Esparragal

Esparragal
flag of Esparreguera (en)	coat of arms of Esparreguera (en)
Alministración
País	España
Autonomía	Cataluña
Provincia	provincia de Barcelona
Ámbitu funcional territorial	Ámbitu Metropolitanu de Barcelona
Contorna	Baix Llobregat
Tipu d'entidá	conceyu de Cataluña
Alcalde de Esparraguera (es)	Juan Jurado (es)
Nome oficial	Esparreguera (ca)
Códigu postal	08292
Xeografía
Coordenaes	41°32′17″N 1°52′09″E / 41.538055555556°N 1.8691666666667°E
	Esparragal Esparragal (España)
Superficie	27.4 km²
Altitú	187 m
Llenda con	Abrera, Els Hostalets de Pierola, Collbató, Monistrol de Montserrat, Vacarisses y Olesa de Montserrat
Demografía
Población	22 442 hab. (2023); - 11 249 homes (2019); - 11 002 muyeres (2019)
Porcentaxe	100% de Baix Llobregat
Densidá	819,05 hab/km²
Viviendes	125 (1553)
Más información
Fundación	985
Estaya horaria	UTC+01:00
	esparreguera.cat

Esparragal^[3] ye una ciudá de Cataluña, España. Asitiada na provincia de Barcelona. Tien una población de 21 889 habitantes (INE 2017).

Toponimia

El nome d'esti conceyu paez derivar del llatín "Asparragus" por cuenta de la gran cantidá de esparragos que podíen atopase. Mientres la dómina musulmana convertir en Ašbaragirra, lo que dempués pasaría a ser "Sparagaria" (topónimu más antiguu atopáu hasta'l momentu), darréu "Esparagera" hasta atopanos col nome actual: "Esparreguera"

Asparragus -> Ašbaragirra -> Sparagaria -> Esparagera -> Esparreguera

Contestu xeográficu

Atopar nel norte de la comarca del Baix Llobregat, ta asitiada al marxe esquierdu del ríu Llobregat, ente les poblaciones Olesa de Montserrat al este y col cual llinda'l ríu Llobregat, Abrera pel sur, con Collbató y Monistrol de Montserrat nel norte y con Hostalets de Pierola pel oeste. Pel norte tamién llenda col macizu de Montserrat.

Historia

Ye una villa milenaria, fundada nel 985 d.C. El so nome apaez per primer vegada nel sieglu X. L'añu 985 el conde Borell II tuvo obligáu d'abandonar Barcelona pola amenaza d'Almanzor y abellugóse nos montes de Manresa. Dende ellí llamó a los sos homes d'armes pa espulsar a los invasores, y ente estos homes taba'l caballeru Guillem de Esparreguera. Borell consiguió recuperar les tierres que llegaben hasta les llendes de Lleida, tierra que partió ente los barones, y encamentó a estos a construyir, reforzar y armar los castiellos qu'había por toles tierres conquistaes, p'asina evitar otru ataque per parte de los invasores. Esti caballeru construyó'l so castiellu nos márxenes del ríu Llobregat y nel turón del Puig, allugamientu aparente pa vixilar los movimientos de los invasores que veníen del Penedés. Esti castiellu nun foi la primer vegada qu'habitaba esa zona, yá que s'atoparon cueves na zona del balneariu de La Puda restos prehistóricos, más concretamente cerámica, puntes de llances, fragmentos de xiles, ferramientes feches con piedres, etc...

Tamién, siguiendo'l cursu norte del ríu y llegando a la zona del Cairat topáronse restos romanos d'un pobláu, y na zona de la Gorgonçana tamién había un asentamientu llamáu Sparagaria. Na zona NE del términu municipal topábase'l castiellu de Spasas (Espases). Nel 1316 Pere Sacosta decide construyir el pueblu nel pequeñu altiplanu del Puig y alredor de la Ermita de Santa Maria del Puig, pero más tarde cola construcción de la Ilesia de Santa Eulália, el pueblu treslladar nel 1587.

Nel sieglu XVI, los documentos yá falen de decretos roblaos pol Abá de Montserrat como Señor de la Villa y d'Esparragal. Les Guerres Carlistes dexaron arruinada^{[ensin referencies]} a la población: La industria de la llana, que yera la principal fonte de riqueza del pueblu nos sieglos XVI y XVIII, quedó destruyida. Mientres el sieglu XVIII los númberos d'habitantes caltener en 2.500 habitantes, pero cola industrialización instaláronse diverses fábriques nel conceyu, que la más importante ye la Colonia Sedó, unes de les colonies más grandes d'Europa. Gracies a esto, nel añu 1887 la población aumentó hasta llegar a los 4.015 habitantes, nel 1930 a los 5.211, y a finales del sieglu XX llega a los 17.000.

Tuvo la so propia moneda en 1935.

Llugares d'interés

La Ermita de Puig o Ilesia de Santa María del Puig ye una construcción románica y asítiase nel altiplanu del Puig y a veres del ríu Llobregat. Nel 1316 construyóse'l pueblu al so alredor pero cola construcción de la otra ilesia, el pueblu treslladóse y la ermita quedó abandonada. Anguaño foi remocicada y ye común celebrar una comida mientres la Selmana Santa.

El 976 el conde Borrel vender a Guillem de Gurb-Queralt juntamente col castiellu de Espases. Años más tarde los vizcondes de Cardona facer cola propiedá de los dos castiellos A principiu del sieglu XIV los dos castiellos son vendíos a Pere de Sitjar, propiedá que duraría cuatro años pos rápido adquirir Pere Sacosta. Seis llustros más tarde pasaría a manes de Jaume de Vivers, prior de Montserrat.

Pela redolada tópase'l Castiellu d'Esparragal, documentáu el 985. Los sos restos son mínimos, práuticamente fragmentos d'un muriu cercanu a l'antigua ilesia de Santa María del Puig d'estilu románicu pos tou lo que quedaba foi destruyíu pa llevantar nel so llugar un depósitu d'agua.

Colonia Sedó foi inaugurada nel 1846 col nome de Can Broquetes, nel marxe derechu del ríu Llobregat. Pa comunicar los dos márxenes del ríu construyó la Ponte de la Palanca, que comunicaba Esparragal y Olesa. Mientres la Guerra Civil foi la única ponte que comunicaba los dos conceyos.

Más palantre, Antonio Sedó ampliar y convertir en modelu de colonia testil remanada pola enerxía hidráulica. Convertir na colonia testil más grande de Cataluña, España y una de les más grandes d'Europa Nes sos naves trabayaron más de 2000 persones. Güei inda tán actives con distintes empreses pero nun se dediquen yá al comerciu testil. Anguaño ta en procesu de remodelación urbanística, tantu nes viviendes, como nel teatru y la ilesia. Nuna de les viviendes de la colonia nació Josep Moratalla, el Llarg, líbero de FC Barcelona.

Ilesia de Santolaya, que la so construcción data del 1587. Crear pa suplantar les funciones d'ilesia parroquial de la ermita de Santa Maria del Puig, que col treslladó del pueblu quedó alloñada del nucleu urbanu. Foi bendicida nel 1612, y mientres la Primer Guerra Carlina foi ocupada poles tropes isabelines, que utilizar como caserna. Por causa de esto, nel 1886, Elies Rogent reconstruyir, siendo abierta nuevamente al cultu nel 1874. Mientres la Guerra Civil sufrió grandes estroces, pero foi nuevamente reformada. L'edifico ye d'estilu Góticu y con decoración Renacentista. Consta d'una sola nave con cubierta de cruz y una absis hepatgonal na punta. Los tramos de la nave son dixebraos por arcos de mediu puntu. Nel esterior la fachada principal tien un mural de cerámica fechu por Enric Serra. Les puertes llaterales tán afataes con columnes dóriques. El campanariu ye d'unos 60 metros, de forma octagonal, y la so construcción remató nel 1636. Ye unu de los más altos de Cataluña

La Puda o La Puda de Montserrat foi un antiguu balneariu asitiáu nel marxe izquierda del ríu Llobregat. Dizse que foi un terremotu lo que fizo surdir les agües sulfuroses nesti llugar dende'l sieglu XVIII. Nel 1870 construyóse'l balneariu y mientres les décades siguientes foi ampliándose. El so momentu de rellumanza foi ente los sieglos XIX y XX onde allegaba la xente más selecto de la burguesía barcelonesa, onde s'agospiaben nel hotel Gori d'Olesa de Montserrat y xunía el balneariu coles dilixencies. Estes agües curaron unes purgaciones a la reina Sabela II d'España y esquiten a razón de dos millones de llitros diarios. Cerrar nel 1958, estrozáu por una crecida del ríu y anguaño ta n'estáu ruinosu.

Can Comelles ye una masía construyida nel 1470. Yera propiedá d'una familia rica y bien importante nel pueblu. Nel 1985 convertir nuna residencia municipal cuando la mercó'l conceyu. Dende ellí hai unes vistes impresionantes del monte de Montserrat, del valle del ríu Llobregat, d'Esparragal ya inclusive de Olesa de Montserrat.

Cultura

Esparragal ye conocida pola so tradición teatral y la so cerámica.

La Pasión

La Pasión d'Esparragal representa la vida de Jesús desque escoyó los apóstoles hasta que resucita y vase escontra'l cielu. Tou esto representar la xente del pueblu d'Esparragal. Cada añu participa más xente de manera voluntaria; l'añu 2008 actuaron más de 400 persones^{[ensin referencies]}. Esta obra ta representada por que la xente de distintos pueblos la vaya a ver. Ye un espectáculu pa toles edaes, tantu pa velo como p'actuar nél.

De normal los personaxes más importantes son homes, porque les muyeres d'antiguo nun yeren importantes, como por casu: Apóstoles, soldaos, fariseos, Jesús... Anque tamién hai delles muyeres o neñes: nel cuadru de neños tolos papeles son de neñu, pero tamién lu representen neñes. Les neñes tamién pueden faer d'ánxel, sobremanera si son rubies y pequeñes. Les adolescentes pueden faer de criaes, concubina o de Salomé. Les muyeres pueden faer los personaxes de Claudia, Samaritana, María Madalena, Virxe María...

Breda foi l'escenariu l'añu 2008 de los cuadros más emblemáticos de "La Pasión d'Esparragal", qu'anguaño se treslladó al conceyu pa faer la presentación de la temporada. En total, más de 2.000 espectadores siguieron les distintes escenes, que se representaron en distintos rincones de la población. Asina, la Ilesia, el Patiu de l'Abadía, el Claustru o la Plaza del Conceyu fueron escenarios de luxu pa esti espectáculu declaráu^{[ensin referencies]}, en 1983, d'Interés Nacional.

Asina, unos 90 actores representaron les escenes más representatives de la función, como la entrada en Xerusalén, la conversión de la samaritana, el cuadru de los neños, el güertu de Getsemaní, la Intriga de Judas, Jesús ante Pilato o La Piedá.

Los sos oríxenes remontar al sieglu XIV y celébrense los domingos de Cuaresma nun teatru construyíu espresamente, con un cuadru de 400 actores, toos ellos aficionaos; ente ellos Anna Lizaran, fundadora del Teatre Lliure, y la mayoría d'intérpretes de la película "El Judas", rodada por Ignacio F. Iquino n'Esparragal, 1952.

La Pasión celebrar mientres 10 domingos, dende febreru al 1 de mayu.

Festival Lola

D'ochobre a avientu tamién tien llugar otru acontecimientu teatral, el Festival Lola, n'honor a l'actriz Lola Lizaran,^[4] muestra de teatru de pequeñu formatu, teatru profesional de creación y nueves dramaturxes. Dientro d'esti festival tamién se celebra la convocatoria de Teatre Sonor, onde se potencien les dramaturxes sonores, y el In-Lola, plataforma pa mozos creativos d'Esparragal. El Festival estender nuna rede de conceyos de la contorna como Martorell, Olesa de Montserrat, Molins de Rei... El festival ta entamáu por Tramateatre.

Otres considerancies

Amás de tener el ríu Llobregat cerca, Esparragal ye cruciada pela riera del Torrent Mal, que n'ocasiones causó estroces bien grandes, inclusive mató a persones, como pasó'l 10 de xunu de 2000.^[5]

Esparragal ye una llocalidá de población en crecedera al tar nes cercaníes de Barcelona.

Demografía

Nucleos de población	Habitantes (2009)
Can Rial	1.730
Colonia Sedó	347
Esparragal	17.866
Mas d'en Gall	1.912

Evolución demográfica

1497 f	1515 f	1553 f	1717	1787	1857	1877	1887	1900
57	58	125	1.134	2.705	3.097	3.397	4.188	4.209

1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1990
4.533	4.522	5.203	4.648	4.740	5.301	7.675	10.990	12.177

1992	1994	1996	1998	2000	2002	2004	2006	-
12.925	13.675	14.501	15.548	17.060	18.708	20.163	21.145	-

1497-1553: fueos; 1717-1981: población de fechu; 1990- : población de derechu

Alministración

Alcaldes dende les eleiciones de 1979
Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Joan Serra Alert	PSC
1983-1987	Joan Serra Alert	PSC
1987-1991	Joan Serra Alert	PSC
1991-1995	Joan Serra Alert	PSC
1995-1999	Joan Serra Alert	PSC
1999-2003	Francesc Xavier Sitja Poch	IC-V
2003-2007	Francesc Xavier Sitja Poch	IC-V
2007-2011	Francesca Fosalba Batalla	PSC
2011-2015	Joan-Paül Udina Tormo	CiU
2015-2019	Eduard Rivas i Mateo	PSC
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

Fiestes

El 12 de febreru celebra la fiesta mayor d'iviernu, yá que ye'l día de Santolaya, patrona del pueblu. Tamién se celebra'l correbars pel branu y la feria medieval.

== Deportes practiquen una gran variedá de deportes. Los principales son el fútbol, el fútbol sala y el baloncestu. Tamién hai ping pong, tenis, balonmano, natación, danza, pesca, taekwondo, ciclismu y ciclismu de monte. El campu de fútbol ta na avenida Via Mil.lenari, el pabellón de fútbol sala ta na cai dels Jocs Olimpics, el pabellón de baloncestu ta nel Carrer Hospital.

Hai que remarcar la temporada 2010/11 del C.B. Esparreguera, na Categoría Cadete, l'equipu B, la temporada que fixeron, quedando primeros en preferente y tamién el C.Y. Esparreguera (senior) que consiguió en 5 ocasiones ganar la lliga en preferente, pero solo una llogró xubir a primer catalana la mayor xesta na historia del club, con xugadores como Lardín que darréu seria l'entrenador.