Santa Gadea del Cid
Santa Gadea del Cid ye una llocalidá y un conceyu[2] asitiaos na provincia de Burgos, comunidá autónoma de Castiella y Llión (España), contorna d'Ebro, partíu xudicial de Miranda de Ebro, conceyu del mesmu nome.
 Santa Gadea del Cid | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||||
| Provincia |  provincia de Burgos | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Nome oficial | Santa Gadea del Cid (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
09219 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 42°42′53″N 3°03′32″W / 42.714722222222°N 3.0588888888889°O | ||||
  Santa Gadea del Cid Santa Gadea del Cid (España) | |||||
| Superficie | 29 km² | ||||
| Altitú | 506 m | ||||
| Llenda con |
| ||||
| Demografía | |||||
| Población |
161 hab. (2023) - 76 homes (2019) - 72 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 0.05% de provincia de Burgos | ||||
| Densidá | 5,55 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| santagadeadelcid.es | |||||
 | |||||
Toponimia
editar
Les referencies documentales más antigües y fiables remontar a empiezos del sieglu XI.
Nel terrén predomina, arenisca grises, magres escuros, margas y yelsos. El ríu que pasa pol pueblu ye'l Piedraluenga, afluente del ríu Ebro. Ruta GR-291, unos 60 Km. Xune los Montes Obarenes col ríu Ebro.
Yá en 1008 dómina medieval Santa Gadea del Cid apaecía col nome de Términu, que probablemente foi asignáu por atopar se na llende de los reinos de Castiella y Navarra y la provincia d'Álava. De xuru esta foi la razón de la so calro orixe defensivu, como puntu fuerte avanzáu de Castiella. Tiense constancia yá en 1012 de la presencia del conde de Castiella y Álava, Sancho García.
Mientres la donominación Navarra, García de Nájera va dar el pueblu n'arres a la so muyer Estefanía. Na segunda metá del sieglu XI va pasar a Castiella, de la que nun se volverá a dixebrase exceptu mientres la minoría d'edá d'Alfonsu VIII. El pueblu probablemente camúdose d'allugamientu nel sieglu XIII pola so destrucción por cuenta de les guerres fronterices.
Demografía
editarA 1 de xineru de 2016 la población del conceyu xubía a 150 habitantes, 80 homes y 70 muyeres.[3]
| Gráfica d'evolución demográfica de Santa Gadea del Cid (conceyu) ente 1900 y 2011 |
 |
|
Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal de 2011 del INE. |
Patrimoniu
editar
- El conxuntu de la villa foi declarada Bien d'Interés Cultural na categoría de Conxuntu Históricu el 12 d'abril de 1973.[4]
- Monesteriu del Espín: Foi declaráu Bien d'Interés Cultural na categoría de Monumentu el 31 d'ochobre de 1991.[4]
- Ermita de les Eres: Románicu de finales del sieglu XII, a lo cimero d'una llomba, dando pasu al Campu Santo local, enfrentada al nucleu urbanu.
- Castiellu: El castiellu correspuende más bien a una antigua fortaleza, datáu nel sieglu XI y reformáu nel sieglu XV, construyíu por Pedro López de los Manrique.
- Muralla: Con calter defensivu al castiellu, xunto a la torre almenada de la ilesia, los dos puertes d'accesu a la villa y unes muralles perimetrales. La muralla amás del calter defensivu para a para ataques bélicos, tamién exercía como tal, pa lladrones, contrabandistes y garantizaba la paz del mercáu y el cobru d'impuestos p'aportar al mesmu. Na actualidá hai dos puertes, pero créese que al este del pueblu hubo una tercera. Fueron pasu obligáu pa quien siguíen el camín a Bilbao.
- Puerta de la Villa: Arcu apuntáu de 2,55m. Enriba escudu borrosu de los Padilla y Manrique, encuadráu por saeteras y a lo cimero dos baldíos de arquillo góticu. Caltién restos d'almenes y saeteras. Foi utilizáu como cárcel.
- Puerta de baxo o de les Eres: Más pesada y maciza, piedra de mampostería de peor calidá a midida que xubes. Sobre él puede trate una estraña figura humana de talláu bien planu. La cubierta del llau internu ye adintelada, con teyáu a dos agües.
- Plaza de la Ilesia: Magníficu exemplu d'arquiteutura popular Castellana. Nella celebraben los mercaos y na actualidá la tradicional cena Medieval, entamada pola Asocicación Cultural "Les Candeles".
- Antiguu Hospital San Llázaro: Fundáu por Fernando Ortiz en 1465 col fin de recoyer a probes enfermos del pueblu y transeúntes. Antiguu hospital, restauráu en 2010 col máximu respetu na estructura orixinal y los sos materiales. Convertíu na actualidá en casa Rural.
- Ilesia de San Pedro: La primer cita atopada al respeutu d'ella ye nel 1012. El so actual retablu y la documentación atestigüen que dende'l sieglu XIII tuvo dedicada a San Pedro. Gótica, construyida na so mayoría por piedra de sillería llabrada. Entrada principal, arcu conopial con abondoses moldures tallaes. Na fachada opuesta, esiste otra puerta, de finales del góticu a la que darréu s'añedir un pórticu renacentista que quedó inacabado. La planta de más de 40 metros de llargor, consta de tres naves, dos gótiques y una renacentista, con presbiteriu fondu y coru ocultu. Bóvedes estilu góticu, capiteles de mascarón tipo románicu, sofitaes en pilastres fasciculados. Gran valor del retablu mayor, d'estilu platerescu.
-Muséu Parroquial: So la torre del campanariu, ábrese una capiya que fai de muséu dende 1932 que guarda oxetos artísticos que son reflexu de la importancia que tuvo Santa Gadea del Cid na antigüedá.
-Retablo Iglesia: La primer vegada que se fala del retablu ye un 1492 pero nun se llega a realizar, paez ser qu'hasta 1539.
- Ermita La nuesa Señora de les Eres: Construyida a finales del sieglu XII y principios del siguiente, cuando Santa Gadea del Cid pasa edfinitivamente a formar parte de Castiella y repobláu por Alfonsu VIII. Estilu románicu puru. Marcu y caracterídticas almirables. Los sos robustos murios miden 1,5 metros d'espesura. Sillería, les pintures del interior son modernes, asonsañando sillares, estrelles y enxareyaos. Esiste de l'antigüedá una cofradería llamda "Virxe de les Eres".
- Ermita de La nuesa Señora del Patrociniu: Puerta arco de mediu puntu y espadaña Barroca. Facer pa conmemorar les apaiciones de la Virxe del Espín. La so posterior restauración facer cola particiapación de los vecinos del pueblu.
- Cruceros: Caltiénense dos de los cuatro, unu llamáu Enriba de la Villa y l'otru del Fuexu restauraos en 2004. Fai non munchos años percorrer nes procesiones de rogativas.
- Escudos y Heráldiques: Santa Gadea del Cid foi residencia de numberoses families nobles, por eso dalgunes de les sos cases tienen nes sos fachaes un escudu heráldicu.
Fiestes patronales
editar- Santa Águeda: Patrona del pueblu, celebrar con una cena popular el 5 de febreru. En tiempos non mu alloñaos los mozos ciscaben poles cases de pueblu, cantando cantares rellacionaos cola festividá.
- San Isidro Llabrador: Ye'l patronu de los llabradores, se celbra el 15 de mayu.
- San Pedro: Patronu del pueblu, el so fiesta celebra'l 29 de xunu. La parroquia lleva'l so nome y el so retablu manifestar claramente, al igual que lu manifiesta la documentación qu'esiste siquier dede el sieglu XIII.
- Aición de gracies: Fiesta n'agradecimientu a la Virxe de les Eres, pola recoyida de les colleches.
Asociaciones
editar- Asociación de xubilaos "Virxe de les Eres": Asociación bien activa va unos años, que se movilizó por que la xente nun se quedara nes sos cases y allegares a los numberosos cursos qu'entamaba.
- Asociación de muyeres "Les Candeles": Fundada en 2001 con iniciativa de CEAS. Consiguieron que dende la so creación, les actividaes recreativu y cultural sían yá una institución en Santa Gadea del Cid, como'l so yá clásica selmana cultural que remata cola cena Medieval. Ensin escaecenos del homenaxe a los mayores.
- Asociación Cultural Teatral "Fuercia y Honor": La so finalidá ye abrir les páxines d'una hestoria que pudo asoceder en cualesquier parte, mientres los sieglos XII y XIII, amosando asina una pequeña parte de la so cultura por aciu una obra teatral. Mientres 11 años el nuesu pasáu fíxose presente poles sos cais, siendo los sos vecinos con voluntá y pasión los que faen posible qu'esti gran esfuerciu económicu y téunicu fáigase posible, pal prestu de toos aquellos que deseyen visitalos.
- Asociación Cultural Recreativa y Gastronómica "El Cid": Asociación más veterana del conceyu. Llogra axuntar en numberoses celebraciones a gran parte de los vecinos. Celebra cursos de branu, con escelentes resultancies.
Monesteriu de La nuesa Señora del Espín
editarMonesteriu Medieval, cunta la tradición que la Virxe apaecer a dos pregueros de Santa Gadea del Cid na primavera 1399, faciéndo-yos saber el so deséu de tener nesi mesmu llugar, un santuariu, pos ellí fueren martirizaos munchos cristianos en tiempos de la invasión musulmana.
Poco dempués so la orde Benedictina empezóse una pequeña Ermita, que yá nel sieglu XV tresformar en monesteriu (termináu en 1443) llamáu la nuesa señora del Espín, pol arbustu nel que la Virxe apaecer a los pastores. Construyida casi totalmente en sillería, estilu góticu puru, nel centru del ábside atopa la nuesa señora del Espín que data del sieglu XV.
Cómo llegar
editarLlegando dende Madrid ye precisu salir de Burgos pola N-1 o pela autopista con direición a Irún. En dexando tras Pancorbo y dempués de cruciar el so estrechu escobiu, hai qu'esviase pela antigua carretera de Bilbao, C-625. Ensin nengún problema aína algámase'l cercáu caserío de Santa Gadea del Cid.
Dende'l País Vascu o La Rioxa tien de llegase a Miranda de Ebro y siguir pola N-1 en direición sur, hasta tomar l'encruz de la C-625, pocu más allá del Monumentu al Pastor.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ códigu INE-347
- ↑ «INE: Población por conceyos y sexu.». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-10-24.
- ↑ 4,0 4,1 Ministeriu de Cultura. Patrimoniu Históricu.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Santa Gadea del Cid.- Conceyu de Santa Gadea del Cid
Datos: Q1641214- Multimedia: Santa Gadea del Cid
