Idioma sarikoli
L'idioma sarikoli (tamién Sariqoli, Selekur, Sarikul, Sariqul, Sariköli) ye un miembru del subgrupu Pamir de los idiomes iranios orientales faláu polos Tajikos en China. Refiérense oficialmente a él en China como'l "Llinguaxe Tayiko", sicasí ye distintu al idioma tayiko faláu en Taxiquistán.
 tujik ziv | |
|---|---|
| Faláu en |  China
|
| Rexón | Xinjiang |
| Falantes | 20,500 (1990) |
| Familia | Indoeuropea Indo-Irania |
| Alfabetu | Nenguno, Árabe, |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | roxura
|
| ISO 639-3 | srh
|
Nomenclatura editar
El sarikoli ye oficialmente referíu como "Tajiko" (塔吉克语/Tǎjíkèyǔ) en China.[1] Sicasí, nun ta estrechamente rellacionáu col tayiko que se fala en Taxiquistán.[2] Ye tamién referida como Tashkorghani,[3] que dempués foi antigua capital del reinu Sarikoli (na actualidá nel Condáu de Xinjiang), sicasí, esti usu nun ta bien estendíu ente los estudiosos.
Los primeros rellatos escritos n'inglés, a partir de la década de 1870, polo xeneral utilicen el nome de "Sarikoli".[4]
Distribución d'usuarios editar
El númberu de falantes ye d'alredor de 20.000, la mayoría moren nel El Condao Autónomu Tayiko de Taxkorgan nel sur de provincia de Xinjiang, China. El nome chinu de la llingua sarikoli, según l'usu de sarikol como topónimo, ye Sèlēikùěr (色勒库尔). Los usuarios en China suelen utilizar el güigur y el chinu pa comunicase cola xente d'otros grupos étnicos na zona. El restu atopar nel sector controláu per Paquistán de Caxmir, mui cerca de les fronteres internacionales ente Paquistán y China.
Ye mutuamente intelixible col idioma wakhi col que ta rellacionáu.[5]
Ortografía editar
L'idioma nun tien forma oficial por escritu. Gawarjon, editáu en China, utilicen IPA pa trescribir los soníos de sarikoli nel so llibru y el diccionariu,[2][6] mientres Pakhalina, la edición en Rusia, utiliza un alfabetu similar a la de la llingua wakhi na suya.[7][8] Porque la mayoría de los falantes sarikoli asisten a les escueles usando güigur como mediu d'instrucción, dalgunos pueden ser capaces d'escribir el so idioma col alfabetu güigur.
Fonoloxía editar
Vocales editar
Les vocales sarikoli tal como s'utilicen nes obres de Rusia (los valores de la API en pulseres): a [a], y [y], ɛy [ɛi̯] (dialeutal æy or ai [æi̯ / ai̯]), ɛw [ɛo̯] (dialeutal æw or aw [æo̯ /au̯]), ə [ə], i [i], o [o / ɔ], o [o], ы [ɯ] (dialeutal ů [ʊ]). En dellos dialeutos tamién pueden apaecer variantes llargues de les vocales : ā, ē, ī, ō, ū, ы̄, ǝ̄.
Les consonantes editar
El sarikoli tien 29 consonantes:
Les consonantes sariqoli d'alcuerdu a la trescripción de iranologistas rusos (valores de la API en pulseres): p /p/, b /b/, t /t/, d /d/, k /k ~ c/, g /ɡ ~ ɟ/, q /q/, c /ts/, ʒ /dz/, č /tɕ/, ǰ /dʑ/, s /s/, z /z/, x̌ /x/, γ̌ /ɣ/, f /f/, v /v/, θ /θ/, δ /ð/, x /χ/, γ /ʁ/, š /ɕ/, ž /ʑ/, w /w/, y /j/, m /m/, n /n / ŋ/, l /l/, r /r/
Tensión editar
La mayoría de les pallabres reciben acentu na postrera sílaba, sicasí, una minoría recibe la tensión na so primer sílaba. Amás, delles declinación de sustantivos y inflexión verbales regularmente ponen la tensión na so primer sílaba, incluyíu'l imperativu y interrogativu.[2]
Vocabulariu editar
Anque en gran midida'l léxicu sarikoli ye bien próximu a les otres llingües iranies orientales, pero un gran númberu de pallabres son especiales pal sarikoli y l'estrechamente rellacionáu shughni, que nun s'atopen n'otros idiomes iranios orientales como'l wakhi, el pastún o o'l avéstico.
| Español | Persa | Tayiko | Shughni | Sarikoli | Wakhi | Pashto | Avéstico |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Fíu | pesær (پسر) | triar (писар) | puts | pɯts | putr | zoj | putra |
| Fueu | ɒtiʃ (اتش) | otaʃ (оташ) | joːts | juts | rɯχninɡ | wor | âtar |
| Agua | ɒb (اب) | ob (об) | xats | xats | jupk | obə | aiwyô, ap |
| Mano | dæst (دست) | dast (даѕт) | ðust | ðɯst | ðast | lɑs | zasta |
| Pie | pɒ (پا) | po (по) | poːð | peð | pɯð | pxa, pʂa | pad |
| Diente | dændɒn (دندان) | dandon (дандон) | ðinðʉn | ðanðun | ðɯnðɯk | ɣɑx, ɣɑʂ | ? |
| Güeyu | tʃæʃm (چشم) | tʃaʃm (чашм) | tsem | tsem | tʂəʐm | stərɡa | cashman |
| Caballu | æsb (اسب) | asp (асп) | voːrdʒ | vurdʒ | jaʃ | ɑs | aspa |
| Nube | æbr (ابر) | abr (абр) | abri | varm | mur | uriədz | ? |
| Trigu | gændom (گندم) | gandum (гандум) | ʒindam | ʒandam | ɣɯdim | ɣanəm | ? |
| Carne | ɡoʃt (گوشت) | ɡoʃt (гушт) | ɡoːxt | ɡɯxt | ɡoʂt | ɣwəxa, ɣwəʂa | ? |
| Munchos | besjɒr (بسيار) | bisjor (бисёр) | bisjoːr | pɯr | təqi | ɖer, pura | paoiri, paoirîsh, pouru |
| Altu | bolænd (بلند) | baland (баланд) | biland | bɯland | bɯland | lwəɻ | berezô, berezañt |
| Lloñe | dur (دور) | dur (дур) | ðar | ðar | ðdir | ləre | dûra, dûrât |
| Bonu | χub (خوب) | χub (хуб) | χub | tʃardʒ | baf | xə, ʂə | vohu |
| Pequeñu | kutʃik (كوچك)) | χurd (хурд) | dzul | dzɯl | dzəqlai | ləɡ, ləʐ | ? |
| Dicir | goft (گفت) | guft (гуфт) | lʉvd | levd | xənak | wajəl | aoj-, mrû-, sangh- |
| Faer | kærd (كرد) | kard (кард) | tʃiːd | tʃeiɡ | tsərak | kawəl | kar- |
| Mirar | did (ديد) | did (дид) | wiːnt | wand | winɡ | winəm | dî- |
Referencies y notes de pies editar
- ↑ Una amplia variedá de trescripciones alternatives de la denominación "Sarikoli" tamién s'utilicen nos alderiques llingüísticos, tales como 萨里库尔语/Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语/Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语/Sèlèkùěryǔ, or 撒里科里语/Sǎlǐkēlǐyǔ.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House.
- ↑ Rudelson, Justin Jon (January 2005). Lonely Planet Central Asia Phrasebook: Languages Of The Silk Road. Lonely Planet Publications. ISBN 1741046041.
- ↑ Shaw, Robert (1876). «On the Ghalchah Languages (Wakhi and Sarikoli)». Journal of the Asiatic Society of Bengal (Asiatic Society of Bengal) XIV.
- ↑ Arlund, Pamela (2006). An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs.. Arlington, Texas: The University of Texas, páx. 8.
- ↑ Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1996). 塔吉克汉词典 (Tǎjíkè-Hàn Cìdiǎn) Tujik ziv – Hanzu ziv lughot. Sichuan: Sichuan Nationalities Publishing House. ISBN 754091744X.
- ↑ Pakhalina, Tatiana N. (1966). The Sarikoli Language (Сарыкольский язык/Sarykol'skij Jazyk). Moscow: Akademia Nauk SSSR.
- ↑ Pakhalina, Tatiana N. (1971). Sarikoli-Russian Dictionary (Сарыкольско-русский словарь/Sarykol'sko-russkij slovar'). Moscow: Akademia Nauk SSSR.
- Bibliografía *
Pamela S. An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs Ph.D. dissertation University of Texas Arlington
- Xiren Kurban (xineru de 2008). «中国塔吉克语色勒库尔方言概述/A Probe into China-Tajik Selekur Dialect». Language and Translation: páxs. 13–19. ISSN 1001-0823. http://www.cqvip.com/qk/96956x/200801/26626879.html. Consultáu'l 27 de marzu de 2009
Enllaces esternos editar
Datos: Q33873
