Catholicon (diccionariu trillingüe)

Catholicon
Datos
Tipu	obra escrita
Idioma	llatín, bretón medio (es) y francés
Ediciones	Catholicon y Q117469127

El Catholicon (del griegu Καθολικόν, «universal») ye un diccionnariu redactáu en bretón, francés y llatín. Esti incunable ye'l primer diccionariu de bretón^[1] y tamién el primer diccionariu de francés. Ye amás el primer diccionariu trillingüe^[2] y la primer obra trillingüe apaecida n'Occidente. Les sos 6000 entraes foron redactaes en 1464 por Jehan Lagadeuc, clérigu nacíu na casa señorial de Mézedern en Bro-Dreger, y imprentaes por Jehan Calvez el 5 de payares de 1499 en Tréguier baxo la iniciativa del maestru Auffret Quoatqueveran, callóndrigu de la diócesis de Tréguier.

Presentación

La obra acábase'l 16 d'agostu de 1464. Esti diccionariu foi nomáu Catholicon por analoxía col Catholicon del dominicu Giovanni Balbi de Xénova, espardíu a partir de 1282, del que Jehan Lagadeuc va inspirase. Destinóse p'ameyorar l'aprendimientu del llatín polos futuros clérigos qu'entraben al colexu^[3]. Les entraes tán en bretón darréu que «los bretones, en gran númberu, nun conocen dafechu'l francés», según se diz nel entamu.

Consérvase un manuscritu nos fondos llatinos de la Biblioteca Nacional de Francia baxo la identificación «Latin 7656». Ta compuestu de 131 páxines escrites peles dos cares. Falta al rodiu d'un terciu de les páxines. Trátase d'una copia del orixinal.

Les ediciones

Edición de 1499.

1) 1499 (5 de payares) - Jehan Calvez, imprentador en Tréguier, imprenta pela primer vez el Catholicon bretón. Esti Catholicon ye un incunable, términu reserváu a les obres imprentaes enantes de 1501^[4].

2) Principios del sieglu XVI, Jehan Corre, sacerdotee na diócesis de Tréguier, imprenta la segunda edición del Catholicon bretón depués de face-y cambeos.

3) 1521 (31 de xineru) - Yvon Quillévéré, llibreru y editor de París, imprenta una nueva versión del Catholicon bretón. D'orixe bretón, en concreto de Bro-Leon, fai una allabancia a Bretaña na so edición del Catholicon^[5].

4) 1867 - René-François Le Men, archiveru de Finistère, ofrez una edición acurtiada del Catholicon bretón a partir del orixinal que tenía la ciudá de Quimper (edición de Jehan Calvez de 1499) pa la promoción del bretón y pa dalu a conocer nel Congresu Célticu International que se desendolcó en Saint-Brieuc n'ochobre de 1867^[6].

5) 1975 - Christian-Joseph Guyonvarc'h, profesor honorariu de celta na Universidá de Rennes-II, fai imprentar un facsímil del Catholicon bretón a partir del orixinal que tenía la ciudá de Rennes (edición de Jehan Calvez de 1499). La obra de Christian-Joseph Guyonvarc'h foi reimprentada en 2005 por Éditions Armeline.

6) 1977 (5 d'avientu^[7]) - Jean Feutren^[8]^[9]^[10]^[11] realiza la treslliteración del Catholicon. Esta edición Jean Feutrende ta arriquecida con información sobre la obra, sobre les sos ediciones socesives y sobre les diferentes fontes del diccionariu. Publicóse en 1977 col prólogu en llatín del exemplar que sirvió pa la edición de 1867 (marca BNF 7656) y la so traducción al francés. L'abá añadió un pequeñu testu personal, L'éloge de la Bretagne par un Léonard (L'allabancia de Bretaña por ún del Bro-Leon), y un facsímil del exemplar de Quimper^[12]. El trabayu críticu ta espuestu en dos glosarios y un aparatu críticu^[13]:

un glosariu francés nelq ue son reagrupaos les pallabres franceses qu'apaecen nel Catholicon que nun s'atopen yá nos diccionarios contemporáneos o que tienen una nueva significación;
un glosariu bretón de los términos non traducíos;
notes qu'acompañen a les pallabres del glosariu francés de les que se quier dar una significación a los términos que presenten dificultaes;
notes pa esplicar les pallabres bretones.

7) 2001 (15 de setembre) - Gwennole Le Menn reescribe'l Catholicon a partir de diferentes versiones. La versión qu'imprenta ye una parte del so voluminosu trabayu.

Bibliografía

Le Catholicon, reproducción de la edición de Jehan Calvez que poseye la ciudá de Rennes (5 de payares de 1499), por Christian-J. Guyonvarc'h, Éditions Ogam, Rennes (1975), reeditada por Éditions Armeline, Brest (2005).
Le Catholicon armoricain, reproducción de la edición de Jehan Calvez que poseye la ciudá de Quimper (5 de payares de 1499), por Jean Feutren, Joseph Floc'h - maestro-imprentador en Mayenne (1977).
Catholicon de Jehan Lagadeuc, dictionnaire breton, français et latin, René-François Le Men - archiveru de Finistère, Éditions et impression Corfmat, Lorient (1867). Pue consultase en la biblioteca dixital de la Universidá de Rennes-II.
Les Éditions du Catholicon breton, pol doctor Victor Tourneur, éd. Le Fureteur Breton, Nanterre (1906), 16 p. Versión disponible en Catholicon.net
Le Vocabulaire breton du Catholicon (1499), le premier dictionnaire breton imprimé breton-français-latin de Jehan Lagadeuc, Gwennole Le Menn, Imprimerie Keltia Graphic, Edition Skol (Spézet), volume 11u. de la Biblioteca Bretona (2001).

Referencies

↑ Jean Loicq, «Lagadeuc (Jehan). Catholicon. Dictionnaire breton-latin-français, publié avec une introduction par Chr.-J. Guyonvarc'h, vol. 2. Reproduction de l'éd. J. Calvez, Tréguier 1499», Revue belge de Philologie et d'Histoire,volume 57, númberu 1, 1979, páxines 154-156; disponible en pa consulta online.
↑ Jean-Claude Boulanger (2003). University of Ottawa Press: Les inventeurs de dictionnaires, páx. 545. ISBN 2-7603-0548-1..
↑ «Por estes razones, yo, Jehan Lagadeuc, de la parroquia de Ploégonven, na diócesis de Tréguier, llicenciáu n'asrtes y decretos, tou indignu que soi, compunxi esta pequeña obra pal usu de los clérigos probes de Bretaña o bien pa los illetraos en llatín.»
↑ Versión dixitalizada disponible en Gallica.
↑ Versión dixitalizada disponible en Gallica (BNF).
↑ BNF
↑ Ar C'hatolicon
↑ Jean Feutren (1912-1990) ye un sacerdote bretón, docente en delles instituciones católiques hasta 1962, y depués va ser socesivamente rector de Roscoff y de Pleyber-Christ. Eruditu incansable, publicó una edición del Catholicon pero s'interesa tamién, ente otres munches investigaciones, nel Rentier de Morlaix, na onomástica, na historia llocal, na arquiteutura... La so rica colección de semeyes de monumentos del patrimoniu relixosu de Bro-Leon ta anguaño parcialmente allugáu nel Muséu Departamental Bretón de Quimper. Bona parte de los sos trabayos d'erudición (más de dos mil páxines), foron publiaes nos boletinos parroquiales de Roscoff y Pleyber-Christ
↑ [1].
↑ Los trabayos de J. Feutren sobre'l Rentier de Morlaix son evocaos por P. Flatrès, «Le rentier de Saint Dominique de Morlaix - Étude de géographie historique (fin s.XVII).», dans Bulletin de la Société archéologique du Finistère, t. LXXXVII, pp.150-159, Société archéologique du Finistère, Quimper, 1957.
↑ Pour l'ensemble de la note relative à J. Feutren, voir Y.-P. Castel, « Signé Jean Feutren », dans Église en Finistère n°106, pp. 18 & 19, diocèse de Quimper et Léon, Quimper, 26 novembre 2009.
↑ Ar C'hatolicon
↑ Ar C'hatolicon

Enllaces esternos

En Gallica :
- Jehan Lagadec (1999). Jehan Calvez (1499): Le catholicon en troys langaiges scavoir est breton franczoys et latin.
- Jehan Lagadec (1521). Yvon Quillévéré: Catholicon.
El Catholicon, edición facsimilar

[1] Jean Loicq, «Lagadeuc (Jehan). Catholicon. Dictionnaire breton-latin-français, publié avec une introduction par Chr.-J. Guyonvarc'h, vol. 2. Reproduction de l'éd. J. Calvez, Tréguier 1499», Revue belge de Philologie et d'Histoire,volume 57, númberu 1, 1979, páxines 154-156; disponible en pa consulta online.

[2] Jean-Claude Boulanger (2003). University of Ottawa Press: Les inventeurs de dictionnaires, páx. 545. ISBN 2-7603-0548-1..

[3] «Por estes razones, yo, Jehan Lagadeuc, de la parroquia de Ploégonven, na diócesis de Tréguier, llicenciáu n'asrtes y decretos, tou indignu que soi, compunxi esta pequeña obra pal usu de los clérigos probes de Bretaña o bien pa los illetraos en llatín.»

[4] Versión dixitalizada disponible en Gallica.

[5] Versión dixitalizada disponible en Gallica (BNF).

[6] BNF

[7] Ar C'hatolicon

[8] Jean Feutren (1912-1990) ye un sacerdote bretón, docente en delles instituciones católiques hasta 1962, y depués va ser socesivamente rector de Roscoff y de Pleyber-Christ. Eruditu incansable, publicó una edición del Catholicon pero s'interesa tamién, ente otres munches investigaciones, nel Rentier de Morlaix, na onomástica, na historia llocal, na arquiteutura... La so rica colección de semeyes de monumentos del patrimoniu relixosu de Bro-Leon ta anguaño parcialmente allugáu nel Muséu Departamental Bretón de Quimper. Bona parte de los sos trabayos d'erudición (más de dos mil páxines), foron publiaes nos boletinos parroquiales de Roscoff y Pleyber-Christ

[9] [1].

[10] Los trabayos de J. Feutren sobre'l Rentier de Morlaix son evocaos por P. Flatrès, «Le rentier de Saint Dominique de Morlaix - Étude de géographie historique (fin s.XVII).», dans Bulletin de la Société archéologique du Finistère, t. LXXXVII, pp.150-159, Société archéologique du Finistère, Quimper, 1957.

[11] Pour l'ensemble de la note relative à J. Feutren, voir Y.-P. Castel, « Signé Jean Feutren », dans Église en Finistère n°106, pp. 18 & 19, diocèse de Quimper et Léon, Quimper, 26 novembre 2009.

[12] Ar C'hatolicon

[13] Ar C'hatolicon

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]