Esparragosa de Lares

Esparragosa de Lares
Alministración
País	España
Autonomía	Estremadura
Provincia	provincia de Badayoz
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Esparragosa de Lares (es)	Julián Vigara Sánchez
Nome oficial	Esparragosa de Lares (es)
Códigu postal	06620
Xeografía
Coordenaes	38°58′32″N 5°16′13″W / 38.975555555556°N 5.2702777777778°O
	Esparragosa de Lares Esparragosa de Lares (España)
Superficie	207 km²
Altitú	473 m
Llenda con	Monterrubio de la Serena, Castuera, Campanario, Orellana de la Sierra, Navalvillar de Pela, Puebla de Alcocer, Siruela, Sancti-Spíritus y Cabeza del Buey
Demografía
Población	875 hab. (2023); - 451 homes (2019); - 474 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.13% de provincia de Badayoz
Densidá	4,23 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	esparragosadelares.es

Esparragosa de Llares ye un conceyu español, perteneciente a la provincia de Badayoz (comunidá autónoma d'Estremadura).

Situación

Esparragosa de Llares asítiase na llende occidental de la zona conocida como La Siberia, apellativu que fai referencia non a la crudeza del clima, sinón a l'alloñanza de la capital de la provincia.

Per delantre de la llocalidá abren les inmenses llanaes del valle del Zújar siendo un paisaxe de gran guapura natural pola so grandiosidá. Parte d'estos espacios; antes dehesa de encinares y sufreres, camperes y zones desiertes, tán cubiertos peles agües de la presa del Zújar y la xigantesca presa de la Serena.

Pertenez al Partíu xudicial d'Herrera del Duque.

El clima que se gocia en Esparragosa ye de tipu mediterraneu, templáu y bien saludable. La temperatura medio añal ye de 15,9 graos. Los iviernos suelen ser nidios, con temperatures medies de 8 graos, el branu ye secu y bien calorosu con una media estacional de 25 graos, y una máxima absoluta de 41,2 graos. La precipitación media añal ye 6,09 mm, siendo l'iviernu la estación más lluviosa y la más seca'l branu.

Tien accesos peles carreteres EX-103 y EX-322.

Historia

Esparragosa de Llares tuvo poblada dende antiguu, según esprender de los xacimientos arqueolóxicos de "La Sevillana" y "Doña María I y II". Perteneció a la Beturia y en tiempos de Roma, tuvo so la xurisdicción de "Lacimurga Constantia Iulia".

Nel camín de Esparragosa a Campanariu, del antiguu itinerariu romanu, que pasaba pol vau del Espín (cercanu al llugar onde na actualidá ta la presa del banzáu del Zújar), atopóse la célebre casona Leuciana, que sirvía de descansu a les guarniciones del Imperiu, y que'l so allugamientu suponer en Talarrubias, por unos, y en Puebla de Alcocer, por otros, y que les últimes prospecciones arqueolóxiques realizaes paecen asitiala na finca "La Sevillana", a la vera del ríu Zújar.

Nun antiguu itinerariu romanu, al sur de la sierra en que "moraben los dioses", d'ende'l so nome de "Sierra de los Llares" (los Llares yeren Dioses romanos proteutores de la familia y del llar), escurre un manantial d'agua fino y fresca que foi protexíu polos romanos, con una construcción abovedada de lladriyu y argamasa y constituyó mientres munchos sieglos la única fonte d'agua potable cola que cuntó la villa. Anguaño ye conocíu como "La Fonte Vieya o Fuentecilla".

A la cayida del Imperiu Romanu, son los Visigodos los que s'asientan na zona y empiecen a construyir caseríos a lo llargo del camín. Colos visigodos Llares, perteneció a la Bética y nes lluches de Leovigildo (572-586) contra'l so fíu Hermenegildo, autoproclamado rei de Sevilla, toma partíu por esti postreru y queda arruinada. D'esta dómina namái queden restos na ermita de la Virxe de la Cueva, construyida sobre un primitivu oratoriu visigodu, y la necrópolis de Doña María.

Tomada polos Árabes nel 711 a la cayida de Córdoba, asitiar nella belicosos berberiscos qu'edificaron un apartaz fortificáu, col so castiellu "Castiellu de Llares" y que foi orixe de nucleos urbanos que surdieron a la solombra de los sos defenses (actual Galizuela). Nel añu 750, los árabes, crearon un nucleu urbanu allugáu en meyor sitiu y dotáu de más favorables comunicaciones, allugándolo cercanu a l'antigua fonte romana y a la vera del camín del itinerariu romanu.

Nel añu 1226, Fernandu III de Castiella "El Santu", y principalmente el so fíu Alfonsu X, dan importancia a la Mesta y nella a la Cabaña Real de Carreteros. Pellí pasaben les recielles d'oveyes merines, nel so interminable trashumar dende les sierres nevaes de les sos rexones a los nuesos templaos rastroxos.

Fernandu III, con numberosa tropa, namái y puramente cola cuenta d'apoderase de Capillae (Capiya), entama una campaña: llogra apoderase de los sos castiellos. Na mesma campaña cayen nel so poder Garlitos y el Castiellu d'Almorchón.

En setiembre de 1236, el nuevu territoriu ye vencíu pol monarca a los Caballeros del Temple. Namás tomar posesión de la villa y el so castiellu, Don Esteban de Belmonte, gran maestre de la Orde, empecipia la campaña contra los nucleos moros de la zona, apoderar del Castiellu moru de Llares, que manda baltar, y pasen a les sos manes Peña de Alcocer (güei Puebla de Alcocer), que'l so castiellu foi corazón de les sos posesiones y apartaz defensivu del Temple y les actuales de Esparragosa de Llares, Galizuela, Tamurejo, Capiya y Almorchón, y pocu dempués Siruela y Herrera del Duque; colo que tola provincia de Badayoz queda integrada nel Reinu de Lleón.

A la desapaición de la Orde del Temple (1309), les sos posesiones son partíes, correspondiendo Galizuela a la Orde d'Alcántara, qu'instala nella la Encomienda de Cases Vieyes (Palaciu de la Encomienda), integrada nel Partíu de la Serena y dependiente del Prioratu de Magacela.

A la solombra del antiguu castiellu de Puebla de Alcocer (sobre'l cual edificóse darréu l'actual), y al llau d'una fonte (la Fonte Vieya) nel camín integráu na Cabaña Real de Carreteros, surdió una venta. Esta venta, que la so especialidá culinaria yera les esparragadas y tortiella d'espárragos, foi denomada "Venta Esparragera". La popularidá de la venta y la situación loxística del llugar, facilitó l'asentamientu de xornaleros, pastores y operarios que trabayaben pa la Orde d'Alcántara y los sos comendadores. Col tiempu, Esparragosa se anexona como barriu a Galizuela de Llares, pasando a denominase "Esparragosa de Llares".

Sol poder de la Orde d'Alcántara, Esparragosa algama la so máxima rellumanza, convirtiéndose, col treslláu de la Encomienda (actual conceyu), en nucleu más importante que l'actual Galizuela. Foi una de los dieciocho villes componente de la Real Devesa de la Serena, superando, en 1557, en cincuenta vecinos a Castuera.

A la cayida del Antiguu Réxime la llocalidá constituyir en conceyu constitucional na rexón d'Estremadura. Dende 1834 quedó integráu nel Partíu xudicial de Puebla de Alcocer.^[2] Nel censu de 1842 cuntaba con 660 llares y 2450 vecinos.^[3]

Ente los años 1960 y los años 1980 llamóse Esparragosa del Caudiellu.

Patrimoniu artísticu

Villa Romana "La Sevillana"

Por cuenta de la construcción del Banzáu de la Serena, sobre'l ríu Zújar, y en previsión del hinchente de les zones d'interés arqueolóxicu, proceder ente los años 1987 y 1989 a la escavación de la Villa Romana de La Sevillana, nel términu de Esparragosa de Llares (Badayoz). Esta Villa, que resultó ser del sieglu IV de C., caltenía tola so parte Urbana pavimentada de mosaicos que fueron rescataos y treslladaos pa la so posterior exhibición. Villa romana "La Sevillana"

Asina, na finca denomada "La Sevillana" detectáronse unos restos arqueolóxicos que resultaron pertenecer a un establecimientu rural romanu. Numberosos materiales yeren visibles en superficie (texas, fragmentos de cerámiques…), según estructures de murios que s'estendíen sobre una vasta zona del valle del ríu Zújar. N'unu d'estos espacios apaecía un mosaicu xeométricu, que taba al descubiertu polos efeutos de l'agua y de los escavadores clandestinos.

La villa apaecía asitiada esautamente na parte baxa de la finca "La Sevillana", que s'estendía na vega cercana al antiguu cursu del ríu Zújar. D'antiguo, esta zona de vega apaecía consagrada a la esplotación agrícola (ceberes, viñeos, frutales y llegumes), con importantes rendimientos dada la calidá de la tierra y la proximidá del ríu.

Esta villa, forma parte d'una cadena d'establecimientos rurales romanos, asitiaos nel valle del Zújar y ocupando tierres fértiles dedicaes a les actividaes agrícoles y ganaderes.

Xacimientos arqueolóxicos de Doña Maria I y II

Ruines de la fortaleza templaria de la Sierra de Llares. La construcción orixinal foi d'orixe berberisco, alredor del sieglu VIII, tuvo'l nome de Castiellu de Llares.

Cuando se construyó'l banzáu de La Serena, al quedar secu'l calce del ríu Guadalemar (afluente del Zújar onde se construyó la presa), estos xacimientos arqueolóxicos quedaron al descubiertu pero salvu delles semeyes y ciertos estudios en campu, pocu más se fixo por ellos, colo que nuevamente quedaron so les agües del banzáu , y asina van siguir hasta qu'a dalgún allumáu asocédase-y construyir una nueva presa agües enriba y vuelvan a desecar el calce.

Conceyu

La so construcción ye de mampostería y piedra y ta blasonado con un graníticu escudu. La puerta d'entrada queda definida por un arcu de mediu puntu de cantería, enriba del cual ábrese una ventana rematada en frontón triangular.

Un gran balcón sobre repisa de fierro percuerre la mayor parte de la so fachada. Otros vanos con dinteles de cantería partíos pola fachada ensin guardar simetría y un antepechu con moldures, contribúin a romper ye estatismu de la fachada.

Portalaes de la 2ª planta

Na so interior cuenta con un gran patiu de dos pisos con arcaes en dos de los sos llaos que sofiten en cilíndriques y fuertes columnes granítiques. Los arcos son rebaxaos nel pisu inferior y escarzados nel superior.

Al segundu pisu aportar por una amplia escalera de pasos de granitu con barandiella forxada. Nel so interior, atopamos con nueve chiqueros pa zarrar los toros y vaquillas que son trepaos nes Fiestes Patronales.

Fonte de la plaza d'España

Construyida nel sieglu XIX, ta xustu nel centru de la plaza. El material que s'utilizó pa la so construcción foi'l granitu. Ta formada por un pilón circular con graes al so alredor.

Un renuevu cilíndricu central rematáu en copa, recueye l'agua que sale d'un pivós piramidal de cuatro cares. La copa, por furos arrama l'agua potable al pilón.

Casa del freru

Al pie de los pies de la Ermita de la Virxe de la Cueva atópase lo que nos sos díes foi estancia del freru que curiaba'l santuariu, según llugar de descansu pa los pelegrinos qu'allegaben a esti eleváu y santu llugar. Mientres llargos años les sos ruines permanecieron vixilantes del allugamientu d'onde se guardaba l'ayalga más preciada de Esparragosa de Llares, La Virxe de la Cueva.

Cola creación en 1991 de la Mancomunidá Cultural y Turística denomada "Lacimurga", a la que pertenecen distintos pueblos de la zona, ente ellos Esparragosa de Llares, propónse recuperar esti vieyu edificiu pa rehabilitar el patrimoniu históricu qu'hai na zona.

Con esta intervención inténtase devolver al edificiu'l so aspeutu primitivu y afaelo a una de les misiones que tuvo, como foi, la de dar abellugu a los visitantes y pelegrinos, d'esta miente salvaría a la Casa del Freru de la so destrucción total. A esti esfuerciu xune'l Conceyu de Esparragosa que participa nos costos de dicha restauración.

La bendición del llugar y entrega de les llaves del edificiu facer en payares de 2000 y ábrense les sos puertes pa les distintes actividaes que se programen na redolada de la ermita de La Virxe de la Cueva.

Palaciu de la Encomienda en Galizuela

Foi construyíu pol marqués de Someruelos nel sieglu XVIII, que les sos armes asitiaes na fachada sumieron va unes décades.

Ye un edificiu de mampostería con vanos enmarcaos en lladriyu. Güei esti edificiu atopar n'estáu d'abandonu y ruinosu.

Parroquia de Sta. Catalina d'Alexandría

Datáu ente finales del sieglu XV y principios del XVI y dedicáu a "Santa Catalina d'Alexandría". Atópase na archidiócesis de Toledo.

Ye de piedra con verdugones de lladriyu, típicu del estilu Mudéxar estremeñu, contrafuertes esteriores. Ye una nave estremada en tres tramos parar llonxitudinalmente por grandes arcos. El presbiteriu ye de bóveda de crucería con nervaduras y destaca al esterior pol so mayor altor.

Tuvo cumbreros de madera que fueron cubiertos por bóvedes de lladriyu na reforma que sufrió en 1946. La ilesia consta de dos puertes, una al sur, llamada "Puerta del Perdón", apocayá reabierta, anque ampliada nel so espaciu pa un mayor accesibilidá. Foi construyida con lladriyu antiguu y piedra y dotóse-y d'un pequeñu techu ellaboráu al estilu de tol teyáu y subcubierto de madera.

Otra puerta ta asitiada al fondu de la ilesia, ye d'arcu de mediu puntu y muncho más pequeña que la del Perdón. A la izquierda d'ésta alza la Torre, construyida en lladriyu con vanos de mediu puntu encuadráu en alfiz xunto a la torre, amás, consta de dos campanes.

La ilesia sufrió una gran reforma nel añu 1946, p'ameyorala, pol deterioru de la Guerra Civil.

En 1992, el Conceyu iguó l'atriu de la ilesia que taba en males condiciones pal tránsitu, cubrir de piedra y granitu según dotándolo de valles, asientos…. En 1995, iguóse la cubrición de la ilesia sustituyendo texer árabe pola portuguesa ya igualmente los cumbreros de madera por machihembrados y vigues de formigón.

En 2001, la ilesia sufrió una nueva y fonda reforma. Nesta reforma, sustituyóse'l vieyu suelu por lloses de granitu pulíu, instalóse un nuevu llume, pintóse, según, afayáronse los antiguos arcos pa dexalos nel so orixinal lladriyu vistu.

L'Hospital

La Ilesia del sagráu corazón de Jesús o L'Hospital ye una construcción de tipu rústicu con contrafuertes. La portada consta d'arcu de mediu puntu ente columnes y frontón partíu, nel que s'agospia una ventana. Tien una espadaña con un pequeñu buecu pa la campana.

Ta pintada en blancu y coloriada col mariellu ocre tan característicu de les construcciones de La Serena. Esta Capiya, adulces, entró nun estáu d'abandonu y aportó a utilizada como almacén de la Parroquia.

Na década de los 90, gracies a una terna compuesta pol Arzobispáu, la Xunta d'Estremadura y el Conceyu de Esparragosa, dar# en la so restauración y foi reabierta al cultu'l 8 de marzu de 1994.

Na actualidá la Ilesia del Hospital cunta coles siguientes imáxenes: "Sagráu corazón de Jesús", "Imaxe del Resucitáu", "La nuesa Señora del mayor Dolor" y la "Imaxe Procesional de Santa Catalina d'Alexandría".

Ermita del Cristu del consuelu

Nuna pequeña escampada en mediu del camín escontra la sierra, ta la Ermita del Cristu del Consuelu.

Ye un edificiu cuadrangular con espadaña, portada adintelada y pilastres nos sos ángulos. Frente a la puerta ta l'antiguu "Rollu Xurisdiccional de la Orde d'Alcántara", de mampostería con graes al so alredor y una cruz de fierro puesta nos años cuarenta.

Nel so interior ta instaláu un formosu retablu doráu qu'alluga la imaxe del Cristu.

Ermita de la Virxe de la Cueva

La Ermita foi honrada col títulu de Santuariu a principios del Sieglu XVIII pol Prior de Magacela, máxima autoridá eclesiástica de la zona, y como tal, foi catalogáu y descritu por Madoz nel so Diccionariu Xeográficu y Estadísticu:

"Ta sito el santuariu nel cumal de la sierra, na so aguada meridional, a 679 metros d'altitú y colgáu de la más dura roca, cual nial d'águila. Pa la xubida cunta con 315 graes. La entrada ta cubierta d'una antoxana teyáu.

El templu componer de dos cuerpos y una sacristía; el mayor d'aquellos, de forma rectangular en dos niveles, tien siete vares de llargu y ta cubiertu con bóvedes d'arestes; l'otru, adosáu a los pies del anterior, tien cinco vares per llau, cubrir con cúpula y ta cerráu por dos de los sos llaos con forxada rexa de fierro; constitúi la capiya na que ta entronizada la imaxe de La nuesa Señora de la cueva, asitiada nun artísticu retablu d'estilu barrocu. La sacristía adosada al mediudía al cuerpu llonxitudinal mide 3,6 metros d'altor por 3,6 metros de llarga y cúbrese con bóveda".

Imaxe de la Virxe de la CuevaSobre la entrada a los pies del templu, un pequeñu coru con barandiella metálica. Nel centru del edificiu, frente al cuerpu pequeñu, ábrese una puerta que conduz a la "campanina" –espadaña exenta-. Ayalga de Esparragosa de Llares, ye la "Virxe de la Cueva", una pequeña talla de madera de recién fabricación yá que l'antigua sumió mientres la Guerra Civil.

Güei la Virxe de la Cueva, sigui ocupando un llugar perimportante na vida d'esti pueblu yá que ye enforma la devoción, ciñu y respetu que se-y tien, non yá polos habitantes de Esparragosa, sinón polos de los pueblos cercanos. Curia la imaxe una hermandá que lleva'l so nome, a la que pertenez gran parte del pueblu.

Igualmente la principal fiesta del pueblu ye'l 15 d'agostu, Solemnidá de l'Asunción, dedicada a la Virxe de la Cueva. Ye tal el respetu y ciñu que se-y tien nel pueblu que por unanimidá'l plenu del Conceyu de Esparragosa de Llares concediólu a perpetuidad el Títulu de "Alcaldesa Honorífica" nuna ceremonia celebrada na Plaza d'España, na que de forma simbólica l'Alcalde, Basilio Redondo Redondo, fíxo-y entrega d'un "Cayáu de Mandu".

Ermita de San Isidro

Na paraxa llamada "Los Pilaritos" construyir nel añu 1995 una pequeña ermita n'honor a "San Isidro", patrón de los llabradores.

Nel so interior ta la imaxe de "San Isidro", que se procesiona el 15 de mayu, nuna romería a la qu'allega gran parte del pueblu.

Ilesia de S. Sebastián de Galizuela

Galizuela tuvo Parroquia propia so la advocación de San Sebastián.

Dicha ilesia ye una pequeña construcción de lladriyu con pórticu sobre pilastres, arcos de mediu puntu y espadaña de trés baldíos. Igualmente tuvo sacerdotes propios, como yera conocíu.

Otros Bienes d'Interés

LA CRUZ: Nuna pequeña plazoleta, urbanizada en 1997, foi construyida nos años cuarenta una monumental cruz con un pequeñu jardincillo al so alredor dedicada a los "Cayíos". Na parte baxa de la cruz hai una llábana que diz: "A los que dieron la so vida nes guerres d'España"

Fiestes llocales

Xueves lardero o día del Gallu

Tamién conocíu como'l día del gallu porque antes los mozu llevaben un gallu pa correlo y darréu lo guisaban y comer. Esti día celebra'l xueves anterior al domingu d'antroxu. Ye un día de campu.

Axuntaos un grupu d'amigos o compañeros d'escuela, son los mozos los que la celebren merquen un gallu. En díes anteriores hanse provistu de llargues y flexibles vares verdes d'olivar, álamu o blima; tendrán de ser fines pa hostigar ensin causar mancadures.

Llegáu'l xueves (día ensin escuela), a una finca cercana empónse la chiquillería los más pequeños acompañaos de persona responsables, col so gallu sol brazu, qu'ente chancies, rises y holgorio van turnando pel camín. Nel sitiu escoyíu, suelten el gallu fustigándole con varar y toos a correr tres el. La fiesta dura hasta que'l probe animal rindíu facer al suelu, y de nada sirve cuti-y por que siga corriendo. Ye llegáu'l momentu de comer gallu con arroz y reponer les enerxíes que les carreres foliaron.

Romería de Llares

Ye la única fiesta que se celebra en Galizuela, pedanía de Esparragosa de Llares. Anque'l so día oficial ye'l 25 de marzu, siempres se celebra'l sábadu más cercanu. Sacar a la Virxe de Llares en procesión por Galizuela.

San Isidro

Esta fiesta celebra'l 15 de mayu y tolos vecinos treslladar a la Ermita de San Isidro.La ermita foi regalu a la Ilesia,por don Flaviano Daza Cabanillas y esposa doña V.Jiménez Milara siendo apurrida les llaves a don Francisco Sayago,párrocu de la villa entós daquella,pol matrimoniu, tando presente don BasilioRedondo,alcalde entós daquella ,añu 1995.Dende entós la romería del Santu,celébrase'l la llamada Paraxa de San Isidro,tolos años. Hasta que'l Santu tuvo ermita,la romería celebrar nel llamáu "Encruz del Chaparral".Cada añu la fiesta va ames y enllénase la paraxa de coloríu y música.En procesión San Isidro percuerre los campos y bendicir xunto al pueblu y el sacerdote.

Fiestes patronales

Estes fiestes tán dedicaes a la Virxe de la Cueva, patrona de Esparragosa y tienen llugar del 14 al 19 d'agostu.

Santa Catalina

El 25 de payares, ye un día de fiesta llocal pal pueblu. A la tardiquina, dempués de la procesión, cada grupu de vecinos o amigos enciende una foguera na que se comen sardines, bébese vinu de pitarra, cántase y bailla hasta altes hores de la madrugada

Feria d'Asociaciones

Feria fundada nel añu 2009. Suelse realizar l'últimu fin de selmana de mayu. Mientres el fin de selmana realícense diverses actividaes entamaes poles distintes asociaciones del pueblu. Destaquen la "Ruta de les tapes", na que los chigres del pueblu ufierten les sos tapes a un preciu económicu y la suelta de vaquillas la Plazuela.

Personaxes pernomaos

Esteban Fernández de Lleón y Ibarra, aristócrata y promotor, xunto con Juan Pérez Villamil, del célebre Bandu de los alcaldes de Móstoles. Nació nesta villa l'añu de 1748.
Pablo Guerrero, cantautor.
Hernando Franco, músicu renacentista español que trabayó en Méxicu y Guatemala.

Don Eduardo de Lácara, periodista de prestíu, que trabayó en dellos medios, y fundo y dirixó DIARIU LLIBERAL, d'inspiración cristiana, ya ideoloxía lliberal. Retirar a la llocalidá dempués de xubilase, y sigue escribiendo en diversos medios dixitales españoles.