Gramática del islandés
El islandés modernu ye un idioma flexivo nel que los sintagmes nominales consten de cuatro caso: nominativu, acusativu, dativu y xenitivu. Los sustantivos pueden tener unu de los trés xéneros gramaticales: masculín, femenín o neutru. Los sustantivos, axetivos (inclusive dalgunos numberales) y pronomes son declinables nos cuatro casos, en singular y en plural.
Morfoloxía
editarLa morfoloxía islandesa conserva gran parte de la estructura del xermánicu antiguu. Los sustantivos y axetivos tornar según casu, xéneru y númberu. Los axetivos amás inclúin el grau o comparanza, los axetivos arrexuntar en dos paradigmes o declinaciones: débil (regular) y fuerte (irregular). L'islandés tien amás artículu definíu, pero nun tener un equivalente del determinante indefiníu. Los verbos conxugar según tiempu, manera, persona, númberu y voz. Esisten tres voces: activa, pasiva y voz media (sicasí dellos autores argumenten que la voz media nun ye una diátesis distinta sinón a cencielles ye una clase independiente de verbos). Hai dos tiempos verbales, pasáu y presente, pa ellaboralos hai ciertu númberu de construcciones auxiliares.
Sustantivos
editarLos sustantivos n'islandés son similares al nórdicu antiguu, tantu en forma como n'inflexón. Tornar nos cuatro casos antes mentaos, y varien en xéneru y númberu. Hai dos declinaciones principales pa cada xéneru: sustantivos fuertes y débiles. Esisten numberoses declinaciones distintes. Equí un exemplu de les declinaciones "regulares" nos trés xéneros.
númberu caso masculín femenín neutru singular nom. hattur borg glas ac. hatt borg glas dat. hatti borg glasi xen. hatts borgar glass plural nom. hattar borgir glös ac. hatta borgir glös dat. höttum borgum glösum xen. hatta borga glasa
El xéneru d'un sustantivu puede dacuando ser reconocíu reparando la terminación:
- Sustantivos masculinos—de normal acaben en -ur, -i, -ll o -nn
- Sustantivos femeninos—ídem -a, -ing o -un
- Sustantivos neutros—si la última lletra de la pallabra tien un acentu agudu (´), entós ye xeneralmente neutru.
Esisten dellos sustantivos, tal como leikfimi (ximnasia) que nun son declinables.
Artículos
editarL'islandés nun tien un artículu indefiníu (un/una, a/an [inglés]), y el artículu definíu (el/la, the) xúnese a la fin de la pallabra en cuestión. La siguiente tabla amuesa les formes habituales de sufixación del artículu definíu:
Ensin artículu | Artículu definíu | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
masculín | femenín | neutru | masculín | femenín | neutru | ||||||
sing. | plu. | sing. | plu. | sing. | plu. | sing. | plu. | sing. | plu. | sing. | plu. |
-ur | -ar | -0 | -dir | -0 | -0 | -urinn | -arnir | -0in | -dirnar | -0ið | -0in |
-i | -inn | ||||||||||
-ll | -a | -ur | -llinn | -an | -urnar | ||||||
-nn | -nninn |
El siguiente exemplu amuesa trés sustantivos, unu pa cada xéneru, tornáu n'acusativu:
- masculín: sófi—“un sofá” convertir en sófinn—“el sofá”
- femenín: taska—“una bolsa” convertir en taskan—“la bolsa”
- neutru heimilisfang—“una direición” convertir en heimilisfangið—“la direición”
Pronomes
editarPersonal
editarEl pronome personal ye tal como sigue:
casu | 1ª persona | 2ª persona | 3ª persona | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
singular | nom. | ég | þú | hann | hún | það | hán |
ac. | mig | þig | hann | hana | það | hán | |
dat. | mér | þér | honum | henni | því | háni | |
xen. | mín | þín | hans | hennar | þess | háns | |
plural | nom. | við | þið | þeir | þær | þau | |
ac. | okkur | ykkur | þá | þær | þau | ||
dat. | okkur | ykkur | þeim | ||||
xen. | okkar | ykkar | þeirra |
La tercer persona del plural tien igualmente los trés xéneros. Al referise a un grupu de persones nel que s'atopen homes y muyeres usa la forma neutra. Como n'inglés, el pronome de normal va primero que'l verbu:
- ég heiti Magnús— Llámome Magnús
L'orde de la frase puede ser invertíu. Nesti casu, como en toles llingües xermániques (con esceición del inglés modernu), el verbu tien qu'ocupar obligatoriamente el segundu llugar:
- Magnús heiti ég— Magnús llámome
Reflexivu
editarL'islandés tien un pronome reflexivu que'l so funcionamientu averar enforma al pronome reflexivu alemán sich. Nun esiste'l casu nominativu.
casu | pronome |
---|---|
ac. | sig |
dat. | sér |
xen. | sín |
Por casu, :hann þvær sér—él llávase, opuestu a ser bañáu por daquién, :hún klæðdir sig—ella vístise, opuestu a ser vistida. El pronome nun estrema nin xéneru nin númberu.
Posesivu
editarLos pronomes posesivos pa un namái posesor son:
casu | 1ª persona | 2ª persona | 3ª persona | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
singular | nom. | minn | mín | mitt | þinn | þín | þitt | sinn | sín | sitt |
ac. | minn | mína | mitt | þinn | þína | þitt | sinn | sína | sitt | |
dat. | mínum | minni | mínu | þínum | þinni | þínu | sínum | sinni | sínu | |
xen. | míns | minnar | míns | þíns | þinnar | þíns | síns | sinnar | síns | |
plural | nom. | mínir | mínar | mín | þínir | þínar | þín | sínir | sínar | sín |
ac. | mína | mínar | mín | þína | þínar | þín | sína | sínar | sín | |
dat. | mínum | mínum | mínum | þínum | þínum | þínum | sínum | sínum | sínum | |
xen. | minna | minna | minna | þinna | þinna | þinna | sinna | sinna | sinna |
Los trés columnes pa cada persona representen masculín, femenín y neutru respeutivamente.
Demostrativu
editarEl pronome demostrativu islandés ye'l siguiente:
casu | þessi | sá | hinn | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
singular | nom. | þessi | þessi | þetta | sá | sú | það | hinn | hin | hitt |
ac. | þennan | þessa | þetta | þann | þá | það | hinn | hina | hitt | |
dat. | þessum | þessari | þessu | þeim | þeirri | því | hinum | hinni | hinu | |
xen. | þessa | þessarar | þessa | þess | þeirrar | þess | hins | hinnar | hins | |
plural | nom. | þessir | þessar | þessi | þeir | þær | þau | hinir | hinar | hin |
ac. | þessa | þessar | þessi | þá | þær | þau | hina | hinar | hin | |
dat. | þessum | þessum | þessum | þeim | þeim | þeim | hinum | hinum | hinum | |
xen. | þessara | þessara | þessara | þeirra | þeirra | þeirra | hinna | hinna | hinna |
Los trés columnes pa cada persona representen masculín, femenín y neutru respeutivamente.
Indefiníu
editarHai ente quince y venti d'esti tipu, dependiendo de quién cunte. A títulu d'exemplu, espónse'l paradigma de enginn (naide). Tórnase tal como sigue:
naide | casu | Masculín | Femenín | Neutru |
---|---|---|---|---|
singular | nom. | enginn (engi) | engin (engi) | ekkert (ekki) |
ac. | engan (öng(v)an) | enga (öng(v)a) | ekkert (ekki) | |
dat. | engum (öng(v)um) | engri (öngri) | engu (öng(v)o) | |
xen. | einskis (einkis) | engrar (öngrar) | einskis (einkis) | |
plural | nom. | engir (öng(v)dir) | engar (öng(v)ar) | engin (engi) |
ac. | enga (öng(v)a) | engar (öng(v)ar) | engin (engi) | |
dat. | engum (öng(v)um) | |||
xen. | engra (öngra) |
Ésti ye probablemente'l pronome islandés más pintorescu, mas ye menester señalar qu'enxamás se realizaría un mal usu emplegando les primeres formes. Aquélles ente paréntesis o bien son dialectalismos o bien arcaísmos, utilizaes namái en composiciones poétiques. Esiste, tamién, una forma fosilizada, einugi, que ye'l casu dativu singular del xéneru neutru. Caltener nun dichu:
- Fátt er svo illt, að einugi dugi
Numberales
editarDel unu al cuatro tornar pa los respeutivos casos y xéneros:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Otros númberos sicasí nun se tornen:
cinco | fimm | diecinueve | nítján |
seis | sex | venti | tuttugu |
siete | sjö | ventiún | tuttugu og einn |
ocho | átta | trenta | þrjátíu |
nueve | níu | cuarenta | fjörutíu |
diez | tíu | cincuenta | fimmtíu |
once | ellefu | sesenta | sextíu |
dolce | tólf | setenta | sjötíu |
trelce | þrettán | ochenta | áttatíu |
cartorce | fjórtán | noventa | níutíu |
quince | fimmtán | cien | (eitt) hundrað |
dieciséis | sextán | mil | (eitt) þúsund |
diecisiete | sautján | un millón | (ein) miljón |
dieciocho | átján | cero | núll |
Axetivos
editarLos axetivos tienen de concordar colos sustantivos. Por casu, islandés sería:
masculín | femenín | neutru |
---|---|---|
íslenskur | íslensk | íslenskt |
Islandés/Islandesa |
Amás, tienen de concordar en númberu col sustantivu:
masculín | femenín | neutru |
---|---|---|
íslenskir | íslenskar | íslensk |
llit. Islandeses/Islandeses |
Verbos
editarComo na mayoría de les llingües declinables, los verbos n'islandés determinen el casu del posterior sustantivu, pronome y axetivu de la frase. Nel infinitivu, la mayoría de los verbos islandeses terminen en –a. Hai trés principales grupos de verbos n'islandés: -a, -i y –ur, refiriéndose a la terminación qu'esos verbos tomen cuando son conxugaos na primer persona. Por casu, “balta” (falar):
Númberu | Singular | Plural | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Persona | ég Yo |
þú Tu |
hann/hún/það él/ella |
við nós |
þið vós |
þeir/þær/þau ellos |
balta falar |
balta falo |
baltar fales |
baltar fala |
tölum falamos |
talið faláis |
balta falen |
Y comparáu col verbu vera (ser):
vera ser |
er soi |
ert yes |
er ye |
erum somos |
eruð sóis |
eru son |
---|
Læra (aprender) ye un verbu -i:
læra aprender |
læri apriendo |
lærir apriendes |
lærir apriende |
lærum aprendemos |
lærið aprendéis |
læra aprienden |
---|
Y finalmente verða (volvese, convertise en, faese, ponese), que ye un verbu -ur:
verða volvese |
verð vuelvo |
verður te vuelves |
verður vuélvese |
verðum volvemos |
verðið volvéis |
verða vuélvense |
---|
Pa cada grupu de verbos, les conxugaciones en singular camuden, pero en plural, la terminación ye casi siempres predecible (-um, -ið y -a, respeutivamente).
Dellos infinitivos islandeses terminen col sufixu -ja. Estos verbos pueden conxugase como verbos –ur. Al conxugar dichos verbos, la –j tien d'esaniciase, polo que syngja (cantar) convertiríase ég syng (cantar) na 1ª persona del singular y non ég syngj.
Tiempos
editarPuramente falando, hai solamente dos tiempos verbales nel islandés, presente simple y pasáu simple. El restu de tiempos fórmense usando construcciones auxiliares (dalgunes de les cualos son vistes como tiempos. Por casu, el presente continuu fórmase:
- pronome personal + vera + að + infinitivu
- ég er að læra
- Yo toi aprediendo
Los tiempos son:
- condicional
- futuru *
pasáu ** continuu ** perfectu ** suxuntivu * presente ** continuu ** perfectu ** suxuntivu
Reflexivos
editarPa munchos verbos, ríquese un pronome reflexivu:
- suxetu + verbu + oxeto (pronome reflexivu)
- þú skemmtir þér
- te prestes
Alverbios
editarComparáu con otres categoríes léxiques, los alverbios islandeses son relativamente simples, y nun son declinables pudiendo ser construyíos con cencellez d'axetivos, sustantivos y verbos. La so terminación avezada ye -manda (aproximao equivalente al sufixu -mente):
- nýr—nuevu ⇒ nýmanda—nuevamente
Sicasí, non a tolos alverbios puede añadíse-yos tal sufixu:
- núna—agora
- bráðum—llueu
Otra clase de pallabres
editarPreposiciones
editarLes preposiciones determinar según el casu del sustantivu siguiente:
acusativu | dativu | xenitivu |
---|---|---|
um - sobre | að - escontra | til - a/escontra |
gegnum - por aciu | frá - dende | án - ensin |
kringum - alredor | af - fora | auk - amás |
við - contra | hjá - al pie de | mill - ente |
Sintaxis
editarXeneralmente l'orde de la frase ye SVO (suxetu-verbu-oxeto), sicasí la naturaleza flexible del islandés dexa una gran llibertá.
Interrogación
editarFormar con facilidá camudando l'orde de les pallabres de suxetu-verbu-oxeto a verbu suxetu-oxetu. Por casu:
- Þú baltar íslensku.—Fales islandés.
puede convertise n'entruga tal qu'asina:
- Baltar þú íslensku?—¿Fales islandés?
Les interrogatives n'islandés son:
- hvað?—¿Qué?
- hvaða?—¿Qué ...? (adj.)
- hver?—¿Quién?
- hvar/hvert/hvaðan?—¿Ónde?/¿Aú?/¿D'ónde?
- hvenær?—¿Cuándo?
- hvers vegnu/af hverju?—¿Por qué?
- hvort?—¿Cuál?
Cambeos fonéticos
editarNel islandés prodúcense dellos cambeos fonéticos, tal que se explanará de siguío. Dichos cambeos asoceden con frecuencia en tou tipu de pallabres.
Metafonía por A
editarÉsta ye la metafonía (alemán: Umlaut) más antigua de cuantes hai, documentada en toles llingües xermániques, sacante en góticu. Manifestar de dos maneres:
- i ⇒ y (como por casu en ninður vs. neðan).
- o ⇒ o. Exemplos bien conocíos incluyene fugl (cf. Inglés fowl) o stofa (cf. Alemán Stube).
Sicasí'l desusdichu umlaut yá nun ye granible.
Metafonía por O
editarEl umlaut n'O apaez cuando la vocal tónica a camuda a ö por cuenta de una o na siguiente sílaba. Esto implica namái a y non á o au. Dellos exemplos:
- tala—falar ⇒ (við) tölum—falamos
- fara—dir ⇒ (við) förum—vamos
Si hai una sílaba entemedia ente la primera a y la o, entós el cambéu a O nun asocede.
Nun tien de confundir se'l umlaut-O cola diptongación, a pesar de qu'haya una semeyanza.
Téngase en cuenta que si hai dos a precediendo a o, la primera a convertir en ö y la segunda o. Un exemplu:
- fagnaður—felicidá ⇒ fögnuðum—felicidaes (dativu, plural).
Esceiciones a esto inclúin dellos préstamos, como por casu banani—banana ⇒ banönum (dativu plural) y Arabi—Arab ⇒ Aröbum (tamién dativu plural).
Históricamente, hubo cuatro formes adicionales d'esti umlaut, pero yá son granibles.
Umlaut-I
editarEl umlaut n'I ye un tanto más complexu y provoca les siguientes alteraciones vocáliques:
- a ⇒ y
- á ⇒ æ
- y ⇒ i
- o ⇒ y
- ó ⇒ æ
- o ⇒ y (dacuando apaez como si o ⇒ y, pero nunca ye'l casu. Sonur (singular) ⇒ synir (plural) puede inducir a creer que se trata d'un umlaut-I, pero la vocal orixinal en sonur que yera o camudó a o por mor del umlaut A)
- ú, jú y jó ⇒ ý
- au ⇒ ey
Los efeutos precedentes del umlaut I son visibles sobremanera nos verbos xermánicos fuertes. Por casu, el verbu hafa ('haber'):
Númberu | Singular | Plural | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Persona | ég Yo |
þú tu |
hann/hún/það él/ella |
við nós |
þið vós (pl.) |
þeir/þær/þau ellos |
hafa to have |
hef he |
hefur has |
hefur has' |
höfum hemos |
hafið habéis |
hafa han |
Na conxugación en singular, el umlaut causa que'l raigañu a tórnese y. Si repara'l plural, el raigañu permanez en a, cola notable esceición de ‘við’, resultancia del umlaut-O (debíu al sufixu -um). El cambéu I afecta a verbos puramente nes conxugaciones en singular.
El verbu hafa tien realmente dos conjugación aceptaes. La primera ye la yá amosada, y la segunda como sigue (ég) hefi, (þú) hefir, (hann) hefir.)
Menos conocíu:
- o ⇒ ø
- ǫ ⇒ ø
Otros umlauts
editarHistóricamente, esistieron más umlauts
- DIR-umlaut
- J-umlaut
- R-umlaut
- G-k-umlaut
- W-umlaut
Gramátiques del islandés n'español
editar- Islandés modernu
- García Pérez, R. (2012): Gramática del islandés contemporaneu, CreateSpace Independent Publishing Platform, 456 pgs., ISBN 1480137111, ISBN 978-1480137110
- Islandés antiguu
- Fernández Álvarez, P. (1999): Antiguu Islandés: Historia y llingua, Ediciones Clásiques, 365 pgs., ISBN 84-7882-365-4
Referencies
editarEnllaces esternos
editar
- Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Gramática del islandés.