Idioma luvita
L'idioma luvita o luvio forma parte de la estinguida caña anatolia de la familia llingüística indoeuropea. El luvita ta cercanamente rellacionáu col hitita, y taba ente los idiomes falaos por grupos de población en Arzawa, al oeste o suroeste del área central hitita. Los testos más antiguos, como por casu el Códigu Hitita, referir a les zones de fala luvita, incluyíes Arzawa y Kizzuwatna, como Luvia. Muncho más tarde, esta mesma área aportó a conocida como Lidia (o Ludia), la Luddu asiria o griega Λυδία. Ye o bien el direutu antecesor del liciu o un pariente próximu del antecesor del liciu. El luvio ye'l candidatu más probable pal idioma faláu polos troyanos, xunto a un posible idioma tirsénico rellacionaos col Lemnio.
 Luwili | |
|---|---|
| Faláu en | Turquía |
| Rexón | oeste o suroeste d'Anatolia |
| Falantes | Llingua muerta |
| Familia | Indoeuropea Anatolia |
| Alfabetu | Escritura cuneiforme |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | hlu
|
 Distribución del idioma luvita (Melchert 2003). | |
Historia
editarDende la so tierra d'orixe, los falantes de luvita estendiéronse gradualmente escontra l'este por Anatolia y aportaron a un factor que contribuyó a la cayida, alredor del 1180 e. C., del Imperiu hitita, onde tamién paez ser llargamente faláu mientres esta dómina. El luvita foi tamién l'idioma de los estaos neohititas de Siria tales como Milid y Carchemish, y tamién del reinu de la Anatolia central Tubal que florió alredor del 900 e. C.
El luvita caltúvose en dos formes, denominaes según los sistemes d'escritura utilizaos pa la so representación:
- Cuneiforme luvita
- Xeroglíficu luvita.
Cuneiforme luvita
editarLa escritura cuneiforme luvita ye la forma de la llingua luvita atestiguada nos archivos de les tablillas de Hattusa, ye esencialmente'l mesmu sistema d'escritura cuneiforme utilizada n'hitita. Nel Catálogu de Testos Hitites del llingüista Emmanuel Laroche, el so Corpus llingüísticu va del CTH 757-773, na so mayoría compuestu polos rituales.
Xeroglíficu luvita
editar
La escritura xeroglífico luvita ye una forma de luvita escritu nuna escritura nativo, conocida como xeroglíficu anatolio.[1][2] D'antiguo considerábase una variedá de la llingua hitita, conocíase como xeroglíficos hitites a la llingua de la mesma inscripciones, pero esti términu anguaño ta obsoleto. El primer documentu d'una inscripción monumental ye de 1850, cuando un habitante de Nevşehir informó de les actividaes de socorru en Fratkin. En 1870, atópase en Aleppo otra inscripción inxertada na paré sur de la mezquita d'el-Qiqan mientres la so construcción. En 1884 l'eruditu polacu Maryan Sokolowski afayó una inscripción cerca de Köylütolu, en Turquía occidental. La inscripción conocida más grande foi escavada en 1970 en Yalburt, al noroeste de Konya. El luvita xeroglíficu pudo ser influyíos nel so momentu pol hitita y quiciabes tamién pol griegu, que s'estendiera nel periodu Minoicu Cretense Tardíu II nel sieglu XV e. C.
Clasificación
editar
L'idioma luvita tien numberosos arcaismos, y polo tanto ye de gran interés pa los llingüistes qu'estudien les llingües indoeuropees y pa los estudiosos de la Edá del Bronce Exéu.
El llingüista Craig Melchert en Studies in Memory of Warren Cowgill (1987; pg. 182–204) utiliza'l luvita pa proponer que na llingua protoindoeuropea había trés conxuntos de consonantes velares:
- Velares llanes
- Palatovelares
- Labiovelares
Según Melchert, PIE *ḱ > Luvita z (probablemente [ts]); *k > k; y*kʷ > ku (probablemente [kʷ]).
El luvita tamién se foi clasificáu pal so verbu kaluti , que significa "xirar" o "arrodiar". Munchos llingüistes sostienen qu'esto se deriva de la pallabra proto-anatolia pa "rueda", que de la mesma deriva de la pallabra común pa "rueda" que s'atopa en toles demás families indoeuropees. La rueda inventar nel V mileniu e.C. y, si kaluti derivara d'ello, entós la caña anatolia dexaría al idioma protoindoeuropéu dempués de la so invención (validando entós la Hipótesis de los kurganes como aplicable a Anatolia).
Sicasí kaluti nun implica necesariamente'l significáu de rueda, y d'esta miente nun tien porque derivar d'una pallabra proto-indoeuropea con esi significáu. La pallabra indoeuropea pa rueda puede bien surdir nesos otros idiomes indoeuropeaos dempués de la dixebra anatolia.
Sustratu non-indoeuropéu nel luvita
editar
Muséu de la Civilizaciones Anatolies, Ankara, Turquía
Amás, el luvita y los sos descendientes, polo xeneral, reflexen un sustratu d'un non-indoeuropéu nel oeste d'Anatolia. Onde'l idioma hitita, xunto con dellos testos xeroglíficos luvitas y palaicos, p'amuesa'l clásicu sufixu indo-europees -as como xenitivu del singular y -an pal xenitivu plural, el luvita "canónicu" que s'utiliza n'escritura cuneiforme (y dellos rituales palaicos) empleguen en llugar el sufixu axetivu -assa. Dada la prevalencia de -assa en nomes de llugares y pallabres esvalixaes en munches partes del Mar Exéu, esti sufixu considérase evidencia d'una muerte d'una llingua non-indoeuropea, o a lo menos un Sprachbund exéu anterior a la llegada de los luvios y los griegos. Esta carauterística del luvita cuneiforme pudo ser un arcaísmu apostáu, pa sorrayar los sos raigaños nesa tierra; o bien ye posible que'l xenitivu indoeuropéu fuera escaecíu polos luvios pa recuperalo más tarde nel luvita xeroglíficu.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Melchert, H. Craig, «Luvian», en Woodard, Roger D., The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages, Cambridge University Press, ISBN 0-521-56256-2
- ↑ Melchert, H. Craig, «Anatolian Hieroglyphs», en Daniels, Peter T.; Bright, William, The World's Writing Systems, Oxford University Press, ISBN 0-19-507993-0
Bibliografía
editar- Laroche, Emmanuel. Catalogue des textes hittites 1991.
- Melchert, H. Craig. "PIE velars in Luvian." In Studies in memory of Warren Cowgill (1929–1985): Papers from the Fourth East Coast Indo-European Conference, Cornell University, June 6–9, 1985, ed. C. Watkins, 182–204. Berlín: Walter de Gruyter, 1987.
- Melchert, H. Craig. Anatolian Historical Phonology. Amsterdam: Rodopi, 1994.
- Melchert, H. Craig (ed). The Luwians. Boston: Brill Academic Publishers, 2003. ISBN 90-04-13009-8.
- Otten, Heinrich. Zur grammatikalischen und lexikalischen Bestimmung des Luvischen. Berlin: Akademie-Verlag, 1953.
- Rosenkranz, Bernhard. Beiträge zur Erforschung des Luvischen. Wiesbaden: Harrassowitz, 1952.
- Starke, Frank. Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift (StBoT 30, 1985)
- Starke, Frank. Untersuchungen zur Stammbildung des keilschrift-luwischen Nomens (StBoT 30, 1990)
- Woudhuizen, Fred. The Language of the Sea Peoples. Amsterdam: Najade Pres, 1992.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Xeroglíficos luvitas.- Arzawa, al oeste, tres la buelgues de los Hitites (n'inglés)
- Signos fonéticos de los xeroglíficos luvitas (n'inglés)
- Catalogo de Testos Hitites: Testos n'otres llingües (n'inglés)
- Caso xenitivu y axetivu posesivu nes llingües anatolies (n'inglés)
Datos: Q10713- Multimedia: Luwian language
