Idioma patashó
El patashó-hãhãhãi o pataxó ye una llingua indíxena de Brasil, fragmentaria atestiguada que pertenez a la subfamilia mashakalí de les llingües macro-yê.
 | |
|---|---|
| Faláu en |  Brasil
|
| Rexón | Estáu de Paraná |
| Falantes | llingua muerta |
| Puestu | Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996) |
| Familia | Macro-Yê Mashakalí |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | sai
|
| ISO 639-3 | |
Descripción llingüística editar
Esisten dos variantes de la llingua'l pataxó (dialeutu meridional) y el (dialeutu septentrional). Esti artículu compara estos dos dialeutos.
Dialeutos editar
Del dialeutu meridional o pataxó, puramente dichu, conócense namái una llista de 89 pallabres[1][2] recoyíes pol príncipe Maximiliano de Wied-Neuwied nel so viaxe ente 1815-1817 pola mariña este de Brasil. El príncipe Wied-Neuwied otuvo probablemente los sos datos de los habitantes de Rio Prau, colos que s'atopó nel cursu de los sos viaxes.[3] Estos pataxó colos que s'atopó formaben parte del grupu meridional, y falaben el dialeutu allugáu a 225 quilómetros de la punta más meridional de Bahia xunto al Ríu da Santa Cruz. Esti grupu de pataxós meridionales taba dixebráu del grupu de pataxós septentrionale spor una franxa de 100 quilómetros nesi momentu ocupada polos falantes de botocudo.
El grupu septentrional falaba'l dialeutu Hãhãhãi, anguaño severamente amenaciáu. Esti dialeutu conozse namái por llistes curties de vocabulariu:
- Una llista de 70 pallabres decogidas pol coronel Antonio Medeiros de Azevedo que les llogró por elicitación en 1936 d'unos residentes de P. I. Paraguaçu, cerca de la llocalidá de Itaju do Colonia.
- Una llista de 162 pallabres recoyida en 1961 nel mesmu área por Wilbur Pickering del SIL International[4] y #
Un conxuntu d'unes 100 pallabres grabaes por Aracy López da Silva y Urban en 1982, que fueron elicitadas por unu de los que se supón yeren los postreros falantes de hãhãhãi, que vivía tamién en P. I. Paraguaçu.
De les pallabres disponibles nos dialeutos meridional y septentrional, namái 35 pallabres tán en dambes llistes, y de estes namái 26 son comparables, siendo 21 d'elles cognaos probables.
Comparanza léxica editar
Esta seición considera la llista de cognados qu'apaecen nes diverses llistes de vocabulariu del patashó y el hãhãhãi, anque esiste una clara rellación ente dambos la diverxencia ye notable y ye posible que como llingües falaes fueren namái parcialmente intelixibles dambes variantes.
| GLOSA | Wied-Neuwied (1815-16) |
Azevedo (1936) |
Pickering (1961) |
Urban (1982) |
|---|---|---|---|---|
| 'flecha' | pohoi | poˈhoi | ˈbohoi bʔoˈhoi |
poˈhoi |
| 'hachu' | kaxə | ʌɣʌ | ||
| 'cama' | mip(čap) | el mioˈ(nã) | ˈmim(nʌ) | |
| 'arcu' | poitaŋ | poˈkei | bʔoˈkʔʌ̃i | |
| 'sangre' | enghɛm | ˈʌ̃heb | ||
| 'canoa' | mibkoi | 'Mmimpʔoi | ||
| 'maíz' | pasčon | bahuˈčau | bʔahobčab | |
| 'morrer' | (nok)čon | ʌčo(kú) | ||
| 'tierra' | aham | haiˈm(iko) | ˈhahʌ̃m | |
| 'güeyu' | aŋgwa | aˈwa | aˈwa | |
| 'pez' | maham | maˈhãel mio | maˈhãm | |
| 'cabeza' | atpatoi | amakoˈ(hai) | ʌmbʌˈkoi | ãmbʌˈko(hai) |
| 'cuchiellu' | amanai | ʌ̃mʌ̃gʌ̃i | hãmãˈŋgãi | |
| 'fégadu' | akiopkanai | ˈčʌmʌŋgʌ̃i | čamʌ̃ŋgai | |
| 'mandioca' | kohom | ohei | oˈhũi | oˈhui |
| 'madre' | atən | akei | ɛ̃ŋkʔʌi | ɛ̃ˈkəi |
| 'pescuezu' | mai | (ʌ̃ˈči)pai | (ači)pãi | |
| 'paca' | čapa | ˈtapa | ||
| 'hermanu/a' | ehɛ (f.) | apu (m.) | ãhũi | |
| 'tapir' | amaxə | hamahei | hʌmʌhʌ̃i | hãmʌ̃həi |
| 'zanca' | ča(kepke)ton | aˈčɛko | aˈčɛko |
Ente la primer columna (pataxó) y les otres trés (hãhãhãi) reparar delles correspondencies regulares p:p/b, t:k, x:h, x:ɣ delles perdes de nasales, pero polo xeneral los soníos correspuéndense n'alto grau.
Referencies editar
Bibliografía editar
- Greg Urban (1985): "On Pataxó and Hãhãhãi", International Journal of American Linguistics, Vol. 51, Non. 4 (Oct., 1985), páxs. 605-608.
Datos: Q7144304
