu de vida del neñu, postulando amás que la fase tien un trescursu similar en dambos sexos. Pa Melanie Klein, la rellación col pechu maternu sería'l factor fundamental que rixe tol desenvolvimientu psicosexual del neñu. Son les rellaciones de prestu y frustración esperimentaes con esti primer oxetu les que dexen empobinar el deséu escontra nuevos oxetos, na so teoría, de primeres escontra'l pene del padre. Pero la frustración inevitable que representa esti oxetu fadría que'l lactante tornara al oxetu primariu. D'esta miente, el pechu y el pene constitúin los primeros oxetos de deséu oral del lactante. Los seres humanos cuntaríen, acordies cola so teoría, con un saber conxénito alrodiu de la esistencia del pene y la natura. El Edipo configúrase porque'l lactante desea un prestu constante, polo que al nun llograla, apaecería la frustración y l'agresión. Asocedería entós una idealización del pechu bonu (la madre bona) y una direición de l'agresión escontra'l pechu malu, que se va tresformar nel prototipu de toles rellaciones objetales frustrantes posteriores.
Unu de los principales y primeros críticos foi Westermarck. Yá en dómina de Freud, Westermarck enunciaba l'efeutu que lleva'l so nome: concluyía que naide sentía atraición sexual por aquelles persones coles que compartiera la so infancia. Esti refugu natural al incestu puede ser un claru factor evolutivu, yá que la consanguinidá aumenta gravemente'l peligru de malformaciones y enfermedaes conxénites.[4]
Arthur Wolf fixo una refecha investigación de campu y d'archivos nel norte de Taiwán, onde hasta apocayá había dos tipos de matrimoniu de menores, qu'él llapada mayor y menor. Nel matrimoniu mayor, la moza camudar a la casa de los sos suegros el día de la boda. Nel matrimoniu menor, la moza ye criada polos sos futuros suegros cuasi dende'l momentu de nacer. Nel primer casu, los futuros maríos namái se conocen a partir del so casoriu efectivu; nel segundu, los mozos críense como hermanos. Wolf estudió mientres un cuartu de sieglu la hestoria de 14.402 matrimonios de dambos tipos, faciendo investigación de campu y usando archivos que cubren el periodu 1905-1945 de la ocupación xaponesa. ¿Cuál de los dos matrimonios tuvo más ésitu, midíu en duración, númberu de fíos y fidelidá conxugal? El primeru, o mayor. Wolf resume asina la so principal conclusión: "Lloñe de concebir una atraición sexual por miembros de la mesma familia, los neños desenvuelven un fuerte iñerizu sexual como resultáu de l'asociación inevitable. Por tanto, concluyo que la primer premisa de la teoría edípica [la naturalidá del deséu incestuosu] ye errada".[4]
Na mesma postura, los sociólogos Lionel Tiger y Joseph Shepher estudiaron más de 34.000 casos y gran cantidá de datos alministrativos procedentes de los kibutz, nos cualos los neños críense de mancomún, por una nodriza, ensin tener enforma contautu colos padres. La resultancia siguía siendo que la familiaridá mientres la infancia influyía depués nuna indiferencia sexual.[5]
Per otra parte, dende la bioloxía, munchos investigadores afirmen que l'iñerizu al incestu sería natural en munches especies. N'efeutu, A. H. Harcourt, zoóloga británica, comprobó la evitación del incestu madre-hijo nos gorilas que tuvo so estudiu en Ruanda. Esto mesmu foi acotáu darréu por Dian Fossey (1985) en Uganda. Dempués de cuatro años maneros nel zoolóxicu de Philadelphia (Pfennig y Sherman, 1995), Jessica, una fema de gorila d'llanura, foi treslladada al parque de San Diego, onde quedó preñada darréu. La discriminación por parentescu puede esplicar por qué Jessica nun s'aparió hasta que la punxo en contautu con machos distintos d'aquellos colos que conviviera dende edá temprana.[5]
La teoría foi tamién bien fuertemente criticada al interior del psicoanálisis. Por casu, na interpretación que Erich Fromm fai del complexu d'Edipu freudianu, el Edipo nun se trataría en primer llinia d'un conflictu desencadenáu por deseos incestuosos. Magar Fromm reconoz que la estructura descubierta por Freud ye contrastable con fenómenos qu'asoceden na realidá del desenvolvimientu infantil, eso nun tendría necesariamente que ver cola sexualidá. El centru y orixe del odiu y rivalidá col padre taríen determinaos, según esti autor, pola rebelión contra l'autoridá paterna y les estructures sociales patriarcales que representa.
La psicoanalista alemana Karen Horney fai una crítica fonda a les idees que sostienen el conceutu freudianu, plantegando que la envidia del pene constitúi una ofiensa a les muyeres.[13]
Mientres los años 1980, cuando empezaron a ampliase los estudios sobre abusu sexual infantil, empezar a cuestionar la idea de "fantasíes de seducción" mientres el complexu d'Edipu col argumentu de qu'escondíen casos reales d'abusu. Dellos sicoterapeutes acusaron a la teoría psicoanalítica del Edipo y la Fantasía de seducción de la histeria de invisibilizar l'abusu sexual realmente cometíu desresponsabilizando a los perpetradores al cargar la responsabilidá sobre los neños y les sos fantasíes edípicas. Dellos psicoanalistes llegaron a cuestionar que Freud realmente abandonara'l so teoría de la seducción parental a la que llamó Fonte del Nilo.[14] [15][16][17]
La universalidá cultural del complexu d'Edipu tamién recibió oxeciones dende otres disciplines y por investigadores ayenos al psicoanálisis. Ye según Bronislaw Malinowski, antropólogu británicu d'orixe polacu y fundador de l'antropoloxía funcionalista, intentó refutar la pretendida universalidá con datos empíricos. Amosó, por casu, como ente los habitantes de les Islles Trobriand en Papúa Nueva Guinea un neñu yera una criatura de la so madre y del espíritu de los sos ancestros, quedando vacíu'l llugar del padre. El tabú del incestu taba ellí referíu a la hermana y non a la madre. En respuesta a esta crítica dende l'antropoloxía, Ernest Jones defendió nel so momentu de manera ortodoxa la validez universal del complexu d'Edipu aduciendo que nel sistema matriarcal de los trobriandeses lo qu'esistía yera una negación del rol del padre na reproducción y un desplazamientu escontra la figura del tíu.[18] Hasta güei el discutiniu sigue y el problema nun pudo ser atayáu de manera definitiva, nin per parte del psicoanálisis, nin per parte de l'antropoloxía.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ 1,0 1,1 Laplanche, Jean & Jean-Bertrand Pontalis, Diccionariu de Psicoanálisis, Paidos, B. Aires 9ª. Edición 2007, páx. 67, (Títulu orixinal: Vocabulaire de la Psychanalyse, 1967)ISBN 950-12-7321-0
- ↑ Cabo señalar, que'l términu complexu» ye usáu equí como términu téunicu psicoanalíticu que hacereferencia a un conflictu, «a un conxuntu entamáu de deseos amorosos y contrarios que'l neñu esperimenta al respective de los sos padres» (Laplanche & Pontalis, Ibid) y que ye radicalmente distintu al usu que fai d'él la psicoloxía o'l llinguaxe popular, como por casu, na espresión tener complexos o tar acomplexáu.
- ↑ 3,0 3,1 Elisabeth Roudinesco und Michel Plon. Artículu: Edipo(Complexu de): Diccionariu de Psicoanálisis, Paidós, 2ª edición revisada y actualizada 2008, p. 247(Títulu orixinal: Dictionnaire de la Psychanalyse, traducción de Jorge Piatigorsky y Gabriela Villalba). ISBN 978-950-12-7399-1
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Childhood Association and Sexual Attraction: A Further Test of theWestermarck Hypothesis." American Anthropologist 72:503-15, (1970), Wolf, Arthur, P.. http://www.jstor.org/stable/pdf/672994.pdf?seq=1#page_scan_tab_contents.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 El Complexu d'Edipu, y l'antropoloxía, bioloxía, socioloxía, neuroloxía.En:monografias.com. http://www.monografias.com/trabayos104/complexu-edipo-segun-neurologia-psicologia-sociologia-antropologia-y-biologia/complexu-edipo-segun-neurologia-psicologia-sociologia-antropologia-y-biologia.shtml.
- ↑ Freud, Sigmund: Sobre un tipu particular de la eleición d'oxetu nel home (Contribuciones a la psicoloxía del amor, I) (1910) en: Obres Completes, Vol. XI, Amorrotu, B. Aires, 9ª Edición, 1996, páx. 157, ISBN 950-518-587-1 (Traducción del alemán por José Luis Etcheverry, títulu orixinal: Über einen besonderen Typus der Objektwahl beim Manne (Beiträge zur Psychologie des Liebeslebens, I).
- ↑ Freud, Sigmund , Op. cit. Sobre les teoríes sexuales infantiles, Vol. IX (1908).
- ↑ Laplanche, Jean & Jean-Bertrand Pontalis, Diccionariu de Psicoanálisis, Paidos, B. Aires 9ª. Edición 2007, páx. 66. (Títulu orixinal: Vocabulaire de la Psychanalyse, 1967)ISBN 950-12-7321-0
- ↑ Freud, Sigmund, Op. cit. Tótem y tabú. Delles concordances na vida anímica de los xabaces y de los neuróticos, Vol. XII, (1913).
- ↑ Freud, Sigmund: Delles consecuencies psíquiques de la diferencia anatómica ente los sexos en: Obres Completes, Vol. XIX, Amorrotu, B. Aires, 9ª Edición, 1996, páx. 275, ISBN 950-518-595-4 (Traducción del alemán por José Luis Etcheverry, títulu orixinal: Einige psychische Folgen des anatomischen Geschlechtsunterschieds, 1925).
- ↑ de la Macorra, Bárbara. «complexu-de-edipo-711485433612 El complexu d'Edipu». Consultáu'l 25 de marzu de 2017.
- ↑ Freud, Sigmund (2000). «1. El yo y el ello (1923). III. El yo y el superyo (ideal del yo)», Obres completes de Sigmund Freud. Volume XIX - El yo y el ello, y otres obres (1923-1925). Amorrortu Editores, páx. 33-40. ISBN 978-950-518-595-5.
- ↑ Elisabeth Roudinesco und Michel Plon. Artículu: Horney, Karen, nacida Danielsen (1885-1952): Diccionariu de Psicoanálisis, Paidós, 2ª edición revisada y actualizasa 2008, p. 498 (Títulu orixinal: Dictionnaire de la Psychanalyse, traducción de Jorge Piatigorsky y Gabriela Villalba). ISBN 978-950-12-7399-1
- ↑ Jeffrey Moussaieff Masson. verdá.html?id=_OlrAAAACAAJ&redir_esc=y L'asaltu a la verdá: l'arrenunciu de Freud a la teoría de la seducción. Barcelona, Seix Barral. ISBN 978-843-22-4552-7.
- ↑ trés-ensayos-pa-una-teor%C3%AD-sexual Pa relleer a Freud: cien años de los Trés Ensayos pa una teoría sexual, Juan Carlos Volnovich, Revista Topía
- ↑ Intebi, Irene (2007). La niñez a lo llargo del tiempu, capítulu 2 n'Abusu sexual infantil nes meyores families. Granica 2008, Arxentina, ISBN 978-950-641-252-4.
- ↑ Tort, Michel (2008). «La violencia sexual, el padre y el psicoanálisis, páx. 459/480», Fin del dogma paternu. Paidós, Buenos Aires, ISBN 978-650-892-288-5.
- ↑ Elisabeth Roudinesco und Michel Plon. Artículu: Malinowski, Bronislaw (1884-1942): Diccionariu de Psicoanálisis, Paidós, 2ª edición revisada y actualizasa 2008, páxs. 679-681 (Títulu orixinal: Dictionnaire de la Psychanalyse, traducción de Jorge Piatigorsky y Gabriela Villalba). ISBN 978-950-12-7399-1
Bibliografía
editar- Freud, Sigmund, Obres completes, Amorrortu Editores: Buenos Aires/Madrid, 1978/2006. ISBN 950-518-575-8.
- Malinowski, Bronislaw (1982). Estudio de psicoloxía primitiva: el complexu d'Edipu. Ediciones Paidós Ibérica. ISBN 978-84-7509-140-2..
Datos: Q131246
