Escudu de Chile
L'escudu d'armes de la República de Chile o escudu nacional de Chile ye l'emblema heráldicu que representa oficialmente a dichu país. Foi oficialmente adoptáu fai 190 años, el 26 de xunu de 1834.[1]
Escudu de Chile | |
---|---|
Datos | |
Estáu | Chile |
Propietariu | Chile |
Fecha d'adopción | 1834 |
El diseñu del escudu, orixinal del artista británicu Carlos C. Wood Taylor, ta definíu oficialmente nel decretu supremu 1534 del Ministeriu del Interior, publicáu'l 12 d'avientu de 1967, sobre uso de los emblemes nacionales, que sistematizó y refundió diverses normes llegales y reglamentaries sobre la materia.[2] Según dichu decretu, l'escudu d'armes presenta una estrella de plata de cinco picos al centru d'un campu cortao, azul turquí el superior y colloráu l'inferior y la so forma ye la fita pol modelu oficial aprobáu pol decretu 2271 del Ministeriu de Guerra, publicáu'l 8 de setiembre de 1920,[3] conforme a la llei, y el cual, amás, tien por timbre un plumaxe tricolor d'azul turquí, blancu y colloráu; por soporte un huemul rampante a la so derecha y un cóndor a la so izquierda na posición qu'afita esi modelu, coronáu cada unu d'estos animales con una corona naval d'oru; y por base un encaracoláu cruzáu por una cinta col lema «Pola razón o la fuercia», tou en conformidá al referíu modelu.[2]
Cada 18 d'ochobre celébrase'l Día de celebración al Escudu y Bandera nacionales», instauráu en 1972.[4]
Historia
editarPrimer escudu nacional
editarEl primer escudu, creáu en reemplazu del emblema Real Español vixente na dómina, foi dau a conocer pol gobiernu del presidente de la Xunta Provisional José Miguel Carrera el 30 de setiembre de 1812, mientres una celebración na plaza d'Armes de Santiago en conmemoración de la Primer Xunta Nacional.[5] El nuevu escudu, espuestu nun llenzu colgáu na portada principal de la Casa de Moneda, foi amás incorporáu al centru de la bandera tricolor chilena.
Anque una representación real y oficial del emblema nun esiste güei día, el flaire realista Melchor Martínez describió'l so diseñu na so obra Memoria histórica sobre la Revolución de Chile:
Al pie d'esti llenzu taba asitiáu otru de figura ovalada, que'l so centru ocupaba un grande escudu, y nél víase retratada una robusta columna, en que la so cumal apaecía un globu , y nel so cume una llanza y una palma cruciada; sobremanera esto afayaba una radiante estrella encoterada con dalguna distancia. A la siniestra de la columna taba un gayardu nuevu vistíu d'indiu, y a la diestra una formosa muyer col mesmu traxi; la inscripción cimera dicía: Post Tenebras Lux ('Dempués de les tiniebles, la lluz'); y l'inferior: Aut Consilio Aut Ense ('O por conseyu o por espada'). Dambos llenzos taben interior y esterior graciosamente allumaos, por que dende lloñe pudieren ser vistes y notaes claramente toles sos particularidaes, y con mayor cuidáu, el nuevu y característicu escudu adoptáu na recién República Chilena.[6]
Esti escudu dexó d'esistir col advenimiento del periodu conocíu como Reconquista española (1814-1817).
Escudu de la Transición
editarUna vegada afitada la independencia de Chile respectu d'España, cola victoria del Exércitu de los Andes y la firma del Acta d'Independencia de Chile (12 de febreru de 1818), el gobiernu del direutor supremu Bernardo O'Higgins ocupar de crear un nuevu emblema, calteniendo atributos del escudu anterior, amestando dellos nuevos y esaniciando otros, como los lemas llatinos, la palma y la llanza cruciaes y los dos figures aboríxenes.
La composición llegal d'esti escudu foi promulgada pol Senáu de la dómina'l 23 de setiembre de 1819, y refrendada a otru día pol direutor supremu. Esta axustaba lo que sigue:
Na ciudá de Santiago de Chile, a 23 díes del mes de setiembre de 1819, topándose'l Excelentísimo Senáu na so sala d'alcuerdos y en sesiones ordinaries, tener en considerancia la necesidá d'asitiar les armes nacionales sobre les puertes del palaciu de gobiernu, que se mandaron aprestar pol Excelentísimo Señor Supremu Direutor, y alcordó La so Excelencia que n'honor del país execute esti actu cola decoración qu'esixe'l grande oxetu a que s'emponer, teniéndose poles armes de la Patria l'escudu formáu en campu azul escuru, allugada nel so centru una columna d'orde dóricu sobre'l so pedestal de mármol blanco, encimada del mundu nuevu americanu, submontada d'un lletreru que diz asina: Llibertá; y sobre ésti, una estrella de cinco puntes representante de la provincia de Santiago, presentándose a los llaos de la columna otres dos estrelles iguales por Concepción y Coquimbo, orlando tou de dos rames de lloréu, arreyaos los sos cogollos con una cinta y rosa tricolor, apaeciendo nel so circuitu toa armería pol orde de caballería, dragones, artillería y bombardería, colos demás xeroglíficos alusivos a la llaina cadena d'esclavitú que supo romper l'América: y mandando comunicar l'aprobación del Supremu Direutor, roblaron los señores col infrascrito secretariu-. -Pérez. -Alcalde. -Rozas. -Cienfuegos. -Fontecilla. -Villarreal, secretariu.[7]
Por orde del gobiernu, l'escultor chilenu Ignacio Andía y Varela grabó esti escudu en madera pa ser espuestu nel frontis del Palaciu de la Independencia. L'artista amestó al diseñu llegal un indíxena (el cual representa a Chile y sofita el so pie esquierdu sobre'l cuernu de la fortuna) llevantando a lo cimero l'escudu mientres se sienta sobre un caimán (Hispanoamérica) qu'apierta ente los sos fauces al Lleón de Castiella (l'Imperiu español) y atópase de la mesma posáu sobre una bandera española cayida. Acompañando esta alegoría ta un cordal con volcanes n'erupción en representación de pillanes (espíritus poderosos na mitoloxía mapuche).[8]
Escudu nacional actual
editarEl diseñu orixinal del escudu nacional de Chile actual correspuende al artista británicu Carlos C. Wood Taylor y foi oficializáu por llei'l 26 de xunu de 1834, mientres el gobiernu del presidente de la República de Chile José Joaquín Prieto. En 1832 Prieto yá manifestara al Congresu la so intención de sancionar el nuevu emblema:
La República tien de tener un escudu d'armes que la simbolice conforme al usu cuasi inmemorial de tolos pueblos y naciones. Nun puede considerase como tal el que s'introdució nos primeros tiempos de la revolución, porque a más d'escarecer de la sanción d'autoridá competente, nun contién pieza dalguna alusiva al oxetu que tien de representar. Creyó, pos, el gobiernu que nun debiéndose tolerar por más tiempu esi escudu insignificante y albortivo, sancionar d'una vegada el qu'axunte a la llegalidá del so orixe la propiedá de l'alusión. Al efeuto, fíxose presentar dellos diseños, y ente los que paecen averase más a desempeñar l'asuntu, ye'l que tien la honra d'axuntar.
Nél obsevará el congresu un campu de dos esmaltes que los sos bien conocíos atributos cuadren perfectamente cola naturaleza del país y el calter de los sos habitantes. Alude tamién al antiguu distritu colonial de Chile y al territoriu d'Arauco, importante adquisición de la República. La estrella de plata ye'l blasón que los nuesos aboríxenes ostentaron siempres nos sos pendones, y el mesmu que representa esi caru pabellón a que la so solombra cinxir la Patria de tantos y tan gloriosos lloreos; puede tamién referise a la nuesa posición xeográfica, la más austral del orbe conocíu.
Santiago, agostu 22 de 1832. -Joaquín Prieto. -Joaquín Tocornal.[7]
La insinia que se ve por timbre ye la qu'afata'l sombreru del presidente de la República, como característicu de les sos dignidá suprema.
Los soportes representen un huemul y un cóndor; ésti, l'ave más fuerte, animosa y trabada que puebla los nuesos aires, y aquél el cuadrúpedu más raru y singular de les nueses sierres, de que nun hai noticia qu'habite otra rexón del globu, y de que la so piel notable pola so elasticidá y resistencia faen los nuesos valientes naturales los sos coseletes y botes de guerra.
A lo último, la corona naval que supera la cabeza de dambos animales va ser el monumentu que va recordar siempres el gloriosu trunfu de les nueses fuercies marítimes sobre les d'España nes varies agües del Pacíficu, trunfu d'eterna nombradía menos polo heroíco del sucesu, que pol so trascendental y dilatáu influxu, pos al empar qu'afitó sólidamente la nuesa independencia, devasó pasu a les nueses armes por que llevaren tan inestimable bien al antiguu imperiu de los inques.
Si como ye d'esperar, mereciera esta idea l'aprobación del congresu, el gobiernu somete al so deliberación el siguiente proyeutu de decretu:
L'escudu d'armes de la república de Chile va presentar en campu cortao d'azur y de gules una estrella de plata; va tener por timbre un plumaxe tricolor d'azul, blancu y encarnáu; y por soporte un huemul a la derecha, y un cóndor a la izquierda, coronáu cada unu d'estos animales con una corona naval d'oru.
Aquel diseñu nun tenía incluyíu lema dalgunu; sicasí, en diverses versiones del escudu sí foi incorporáu'l lema «Pola razón o la fuercia». Asina, por casu, monedes de plata acuñaes ente 1837 y 1852 (1/2, 1, 2 y 8 reales) llevaron la frase «Pola razón y la fuercia» y monedes d'oru acuñaes ente 1818 y 1834 (1, 2, 4 y 8 escudos) la versión «Pola razón, o la fuercia». Per otru llau, en 1854 dispúnxose que l'escudu nacional que lleva la bandera presidencial tendría la mesma lleenda.
La inclusión nel escudu nacional del lema «Pola razón o la fuercia» oficializar por aciu el decretu 2271 del Ministeriu de Guerra y Marina, publicáu'l 8 de setiembre de 1920.[3] El so oficialización ratificar pol decretu supremu 1534 del Ministeriu del Interior, publicáu'l 12 d'avientu de 1967, mientres el gobiernu del presidente Eduardo Frei Montalva.[2] N'ochobre de 2004, el senador Nelson Ávila presentó un proyeutu de llei col fin de camudar el lema del escudu nacional de «Pola razón o la fuercia» a «Pola fuercia de la razón»,[1][9] que nun espolletó.[10][11]
Per otra parte, esisten delles versiones del escudu que tienen grabáu equivocadamente un caballu, pos fueron encargaos a artistes estranxeros que nunca vieren un huemul, animal que tenía de dir nel so llugar. Asina, por casu, asocede nel «Monumentu a los Héroes de Iquique» de la ciudá de Valparaíso, ellaboráu por un artista francés; lo mesmo asocede na Plaza de la Independencia de Concepción, nel Mausoléu de San Martín na catedral de Buenos Aires y en dellos carruaxes presidenciales que caltienen el caballu en llugar del huemul como símbolu del escudu chilenu.
Regulación xurídica
editarLa Constitución Política de la República de Chile de 1980 determina nel so artículu 2.° que «son emblemes nacionales la bandera nacional, l'escudu d'armes de la República y l'himnu nacional».[12] Coles mesmes, el so artículu 22.° establez que «tou habitante de la República debe respetu a Chile y a los sos emblemes nacionales».[12] Pela so parte, l'artículu 6.° de la Llei de Seguridá del Estáu (decretu 890 publicáu'l 26 d'agostu de 1975) dispón que «cometen delitu contra'l orde públicu [...] b) Los qu'ultraxaren públicamente la bandera, l'escudu o'l nome de la patria».[13]
Aspeutos culturales
editarUna versión del escudu nacional na so camiseta ye una distinción que s'otorga al campeón vixente nel fútbol chileno.[14]
Escudos rexonales
editarChile atópase estremáu en quince rexones, que'l so gobiernu interior correspuende al Intendente. Cada gobierno rexonal, encargáu de l'alministración cimera de caúna de les rexones chilenes, adoptó insinies propies, anque escarecen na so mayoría de relevancia, siendo principalmente utilizaes por organismos públicos rexonales.
|
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ 1,0 1,1 «nacional.html Comisión se apresta a analizar cambéu de lema nel Escudu Nacional» (29 de xunetu de 2005). Consultáu'l 8 d'ochobre de 2017.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Ministeriu del Interior de Chile (12 de avientu de 1967), Decreto 1534, http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=18035&idVersion=1967-12-12.
- ↑ 3,0 3,1 Ministeriu de Guerra y Marina (08 de setiembre de 1920), Decreto 2271, http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=1016221&idVersion=1920-09-08.
- ↑ Ministeriu de Defensa Nacional (6 d'ochobre de 1972), Decretu 443: «Crea'l Día de celebración al Escudu y Bandera nacionales», consultáu'l 9 de payares de 2011
- ↑ educarchile.cl (s/f). «L'escudu nacional». Archiváu dende l'orixinal, el 2009-09-04. Consultáu'l 2 de setiembre de 2011.
- ↑ Martínez, Melchor (1848). Memoria histórica sobre la Revolución de Chile dende'l cautiverio de Fernandu VII hasta 1814. Escrita por orde del Rei por Fr. Melchor Martínez. Valparaíso: Imp. Européu, páx. 150. Consultáu'l 3 d'abril de 2010.
- ↑ 7,0 7,1 Amunátegui Aldunate, Miguel Luis (1870). independencia+de+chile&cd=1#v=onepage&q=&f=false Los precursores de la independencia de Chile, vol. III, Santiago, Chile: Imprenta, Litografía i Encuadernación Barcelona, páx. 587, 588, 589, 590. Consultáu'l 3 d'abril de 2010.
- ↑ Soublette Asmussen, Gastón (s/f). «El nuesu Pasáu Indíxena. Indixenismu de los símbolos patrios». dedaldeoro.cl. Archiváu dende l'orixinal, el 3 d'avientu de 2013. Consultáu'l 12 d'avientu de 2013.
- ↑ Senáu (5 d'ochobre de 2004). «Boletín 3685-02: Modifica'l lema del Escudu d'Armes de Chile». Archiváu dende l'orixinal, el 2 de payares de 2011. Consultáu'l 10 de marzu de 2011.
- ↑ «escudu nacional.html Senador empecipien estudiu de moción que camuda'l lema del escudu nacional» (20 d'agostu de 2009). Consultáu'l 6 d'ochobre de 2017.
- ↑ Senáu. «Comisión de Defensa va analizar proyeutu que camuda'l lema del Escudu d'Armes de Chile». Consultáu'l 10 de marzu de 2011.
- ↑ 12,0 12,1 Ministeriu del Interior de Chile (24 de ochobre de 1980), Decreto 1150, http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=17039&idVersion=1980-10-24.
- ↑ Ministeriu del Interior de Chile (26 de agostu de 1975), Decreto 890, http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=16080&idVersion=1975-08-26.
- ↑ Revista Trunfo (861): páxs. 4 y 9. Selmana del 16 al 22 d'avientu de 2002.
Enllaces esternos
editar- Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Escudos chilenos.