Lebu

Lebu
Alministración
País	Chile
Rexón	Rexón del Biobío
Provincia	Provincia d'Arauco
Comuña	Lebu (es)
Tipu d'entidá	ciudá de Chile
Xeografía
Coordenaes	37°36′37″S 73°39′22″W / 37.6103°S 73.6561°O
	Lebu Lebu (Chile)
Superficie	5.35 km²
Altitú	74 m
Más información
Fundación	1862
	lebu.cl

Lebu (del mapudungún leuvu 'ríu') ye una comuña y ciudá chilena, capital de la provincia d'Arauco na rexón del Biobío y alcontrada a 145 km al sur de la ciudá de Concepción, capital rexonal.

Integra'l distritu eleutoral N° 46 y pertenez a la 13ª circunscripción senatorial.

Etimoloxía

La ciudá de Lebu debe'l so nome al so ríu llamáu polos mapuches «Leufu», que quier dicir «ríu», y qu'adulces foi acastellanándose pasando por «Leuvu», «Lebo», «Levo», «Leubu» o «Lebú», pa quedar finalmente como «Lebu».^[1]

Historia

Fundación

Nel valle de Lebu, Alonso de Ribera fundó en 1604, el Fuerte de Santa Margarita d'Austria, ríu arriba "a una llegua llarga" del mar. Mientres la Guerra a muerte, les selves del Lebu dieron abellugu a les fuxitives monxes trinitaries de Concepción. Nesos mesmos tiempos, Benavides, ganáu definitivamente polos patriotes en Vegas de Saldías, buscó amparu nos sos rincones, específicamente nos covarones naturales qu'esistíen nel sector de Millaneco.

La ciudá de Lebu foi fundada'l 8 d'ochobre de 1862, realizándose una solemne ceremonia d'allugamientu de la primer piedra del Fuerte Vares, en ficies de que na so contorna llevantara una población qu'atraxera a los numberosos colonos tremaos nel Valle del Ríu Lebu. El ríu foi consideráu como la frontera natural ente los Estaos Cerbunos d'Arauco y Tucapel y hasta mediaos del s. XIX marcó la llende de la penetración chilena nel Territoriu Lafkenche, na rexón histórica de l'Araucanía. Posterior a esi periodu, la ciudá recibió una importante cantidá d'inmigrantes europeos, ente los que destacaron los vascos, británicos y franceses, quien apurrieron al desenvolvimientu económicu, educativu y social de la ciudá.^[2]^[3]

Desenvolvimientu de la minería

En 1852, afayar les primeres vetes de carbón de piedra na so desaguada y nes sos riveras inmediates, fechu que lleva al entamu d'una importante actividá minera que dio orixe a la fundación de Lebu nel so marxe sur, cerca de la so desaguada'l mar, incorporando con ello definitivamente toa esa zona a la soberanía nacional. La ciudá de Lebu tuvo un rápidu desenvolvimientu: en 1869 foi designada capital del departamentu de Lebu y, en 1875 capital de la provincia d'Arauco.

Lebu (Ciudá de).-—Capital de la provincia d'Arauco y del departamentu del so nome. Xaz na marxe austral del ríu del mesmu títulu cerca de la so desaguada y so los 37° 35' Lat. y 73° 40' Lon. Pel llau sur arrodiar pintoresques y nidies llombes y pel oeste les faldes orientales del morru de Tucapel. Les sos cais son anches y rectes. Contién edificios de regular aspeutu, una ilesia cola advocación de Santa Rosa, alzada en parroquial en 1869, un hospital, cuarteles militares, llicéu de segunda enseñanza, cuatro escueles gratuites, oficines de rexistru civil, corréu y telégrafu, establecimientos industriales, &c. Nel so inmediación esplótense mines de carbón de piedra, y na marxe del ríu tien bon fondiáu y muelles, y estelleros pa construcción d'embarcaciones menores; la so población ye de 2,700 almes. Fundóse esti pueblu'l 2 d'avientu de 1862, constituyéndose coles mesmes un fuerte pal so resguardu contra los indios selvaxes de la contorna. Al añu siguiente, en 9 de setiembre, declaróse habilitáu'l so puertu pal comerciu de cabotaxe. Tuvo una rápida medría, lo que-y adquirió en 10 de xineru de 1874 el títulu de ciudá, y el de capital de la so provincia pola llei de 13 d'ochobre de 1875. L'asientu qu'ocupa y les sos contornes nótense tamién por otros fechos. Sol gobiernu de Hurtado de Mendoza fueron pol so orde reconocíos estes paraxes pol capitán Francisco de Ulloa na idea de fundar nesta parte á l'antigua Cañete; pero nun llograron entós esta preferencia, sinón dempués, cuando despoblada esta ciudá, restablecer nellos el Gobernador Qniroga en 1566 casi nel mesmu puntu de l'actual ciudá de Lebu y dexar al cargu del capitán Agustín d'Afumada, hermanu de Santa Teresa. Asediada equí polos indios foi finalmente abandonada en 1569. A principios d'esti sieglu llevantóse equí un pequeñu fuerte, que tampoco esistió por enforma tiempu. Asina abandonaos estes paraxes, non principiaron á tomar vida sinón al constituyise en 1852 el territoriu que los entendía nel departamentu d'Arauco. Mercaos á los indios los terrenes inmediatos, los sos posesores Don Matías Ruseco y Martín Fígueroa afayaron en 1854 les primeres mines de carbón de piedra. Cuatro años más tarde entraron éstes en bonos trabayos d'esplotación y los campos vecinos en cultivu; allegando esto y otres consiguientes empreses al establecimientu y medros d'esta ciudá y les sos contornes. El so nome vien de leuvu, el ríu.

Francisco Solano Estil-Buruaga y Cienfuegos, Diccionariu Xeográficu de la República de Chile (1897)^[4]

Sieglu XX

Dende 1990 (a la torna de la democracia en Chile), Lebu esperimenta un importante periodu de crecedera en materia d'infraestructura, nueves cais, villes, centros educativos y edificios públicos camuden en parte l'antigua cara de la comuña. Tou esto gracies a la xestión edilicia de Walter Ramírez Urquieta, fináu alcalde socialista y a los nuevos gobiernos que s'empecipiaben.

Problemes económicos nel sieglu XXI

Lamentablemente la comuña güei atópase enfrentada a nueves problemátiques, el carbón yá nun ye'l so principal motor económicu y les actividaes comerciales quedaron amenorgaes a la pesca artesanal, pequeñu comerciu, turismu, y actividaes forestales que se realicen en sectores bastante estremaos de la comuña. Esto produció un aumentu nel desemplegu de la comuña, que la so etapa más crítica foi a entamos de 2010, coincidiendo col terremotu d'esi mesmu añu, onde'l porcentaxe d'habitantes en situación de probeza llegó a un 39 %.^[5]

En Lebu munches families sobreviven solo colos subsidios y emplegos d'emerxencia que da l'Estáu.

Xeografía

Panorámica nocherniega de Lebu

Mapa de zona de Lebu y la Cordal de Nahuelbuta

Tien 562,9 km², representa un 1,52% de la superficie rexonal y un 0,07% de la superficie nacional. Llinda al norte cola comuña d'Arauco, Los Álamos y Curanilahue, al oeste col mar Chilenu.

Hai de solliñar que la Isla Mocha ye'l llugar más apartáu que tien la comuña y ta aproximao a 92 km (50 milles) de distancia. La Isla cunta con un camín qu'arredola'l so monte central y otru que la traviesa, pudiendo percorrela en circuitos entamaos polos paisanos.

Demografía

26.509^[6] habitantes según la última estimación del INE apurrida a la SUBDERE. Dicha cifra entiende una mayoría urbana, onde'l radiu urbanu de Lebu entiende 20.838 habitantes, el restu ye población rural.

Amás de los sectores costeros, en Lebu hai otres llocalidaes como Santa Rosa (1.153 hab).

Alministración

Edificiu consistorial de la Pernomada Municipalidá de Lebu

Dende les eleiciones presidenciales de 1989, la comuña amosóse fuertemente inclinada a los candidatos(as) de la Concertación de Partíos pola Democracia. Conglomeráu qu'a nivel llocal apoderó'l conceyu con amplies mayoríes dende 1992 hasta 2012.

Nes eleiciones municipales de 1996 causó especial sorpresa la eleición d'un Conceyu Municipal controláu puramente pola Concertación y el Partíu Comunista, la gran votación llograda pol candidatu electu alcalde, Aldo Pinto (PPD) y Walter Ramírez (PS) dexó ensin representantes a l'Alianza per Chile.

El 2004 el candidatu a alcalde socialista, Carlos González Anjarí llogró'l trunfu con un 45,15% de les preferencies por sobre otros trés candidatos y caltiénse nel puestu por dos periodos consecutivos.

L'añu 2012 el conceyal Cristián Abel Peña, (ex demócrata cristianu) decide enfrentar a la Nueva Mayoría y a l'Alianza, postulándose como candidatu independiente y resulta electu alcalde con un 60,40% de los votos. En 2016 llogra ser reelecto con un 66,8% de les preferencies.^[7]

Conceyales 2016-2020	^[8] Partíu	Votos
Aldo Molina Barra	Ind./PS	767
Francisco Yévenes Núñez	PCCh	754
Gonzalo Recabarren Torres	PS	628
Carlos Mariñán Venegas	UDI	551
Roberto Chamorro Fernández	PRSD	455
Darwin Parra Varela	Ind./DC	274

Conceyales 2012-2016	^[9] Partíu	Voto
Francisco Yévenes Núñez	PCCh	1.791
Luis Zapata Rivera	Ind./UDI	1.324
Gloria Valderas Silva	PCCh	1.112
Roberto Chamorro Fernández	PRSD	660
Mario Fuentealba Cotal	UDI	600
Héctor Jaramillo Lillo	Ind./PS	553

Economía

Según los últimos datos apurríos en 2006 pola Subsecretaría de Desenvolvimientu Rexonal al conceyu de Lebu, quedó confirmáu que'l presupuestu comunal por habitante ye de 73 000 CLP (aprox. 130 USD al cambéu d'agostu de 2006).

La encuesta CASEN 2011 reveló que'l 34.3% de los habitantes de Lebu vive so la llinia de la probeza.^[10]

Turismu

Atapecer na sablera de Lebu.

Ente los principales curiosos turísticos de la comuña ta la Covarón de Benavides, allugada a 3 km al norte del centru de la ciudá, nel sector turísticu Millaneco. Ye una formación predresa natural de grandes dimensiones y que nel tiempu de los entamos de la República de Chile sirvió como xoril al montonero realista Vicente Benavides, quien escondía nos covarones d'esta covarón robar a los hacendados de la zona.

Otros curiosos turísticos son los siguientes:

Isla Mocha
Piedra Bramido del Toru
Sablera Morhuilla
Sablera Millaneco
Sablera Grande
Boca Lebu
Mirador Cuetu La Cruz
Chiflón Fortuna
Muséu Mineru
Muséu Históricu de Lebu
Muséu Tamaya

Servicios

Educación

En Lebu, la mayoría de los establecimientos educativos dependen totalmente del conceyu, con esceición de la escuela primaria "Cuetu La Cruz" que ye subvencionada.

La educación secundaria ta al cargu de tres establecimiento: El Llicéu Bicentenariu Isidora Ramos de Gajardo (d'enseñanza científicu-humanista) que foi parte del proyeutu montegrande,^[11] siendo unu de los 51 meyores liceos públicos del país y nel 2012 ye escoyíu xunto a otros 59 liceos del país nel Proyeutu Bicentenariu; el llicéu politéunicu Dr. Rigoberto Iglesias (d'enseñanza téunicu-profesional) y el Colexu Fresia Graciela Müller Ruiz, que s'integró l'añu 2014 como un nuevu llicéu científicu humanista de la comuña.^{[ensin referencies]}

Tocantes a educación cimera, el Centru d'Educación y Capacitación de la Universidá Católica del Norte (Ceduc UCN) ye la única institución esistente, con una llindada ufierta de carreres. Por esa razón, cada añu munchos mozos de la zona emigren escontra los principales centros urbanos, dientro y fora de la rexón, pa siguir colos sos estudios cimeros.