Diferencies ente revisiones de «Calendariu romanu»

Créese que'l calendariu romanu primitivu yera un calendariu llunar observacional nel que los meses entamaben cuando se víen los primeros signos d'un nuevu cuartu creciente, tras la lluna nueva. Como un ciclu llunar dura 29 díes y mediu, la duración d'esos meses tenía que ser de 29 o 30 días. Doce meses d'esos sedríen en total 10-11 díes menos que los 365 díes d'un añu solar, de forma que sin axustes esi calendariu diría rápidamente descuadrándose coles estaciones de forma asemeyada a lo que-y pasa al calendariu islámicu. Como'l calendariu romanu posterior tien un fuerte componente estacional, coles sos fiestes relixoses asociaes, créese que'l primitivu evitaba esti descuadre coles estaciones usando dalguna forma de intercalación, o quiciás suspendiendo'l calendariu demientres l'iviernu. A esti respectu Rüpke recueye que Varru falaba d'una llei del sieglu V e.C. que recueye l'usu d'un ''mes intercalari'', un mes intercaláu<ref>Macrobius, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 13, versículu 21.</ref>. Esto ye, pa elli, una evidencia de que'l calendariu romanu yera llunisolar, y correxía les variaciones que faen que'l calendariu islámicu ruede a lo llargo del añu de la mesma forma que'l calendariu xudíu: añediendo un 13ᵘ mes<ref name=":0">Rüpke J, [https://books.google.es/books?id=pThna2LDwDsC&pg=PA23&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false ''The Roman Calendar from Nuna to Constantine: Time, History and the Fast'', pp. 23-24.] Wiley, 2011. ISBN 978-0-470-65508-5</ref>.

El primer calendariu romanu del que nos informen los propios autores romanos yera ún con 10 meses, caún de 30 o 31 díes<ref name=":1">Macrobius, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 13, versículu 20.</ref><ref>Kaster RA (ed), ''Saturnalia'', vol. I, p. 137. Loeb Classical Library, nº 510. Harvard University Press, 2011. ISBN 9780674996496</ref>; los cuatro meses de 31 díes yeren nomaos "llenos" (''pleni'') y los otros "baleros" (''cavi'')<ref name=":2">Mommsen T, [https://archive.org/stream/historyrome00dickgoog#page/n244/mode/2up ''The History of Rome. Vol I: The Period Anterior to the Abolition of the Monarchy'', p. 218]. Richard Bentley, Londres, 1864.</ref><ref>Key TH, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/SMIGRA*/Calendarium.html ''Calendarium'', en A History of Greek and Roman Antiquities, p. 222-223]. John Murray, Londres, 1875.</ref>. Los 304 díes d'esti calendariu comprendíen esactamente 38 ciclos nundinales. Ente'l fin del caberu mes y l'entamu del añu siguiente, al siguiente equinocciu de primavera, había un periodu de díes que nun correspondía a dengún mes: yera l'iviernu, nel que nun había nin llabor nel campu nin actividá militar, y que dedicábase, ente más coses, a ritos relixosos de purificación coleutiva. Magar que xeneralmente considérase que nesti sistema los restantes díes del añu formaben una especie de "iviernu" desorganizáu, la historia (güei perdida) de [[Liciniu Macer]] aparentemente dicía que'l calendariu romanu antiguu usaba, en cuenta d'eso, la intercalación, añediendo díes sueltos entre los meses p'axustar el calendariu a les estaciones<ref name=":1" /><ref>Kaster RA (ed), ''Saturnalia'', vol. I, p. 165. Loeb Classical Library, nº 510. Harvard University Press, 2011. ISBN 9780674996496</ref>.Y [[Macrobiu]], d'otra banda, afirma que se dexaba qu'esti calendariu fora desplazándose hasta que los meses de branu ya iviernu taben completamente descolocaos, y nesi momentu simplemente intercalábense díes, que nun pertenecíen a dengún mes, hasta que los meses cuadraran otra vuelta cola so posición orixinal<ref>Macrobius, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 12, versículu 39.</ref><ref>Kaster RA (ed), ''Saturnalia'', vol. I, p. 155. Loeb Classical Library, nº 510. Harvard University Press, 2011. ISBN 9780674996496</ref>.

Esta, sicasí, nun ye la única versión sobre cómo yera esti calendariu que se conserva nes fontes escrites conservaes. Asina, [[Plutarcu]], nes sos ''Vides paraleles'', diznos que'l calendariu de Rómulu fuera un calendariu solar, y siguía'l principiu xeneral de que l'añu tenía 360 díes. Los meses, según elli, yeren namái usaos secundariamente y taben poco sistematizaos, habiendo unos de 20 díes y otros de 35 o más<ref name=":3">Plutarcu, ''Vides paraleles'', capítulu 18.</ref><ref name=":4">Perrin B, ''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Numa*.html#Romulan_year The Parallel Lives, vol. I, The life of Numa]''. Loeb Classic Library. Cambridge, Harvard University Press, 2014.</ref>.

El calendariu de la dómina de la [[República Romana|República romana]] yera distinto a esti. Siguía los calendarios griegos, asumiendu la esistencia d'un ciclu llunar de 29 díes y mediu y un añu sinódicu de 12 meses y mediu (368 díes y ³⁄₄ ), axustaos cada cuartu añu añediendo dos meses intercalaos<ref name=":2" />. Esos dos meses añedíense al final del añu, demientres l'iviernu, anantes del mes intercaláu que yera añedíu cada dos años: los dos meses extra yeren nomaos xineru y febreru, y el mes intercaláu biañalmente nomábase, nel calendariu griegu, mercedoniusMercedonius<ref name=":2" />.

Los romanos, d'otra banda, nun siguíen la práctica griega habitual d'alternar meses de 29 y 30 díes y alternar la duración, de 29 y 30 díes, de los sos meses intercalaos. En cuenta d'ello, los meses 1^u, 3^u, 5^u ya 8^u teníen 31 díes, y tolos meses restantes, sacante febreru (que tenía 28 díes nos años normales), teníen 29, lo que facía un total de 355 díes. El mes intercaláu de los romanos tenía siempre 27 días, pero nun yera un mes independiente: insertábase dientro del mes de febreru, alternando entreente dempués del día de la finalización de las Terminalias (fiestes n'honorhmonor del dios Términu), el día 23 (día VII de les calendes de marzu), y dempués del día 24. Los restantes díes de febreru yeren sustituyíos polos díes correspondientes de mercedoniusMercedonius<ref>Rupke, [https://books.google.es/books?id=pThna2LDwDsC&pg=PA40&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false p. 40].</ref>; esos caberos 6-7 díuesdíes de febreru yeren, dafechu, nomaos y contaos inclusivamente anantes de les calendes de marzu, y yeren tradicionalmente díes de cellebración del añu nuevu. Esto parez tener sío orixinaú a partir de les supersticiones romanes rellacionaes cola numberación y l'orde de los meses. Piénsase tamién que la igua del calendariu romanu en meses con númberu impar de díes derívase de les supersticiones pitagóriques que rellacionaben los númberos nones cola suerte, y los pares cola mala suerte<ref>Mommsen, [https://archive.org/stream/historyrome00dickgoog#page/n244/mode/2up p. 219].</ref>.

Estos cambeos, basaos nel calendariu pitagóricu de los griegos, atribuyíense xeneralmente, ente los romanos, a Numa Pompiliu, sucesor de Rómulu y segundu de los reis de Roma, qu'habría añedío tamién, según la mayoría les fontes clásiques los dos meses extra<ref>[[Macrobiu]], ''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html Saturnalia]'', Llibru I, capítulu 12, versículu 34.</ref>.<ref>Plutarcu recueye esta tradición al tiempu que diz que l'usu d'estos meses remontábase probablemente a tiempos de Rómulu. Esto recuéyelo Bernadotte Perrin na so edición de les Vides Paraleles de Plutarcu, espublizada en 1914 por la Harvard University Press na so Biblioteca Clásica Loeb ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Numa*.html#Romulan_year p. 368 y ss.]).</ref> Magar que según [[Titu Liviu]] Numa instituyera un calendariu llunar, dempués atribúi-y l'establecimientu d'un sistema d'intercalación en ciclos de 19 años equivalente al ciclu metónicu<ref>Roberts C (trad.), ''[https://web.archive.org/web/20170429112813/http://mcadams.posc.mu.edu/txt/ah/Livy/Livy01.html Titu Liviu, The History of Rome, Vol. 1,]'' capítulu 19, versículu 6. J. M. Dent & Sons, Ltd., London, 1905.</ref> (periodu nel que les fases llunares vuelven coincidir el mesmu día del añu) sieglos anantes a que lo ficieren los astrónomos babilonios y griegos<ref>Esta equivalencia foi descrita por primer vez por Templen Stanyan na so historia, espublizada en 1707, de la historia de l'Antigua Grecia ([https://archive.org/stream/grecianhistoryf00stangoog#page/n373/mode/2up p. 330]).</ref>. [[Plutarcu]], pela so banda, atribúi-y el méritu de tener finao el caos del calendariu anterior a elli, estableciendo un calendariu de 12 meses y un total de 354 díes —la duración de los años llunar y griegu— correxíu cola intercalación bienal d'un mes de 22 díes<ref name=":3" /><ref name=":4" />.

Acordies col llibru de Titu Liviu ''[[Ab Urbe Condita Libri]]'' l'entamu del añu consular pasó de marzu al 1 de xineru nel añu [[154 ae.C.]] pa facer frente a una rebelión en [[Hispania romana|Hispania]]<ref>[https://www.livius.org/sources/content/livy/livy-periochae-46-50/#47.1%7CLivy ''Ab urbe condita libri'', capítulos 47.13 y 47.14.].[47.13] Nel añu 598^u de la fundación de la ciudá los cónsules entamaron a tomar posesión del so cargu'l 1 de xineru.[47.14] La causa que motivó esti cambeu nes eleiciones foi una rebelión n'Hispania.</ref>. Plutarcu creía que Numa fora'l responsable de colocar xineru y febreru como los dos primeros meses del calendariu<ref name=":3" /><ref name=":4" />. Ovidio[[Ovidiu]], pela so banda, afirma que xineru entamó siendo'l primer mes y febreru l'últimu, y que l'orde actual debese a los [[Decenviratu|decenviros]]<ref>Kline, ''[https://www.poetryintranslation.com/PITBR/Latin/OvidFastiBkTwo.php#anchor_Toc69367683 Llibru II: Introducción.]''</ref>. W. Warde Fowler cree que los sacerdotes romanos siguieron tratando a xineru y febreru como los caberos meses del calendariu demientres tol periodu republicanu<ref>Fowler WW, ''The Roman Festivals of the Period of the Republic'', p. 5. Macmillan & Co, Nueva York, 1899.</ref>.

! colspan="4" |Duración (en díes)<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref>Macrobiu, ''Saturnalia''.</ref>

El vezu de nomar los años col nome de los cónsules nun foi continuu demientres toa la historia romana, pero la elección o denomación de los cónsules fízose siempre añalmente. La llista tradicional de cónsules usada polos romanos pa denomarde. nomar los sos años entama en [[509 e.C.|509 e.C]]<ref>Mathieson RW, ''People, Personal Expression, and Social Relations in Late Antiquity'', [https://books.google.es/books?id=krcp3GU2MssC&pg=PA14&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Vol. II, p. 14.] Ann Arbor, University of Michigan Press, 2003.</ref>.

== ReferenciesBibliografía ==