Idioma sarikoli

L'idioma sarikoli (tamién Sariqoli, Selekur, Sarikul, Sariqul, Sariköli) ye un miembru del subgrupu Pamir de los idiomes iranios orientales faláu polos Tajikos en China. Refiérense oficialmente a él en China como'l "Llinguaxe Taxicu", sicasí ye distintu al idioma taxicu faláu en Taxiquistán.

Sarikoli tujik ziv
Faláu en	China
Rexón	Xinjiang
Falantes	20,500 (1990)
Familia	Indoeuropea Indo-Irania Irania Irania Oriental Pamir Sarikoli
Alfabetu	Nenguno, Árabe,
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	`roxura`
ISO 639-3	`srh`

Nomenclatura

El sarikoli ye oficialmente referíu como "Taxicu" (塔吉克语/Tǎjíkèyǔ) en China.^[1] Sicasí, nun ta estrechamente rellacionáu col taxicu que se fala en Taxiquistán.^[2] Ye tamién referida como Tashkorghani,^[3] que dempués foi antigua capital del reinu Sarikoli (na actualidá nel Condáu de Xinjiang), sicasí, esti usu nun ta bien estendíu ente los estudiosos.

Los primeros rellatos escritos n'inglés, a partir de la década de 1870, polo xeneral utilicen el nome de "Sarikoli".^[4]

Distribución d'usuarios

El númberu de falantes ye d'alredor de 20.000, la mayoría moren nel El Condáu Autónomu Taxicu de Taxkorgan nel sur de provincia de Xinjiang, China. El nome chinu de la llingua sarikoli, según l'usu de sarikol como topónimo, ye Sèlēikùěr (色勒库尔). Los usuarios en China suelen utilizar el uigur y el chinu pa comunicase cola xente d'otros grupos étnicos na zona. El restu atopar nel sector controláu por Paquistán de Caxmir, mui cerca de les fronteres internacionales ente Paquistán y China.

Ye mutuamente intelixible col idioma wakhi col que ta rellacionáu.^[5]

Ortografía

L'idioma nun tien forma oficial por escritu. Gawarjon, editáu en China, utilicen IPA pa trescribir los soníos de sarikoli nel so llibru y el diccionariu,^[2]^[6] mientres Pakhalina, la edición en Rusia, utiliza un alfabetu similar a la de la llingua wakhi na suya.^[7]^[8] Porque la mayoría de los falantes sarikoli asisten a les escueles usando uigur como mediu d'instrucción, dalgunos pueden ser capaces d'escribir el so idioma col alfabetu uigur.

Fonoloxía

Vocales

Les vocales sarikoli tal como s'utilicen nes obres de Rusia (los valores de la API en pulseres): a [a], y [y], ɛy [ɛi̯] (dialeutal æy or ai [æi̯ / ai̯]), ɛw [ɛo̯] (dialeutal æw or aw [æo̯ /au̯]), ə [ə], i [i], o [o / ɔ], o [o], ы [ɯ] (dialeutal ů [ʊ]). En dellos dialeutos tamién pueden apaecer variantes llargues de les vocales : ā, ē, ī, ō, ū, ы̄, ǝ̄.

Les consonantes

El sarikoli tien 29 consonantes:

Les consonantes sariqoli d'alcuerdu a la trescripción de iranologistas rusos (valores de la API en pulseres): p /p/, b /b/, t /t/, d /d/, k /k ~ c/, g /ɡ ~ ɟ/, q /q/, c /ts/, ʒ /dz/, č /tɕ/, ǰ /dʑ/, s /s/, z /z/, x̌ /x/, γ̌ /ɣ/, f /f/, v /v/, θ /θ/, δ /ð/, x /χ/, γ /ʁ/, š /ɕ/, ž /ʑ/, w /w/, y /j/, m /m/, n /n / ŋ/, l /l/, r /r/

Tensión

La mayoría de les pallabres reciben acentu na postrera sílaba, sicasí, una minoría recibe la tensión na so primer sílaba. Amás, delles declinación de sustantivos y inflexión verbales regularmente ponen la tensión na so primer sílaba, incluyíu'l imperativu y interrogativu.^[2]

Vocabulariu

Anque en gran midida'l léxicu sarikoli ye bien próximu a les otres llingües iranies orientales, pero un gran númberu de pallabres son especiales pal sarikoli y l'estrechamente rellacionáu shughni, que nun s'atopen n'otros idiomes iranios orientales como'l wakhi, el pastún o o'l avéstico.

**Comparanza lexicolóxica de siete llingües iranies, xunto con una traducción al español**^[2]
Español	Persa	Taxicu	Shughni	Sarikoli	Wakhi	Pashto	Avésticu
Fíu	pesær (پسر)	triar (писар)	puts	pɯts	putr	zoj	putra
Fueu	ɒtiʃ (اتش)	otaʃ (оташ)	joːts	juts	rɯχninɡ	wor	âtar
Agua	ɒb (اب)	ob (об)	xats	xats	jupk	obə	aiwyô, ap
Mano	dæst (دست)	dast (даѕт)	ðust	ðɯst	ðast	lɑs	zasta
Pie	pɒ (پا)	po (по)	poːð	peð	pɯð	pxa, pʂa	pad
Diente	dændɒn (دندان)	dandon (дандон)	ðinðʉn	ðanðun	ðɯnðɯk	ɣɑx, ɣɑʂ	?
Güeyu	tʃæʃm (چشم)	tʃaʃm (чашм)	tsem	tsem	tʂəʐm	stərɡa	cashman
Caballu	æsb (اسب)	asp (асп)	voːrdʒ	vurdʒ	jaʃ	ɑs	aspa
Nube	æbr (ابر)	abr (абр)	abri	varm	mur	uriədz	?
Trigu	gændom (گندم)	gandum (гандум)	ʒindam	ʒandam	ɣɯdim	ɣanəm	?
Carne	ɡoʃt (گوشت)	ɡoʃt (гушт)	ɡoːxt	ɡɯxt	ɡoʂt	ɣwəxa, ɣwəʂa	?
Munchos	besjɒr (بسيار)	bisjor (бисёр)	bisjoːr	pɯr	təqi	ɖer, pura	paoiri, paoirîsh, pouru
Altu	bolænd (بلند)	baland (баланд)	biland	bɯland	bɯland	lwəɻ	berezô, berezañt
Lloñe	dur (دور)	dur (дур)	ðar	ðar	ðdir	ləre	dûra, dûrât
Bonu	χub (خوب)	χub (хуб)	χub	tʃardʒ	baf	xə, ʂə	vohu
Pequeñu	kutʃik (كوچك))	χurd (хурд)	dzul	dzɯl	dzəqlai	ləɡ, ləʐ	?
Dicir	goft (گفت)	guft (гуфт)	lʉvd	levd	xənak	wajəl	aoj-, mrû-, sangh-
Faer	kærd (كرد)	kard (кард)	tʃiːd	tʃeiɡ	tsərak	kawəl	kar-
Mirar	did (ديد)	did (дид)	wiːnt	wand	winɡ	winəm	dî-

Referencies y notes de pies

↑ Una amplia variedá de trescripciones alternatives de la denominación "Sarikoli" tamién s'utilicen nos alderiques llingüísticos, tales como 萨里库尔语/Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语/Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语/Sèlèkùěryǔ, or 撒里科里语/Sǎlǐkēlǐyǔ.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House.
↑ Rudelson, Justin Jon (January 2005). Lonely Planet Central Asia Phrasebook: Languages Of The Silk Road. Lonely Planet Publications. ISBN 1741046041.
↑ Shaw, Robert (1876). «On the Ghalchah Languages (Wakhi and Sarikoli)». Journal of the Asiatic Society of Bengal (Asiatic Society of Bengal) XIV.
↑ Arlund, Pamela (2006). An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs.. Arlington, Texas: The University of Texas, páx. 8.
↑ Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1996). 塔吉克汉词典 (Tǎjíkè-Hàn Cìdiǎn) Tujik ziv – Hanzu ziv lughot. Sichuan: Sichuan Nationalities Publishing House. ISBN 754091744X.
↑ Pakhalina, Tatiana N. (1966). The Sarikoli Language (Сарыкольский язык/Sarykol'skij Jazyk). Moscow: Akademia Nauk SSSR.
↑ Pakhalina, Tatiana N. (1971). Sarikoli-Russian Dictionary (Сарыкольско-русский словарь/Sarykol'sko-russkij slovar'). Moscow: Akademia Nauk SSSR.

Bibliografía *

Pamela S. An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs Archiváu 2013-12-10 en Wayback Machine Ph.D. dissertation University of Texas Arlington

Xiren Kurban (xineru de 2008). «中国塔吉克语色勒库尔方言概述/A Probe into China-Tajik Selekur Dialect». Language and Translation: páxs. 13–19. ISSN 1001-0823. http://www.cqvip.com/qk/96956x/200801/26626879.html. Consultáu'l 27 de marzu de 2009

Enllaces esternos

[1] Una amplia variedá de trescripciones alternatives de la denominación "Sarikoli" tamién s'utilicen nos alderiques llingüísticos, tales como 萨里库尔语/Sàlǐkùěryǔ, 萨雷阔勒语/Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语/Sèlèkùěryǔ, or 撒里科里语/Sǎlǐkēlǐyǔ.

[Gawarjon-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House.

[Rudelson-3] Rudelson, Justin Jon (January 2005). Lonely Planet Central Asia Phrasebook: Languages Of The Silk Road. Lonely Planet Publications. ISBN 1741046041.

[Shaw-4] Shaw, Robert (1876). «On the Ghalchah Languages (Wakhi and Sarikoli)». Journal of the Asiatic Society of Bengal (Asiatic Society of Bengal) XIV.

[Arlund-5] Arlund, Pamela (2006). An Acoustic, Historical, and Developmental Analysis of Sarikol Tajik Diphthongs.. Arlington, Texas: The University of Texas, páx. 8.

[Gawarjon-dictionary-6] Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1996). 塔吉克汉词典 (Tǎjíkè-Hàn Cìdiǎn) Tujik ziv – Hanzu ziv lughot. Sichuan: Sichuan Nationalities Publishing House. ISBN 754091744X.

[Pakhalina-7] Pakhalina, Tatiana N. (1966). The Sarikoli Language (Сарыкольский язык/Sarykol'skij Jazyk). Moscow: Akademia Nauk SSSR.

[8] Pakhalina, Tatiana N. (1971). Sarikoli-Russian Dictionary (Сарыкольско-русский словарь/Sarykol'sko-russkij slovar'). Moscow: Akademia Nauk SSSR.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]