Fola

Pa ver otros usos d'esti términu, Fola (dixebra).

Les foles son ondes que se mueven al traviés de la superficie de mares, océanos, ríos, llagos, canales, etc.

Esplicación física

Hai qu'estremar dos movimientos. El primeru ye la oscilación del mediu movíu pola onda, que nesti casu, como vimos, ye un movimientu circular. El segundu ye l'espardimientu de la onda, que se produz porque la enerxía tresmitir con ella, treslladando'l fenómenu con una direición y velocidá, llamada nesti casu velocidá d'onda.

En realidá produz un pequeñu desplazamientu netu de l'agua na direición d'espardimientu, yá qu'en cada oscilación una molécula o partícula nun retorna esautamente al mesmu puntu, sinón a otru llixeramente más adelantráu (respectu al sentíu d'espardimientu de la onda). Ye por esta razón pola que'l vientu nun provoca solamente foles, sinón tamién corrientes superficiales.

Causa

Cercu de fola formada pol pasu d'un barcu.

El fenómenu ye provocáu pol vientu, que la so resfregón cola superficie de l'agua produz un ciertu arrastre, dando llugar primeru a la formación de rizaduras (arrugues) na superficie de l'agua, llamaes ondes o foles capilares, de namái unos milímetros d'altor y hasta 1,7 cm de llonxitú d'onda. Cuando la superficie pierde la so llisura, l'efeutu de resfregón intensifícase y les pequeñes rizaduras iniciales dexen pasu a foles de gravedá. Les fuercies que tienden a restaurar la forma llisa de la superficie de l'agua, y que con ello provoquen la meyora de la deformación, son la tensión superficial y la gravedá. Les ondes capilares caltiénense esencialmente namái pola tensión superficial, ente que la gravedá ye la fuercia qu'enterria y mueve les foles más grandes.

Cuanto mayor ye l'altor de les foles, mayor ye la cantidá d'enerxía que pueden estrayer del vientu, de forma que se produz una realimentación positiva. L'altor de les foles vien depender de tres parámetros del vientu, que son la so velocidá, la so persistencia nel tiempu y, a lo último, la estabilidá de la so direición. Asina, los mayores aguaxes producir en circunstancies meteorolóxiques en que se cumplen llargamente estes condiciones.

Una vegada puestes en marcha, les foles que se mueven sobre agües fondes estenen la so enerxía bien amodo, de forma qu'algamen rexones bien dixebraes del so llugar de formación. Asina, pueden reparase aguaxes de gran altor n'ausencia de vientu.

Les foles estenen la so enerxía de delles maneres. Una parte puede convertise nuna corriente superficial, un desplazamientu en masa d'un gran volume d'agua hasta una fondura considerable. Otra parte estenar por resfregón col aire, nuna inversión del fenómenu que punxo en marcha les foles. Parte de la enerxía puede estenase si una velocidá escesiva del vientu provoca la rotura de les crestes. A lo último, la enerxía termina per estenar se por interacción cola corteza sólida, cuando'l fondu ye poco fondu o cuando finalmente les foles estrellar cola mariña.

Al llegar a la mariña, les foles sufren unos últimos tresformamientos antes d'estenase:

encrespándose si atopen una torga marcada na franxa costera, como un bancu de sable o taro, una roca o formación predresa o un petón. Dependiendo de la torga, la so forma y tamañu, y la fuercia y velocidá de la fola, según el puntu de marea, les foles costeres pueden adquirir distintes espresiones de tamañu, velocidá, forma o movimientu.
la contraola ye un efeutu destacáu llamáu matinada de l'agua que, llevada poles foles hasta la vera de tierra firme o la orografía costera, rebota o s'esmuz de nuevu escontra'l mar, creando una fola en direición opuesta al golpe de mar; esto ye, una fola que parte de la mariña. Xeneralmente esténense o estrellen coles otres foles en dellos metros alantre.

Parámetros

Parámetros de les foles. A=amplitú. H=altor. λ=llonxitú d'onda.

La parte más alta d'una fola ye la so cresta, y la parte más fonda de la depresión ente dos ola consecutives llámase valle. A la distancia ente dos crestes denominar llonxitú d'onda (λ) y a la diferencia d'altor ente una cresta y un valle llámase-y altor (H) de la fola. L'amplitú ye la distancia que la partícula estremar de la so posición media nuna direición perpendicular a la del espardimientu. L'amplitú (A) val la metá del altor. La rimada (δ) ye la inversa de la tanxente ente l'altor y la llonxitú d'onda.

δ = arc tg ( H / λ )

Llámase periodu (τ) de la que trescurre ente'l pasu de dos crestes consecutives pol mesmu puntu. La velocidá d'onda (tamién llamada velocidá de fase o celeridad), ye dicir la velocidá d'espardimientu, calcúlase estremando la llonxitú d'onda pol periodu:

c = λ / τ

N'agües fondes (>λ/2) la velocidá d'onda ye proporcional a la llonxitú d'onda, n'agües bien superficiales (<λ/20) pela cueta depende namái de la fondura.

Frente de foles

L'aguaxe, nun ye un procesu homoxéneo nin estacionario, esto ye, non toles foles tienen el mesmu periodu, altor, llonxitú d'onda o direición en cada intre y llugar, sinón que caúna tien les sos carauterístiques propies, qu'amás varien nel espaciu y nel tiempu.

D'esta forma, pa definir l'aguaxe, a efeutos de la dinámica mariniega interesa considerar lo que se denomina frente de foles, qu'incide nun tramu de mariña dada y pal que s'utilicen una serie de parámetros estadísticos calculaos a partir d'un conxuntu, más o menos grande, de foles individuales, llograos nun llugar y plazu abondo concretu y curtiu pa poder considerar el procesu estacionario y homoxéneo mientres el tiempu de muestreo.

De siguío definimos de volao los parámetros más usaos.

Altor de fola significativa (Hs o tamién llamada H1/3). Esti parámetru estadísticu llograr al calcular la media d'altores de fola del terciu de foles más altes dientro del grupu de foles consideráu. Considérase que l'altor de fola significativa ye equivalente al altor de fola del momentu d'orde cero, $Hm0=4{\sqrt {m0}}$ , que ye'l parámetru calculáu polos modelos numbéricos espectrales.
Altor de fola máxima (H_max, N). Altor de fola máxima dientro del grupu de N foles consideráu.
Periodu significativu (T_s). Media de los periodos del terciu de foles más altes dientro grupu de foles consideráu.
Periodu mediu (T_m). Media de los periodos del grupu de foles consideráu.
Direición media (D_m), Media de les direiciones d'espardimientu del grupu de foles consideráu.

Midíes

Na práutica úsense 2 escales pa midir la intensidá de les foles:

La Escala Douglas ye una escala que clasifica los distintos estaos del mar en 10 graos tomando como referencia'l tamañu de les foles.
La Escala de Beaufort ye una midida empírica pa la intensidá del vientu, basada principalmente nel estáu del mar, de les sos foles y la fuercia del vientu.

Alteraciones

Les foles son procesos bien complexos, que sufren grandes tresformamientos nel so movimientu escontra la mariña, tantu nel altor de fola, como na llonxitú d'onda, como na velocidá d'espardimientu, según nel movimientu de l'agua al pasu d'una fola (círculos, elipses, segmentos, corrientes) y tamién al respective de la so propia forma, llegando inclusive a romper, por efeutu del fondu.

Cuando la fola ruempe, l'agua muévese, percima del nivel mediu del mar, escontra la mariña, y como evidentemente nun s'atropa na mariña vuelve, en forma de corriente, per debaxo del nivel de la mesma fola, formando lo que comúnmente se conoz como matinada (undertow).

Les foles, lo mesmo qu'otros procesos asemeyaos, tán suxetes a fenómenos de reflexón, refraición y difracción. La refraición depende de diferencies na velocidá d'espardimientu ente distintos medios, y reparar cuando les enfusen n'agües menos fondes, onde se ven frenaes.

Efeutos

Fola rompiendo en Plogoff, Bretaña, Francia.

Animación 3D d'una fola con efeutu constructivu

L'efeutu de les foles sobre les sableres ye distintu yá que pueden tener efeutu constructivu o destructivu:

Efeutu constructivu: cuando les foles son pequeñes y de poco periodu (foles de branu, xeneralmente) les foles tienden a mover poco sedimentu, sobremanera mui cerca de la vera, tendiendo a atropar el sable na parte alta de la sablera, formando la "sablera seca".
Efeutu destructivu: les foles altes, de periodos llargos, con gran llonxitú d'onda, pueden mover el sedimentu más fondo, y provoquen una importante corriente de fondu escontra'l mar, que progresivamente va erosionando la sablera seca.

Tipos

Un tipu particular de foles son los tsunamis, que nun s'atopen rellacionaes col vientu sinón con terremotu o poles erupciones de volcanes submarinos. Los distintos tipos de foles son:

Foles llibres o oscilatories: representar en tola superficie del mar y débense a les variaciones del nivel del mar. Nelles l'agua nun avanza, namái describe un xiru al xubir y baxar cuasi nel mesmu sitiu nel cual anicióse l'ascensu de la fola, presentar nun tiempu menor de 30 segundos.

Foles forzaes: producir pol vientu y n'ocasiones pueden ser altes de resultes de los furacanes na agua.

Foles de traslación: son aquelles que se producen cerca de la mariña y que, al avanzar tocando'l fondu, estrellar contra la mariña formando abondosa espluma. Al tornar l'agua escontra'l mar anicia la matinada.

Tsunamis: son foles producíes por un terremotu o una esplosión volcánica. Pueden pasar dos situaciones, una ye que nel centru de la perturbación fundan les agües, o bien qu'éstes se llevanten explosivamente. En dambos casos el movimientu provoca una fola única de dimensiones terribles, qu'avanza a gran velocidá, pueden ser miles de quilómetros per hora, y llega a tener un altor cimeru a los 20 metros. Los tsunamis son bien frecuentes nel océanu Pacíficu.

Fola

Conteníu