Alfabetu glagolíticu

Alfabetu glagolíticu
Tipos	alfabetu, alfabetu de caxa única, sistema d'escritura y sistema d'escritura natural
Llingües	Antiguu eslavu eclesiásticu, croata, eslavu eclesiásticu y búlgaru
Creador	Cirilu y Metodiu
Dates	862
ISO 15924	Glag (225)
Direición del testu	d'izquierda a derecha
Estaya Unicode	U+1E000-1E02F y U+2C00-2C5F
Formáu por	Glagolitic letter (en) y Glagolitic numerals (en)

L'alfabetu glagolíticu, glagólico o glagólitsa (en antiguu eslavu eclesiásticu Ⰳⰾⰰⰳⱁⰾⰻⱌⰰ glagólitsa, y en eslavu eclesiásticu глаголица, glagólitsa) ye'l más antiguu de los alfabetos eslavos que se conocen. Foi creáu polos santos Cirilo y Metodio alredor de 862-863 pa traducir la Biblia y otros testos a les llingües eslaves.

El nome vien de la pallabra глаголъ (glagolə), qu'en búlgaru antiguu significa pallabra (y d'onde vien el nome de la lletra "G" en dicha llingua). Como glagolati significa falar, suelse referir poéticamente al glagólitsa como "los signos que falen".

L'alfabetu glagolíticu orixinal consta de 41 lletres, anque la cantidá varia llevemente en versiones posteriores. Venticuatro de les 41 lletres glagolíticas orixinales deriven, probablemente, de grafemes de cursiva medieval del alfabetu griegu, a les que se dio un diseñu más ornamental. Supónse que les lletres sha, shta y tsi provienen del Alfabetu hebréu (les lletres Shin y Tsadi) - los fonemes que representen estes lletres nun esistíen en griegu pero sí n'eslavu y son abondo habituales en toles llingües eslaves. D'ente los orixinales, los calteres restantes son d'orixe desconocíu. Créese que dalgunos pueden provenir de calteres hebreos y samaritanos, que San Cirilo aprendió nos sos viaxes.

Nome en llingües eslaves

Tabla de Baška (principios del s. XII),
topada na islla de Krk, en Croacia.

El nome "glagolíticu" ye en checu hlaholice, n'eslovacu hlaholika, en polacu głagolica, en rusu, macedoniu y búlgaru глаго́лица (treslliteráu glagólitsa), en croata y bosniu glagoljica, n'ucraín глаголиця (treslliteráu hlaholytsia), en Bielorrusu глаголіца (treslliteráu hlaholitsa), n'eslovenu glagolica, etc.

Sicasí, esti nome nun s'acuñó hasta'l sieglu XIV (Cirilo y Metodio desenvolvieron l'alfabetu nel s. IX), polo que'l so nome orixinal en antiguu eslavu eclesiásticu ye Ⰽⱛⱃⰺⰾⰾⱁⰲⰺⱌⰰ, кѷрїлловица (kyrillovitsa, “cirílicu”).

Alfabetu

L'alfabetu tien dos variantes: una primera arrondada, utilizada en antiguu eslavu eclesiásticu, y una forma angulosa posterior emplegada en croata.^[2] Créese que se movieron los valores de munches de les lletres so la influyencia cirílica, o que se confundieron unos con otros al traviés del so espardimientu a los distintos dialeutos, de forma que nun tán siempres claros los valores orixinales. Por casu, créese que la lletra yu Ⱓ pudo tener el valor /o/, pero que foi movida pola adopción d'una ligadora ou Ⱆ so la influyencia del cirílicu posterior. Otres lletres fueron creaciones tardíes a partir d'un modelu cirílicu.

La siguiente tabla amuesa cada lletra nel so orde actual ya inclúi una imaxe de la lletra na so variante redonda, la lletra cirílica correspondiente, el soníu averáu transcrito por aciu l'Alfabetu Fonéticu Internacional y el so orixe. Delles lletres nun tienen equivalente modernu.

Lletra		Cirílicu	Soníu	Nome n'AEE	Nome n'EE	Significáu	Orixe
Ⰰ		А	/ɑ/	Azъ	Az	Alef hebrea א o'l signu de la cruz^[3]
Ⰱ		Б	/b/	Buky	Buky	lletres	Desconocíu^[3]
Ⰲ		В	/ʋ/	Vědě	Vedi	saber	Posiblemente la V llatina.^[3]
Ⰳ		Г	/ɡ/	Glagoli	Glagoli	Posiblemente la gamma cursiva griega, γ.^[3]
Ⰴ		Д	/d/	Dobro	Dobro	Delta griega, Δ^[3]
Ⰵ		Є, Е, Э	/ɛ/	Estъ, jestъ, yestъ	Jest	Posiblemente la he samaritana ϡ o la sampi griega ϡ^[3]
Ⰶ		Ж	/ʒ/	Zhivete	vida, vivir	Desconocíu,^[3] posiblemente la lletra copta janja ϫ^{[ensin referencies]}
Ⰷ		Ѕ	/dz/	Dzelo	verde, bien	Desconocíu^[3]
Ⰸ		З	/z/	Zemlja	Zemlja	Posiblemente una variante de la theta griega θ^[3]
Ⰹ, Ⰺ	,	И, Й	/i, j/	Izhe		Posiblemente la iota griega con diéresis, ϊ^[3]
Ⰻ		І, Ї	/i, j/	I \| y \| Desconocíu,^[3] posiblemente los símbolos cristianos del círculu y del triángulu
Ⰼ		Ћ, Ђ	/dʑ/	Djervь, ǵervь		Desconocíu^[3]
Ⰽ		К	/k/	Kako	Kako	Qoph hebrea, ק^[3]
Ⰾ		Л	/l, ʎ/	Ljudie	Ljudi	Posiblemente la lambda griega, λ^[3]
Ⰿ		М	/m/	Myslite	Mislete	la mio griega, μ^[3]
Ⱀ		Н	/n, ɲ/	Našь	Nash	el nuesu	Desconocíu^[3]
Ⱁ		О	/ɔ/	Onъ	On	él	Desconocíu^[3]
Ⱂ		П	/p/	Pokoi	Pokoj	tranquilidá, paz	Posiblemente una variante de la lletra griega pi temprana, Π^[3]
Ⱃ		Р	/r/	Rьci, rьtsi	Rtsi	Posiblemente la rho griega, ρ^[3]
Ⱄ		С	/s/	Slovo	Slovo	Desconocíu,^[3] símbolos cristianos del círculu y del triángulu
Ⱅ		Т	/t/	Tverdo	Posiblemente a partir de la barra de la tau griega, τ^[3]
Ⱆ		У	/o/	Ukъ	Uk	Ligadua de onъ y izhitsa^[3]
Ⱇ		Ф	/f/	Frьtъ	Fert		Variante de la fi griega, φ^[3]
Ⱈ		Х	/x/	Xěrъ, Khěrъ	Jer		Desconocíu, similar a glagoli y a la h llatina^[3]
Ⱉ		Ѡ	/ɔ/	Otъ		Lligadura de onъ y la so imaxe especular^[3]
Ⱋ		Щ	/tʲ, ʃt/	Šta	Shta	Lligadura de sha sobre tvrьdo^[3]
Ⱌ		Ц	/ts/	Ci, tsi	Tsi		Forma final de la tsade hebrea, ץ^[3]
Ⱍ		Ч	/tʃ/	Črьvъ	Cherv	Desconocíu, similar a shta,^[3] posiblemente provenga de la forma non final de la tsade hebrea, צ
Ⱎ		Ш	/ʃ/	Sha		Shin hebrea, ש^[3]
Ⱏ		Ъ	/ɯ/	Erъ, jerъ, yerъ	Yer		Posiblemente un cambéu de la onъ^[3]
ⰟⰉ		Ы	/ɨ/	Ery, jery, yery	Yery		Lligadura, ver nota debaxo de la tabla
Ⱐ		Ь	/ə/	Erь, jerь, yerь	Yerj		Posiblemente un cambéu de la onъ^[3]
Ⱑ		Ѣ	/æ, jɑ/	Jatь, Yatь	Yat		Posiblemente una alfa griega epigráfica, Α^[3]
Ⱖ		Ё	*/jo/	Desconocíu:^[3] Componente hipotéticu de jonsь; /jo/ nun yera posible entós
Ⱓ		Ю	/ju/	Ju, yu	Yu		Desconocíu^[3]
Ⱔ		Ѧ, Я	/ɛ̃/	[Ensь]		Épsilon griega ε, tamién utilizada pa denotar nasalización.^[3]
Ⱗ		Ѩ	/jɛ̃/	[Jensь, Yensь]	[Yus pequeña iotizada]		Lligadura de jestъ y ensь pa nasalización^[3]
Ⱘ		Ѫ	/ɔ̃/	[Onsь]	[Yus grande]		Lligadura de onъ y ensь pa nasalización^[3]
Ⱙ		Ѭ	/jɔ̃/	[Jonsь, Yonsь]	[Yus grande iotizada]		Lligadura d'una lletra desconocida y ensь pa nasalización^[3]
Ⱚ		Ѳ	/θ/	[Thita]	Fita		Theta griega θ^[3]
Ⱛ		Ѵ	/ʏ, i/	Ižica, Izhitsa	Izhitsa		Desconocíu^[3]

Nótese que yery ye un dígrafu de yerъ (o bien yerь) y izhe (o i).^[3]

En testos antiguos pueden vese escrites la lletra ukъ y trés de los cuatro yuses como dígrafos en dos partes separaes.

L'orde de izhe y de i varia según la fonte consultada, como asocede tamién coles yuses. Desconozse la correspondencia ente les lletres glagolíticas izhe y i coles ciríliques И y I, una y bones los llibros de testu y diccionarios suelen mentar una de los dos versiones y non la versión opuesta.

Unicode

L'alfabetu glagolíticu foi añadíu a Unicode na so versión 4.1. Ocupa'l rangu entendíu ente O+2C00 y O+2C5Y.

Glagolíticu Tabla en Unicode.org (PDF)
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	Y	F
O+2C0x	Ⰰ	Ⰱ	Ⰲ	Ⰳ	Ⰴ	Ⰵ	Ⰶ	Ⰷ	Ⰸ	Ⰹ	Ⰺ	Ⰻ	Ⰼ	Ⰽ	Ⰾ	Ⰿ
O+2C1x	Ⱀ	Ⱁ	Ⱂ	Ⱃ	Ⱄ	Ⱅ	Ⱆ	Ⱇ	Ⱈ	Ⱉ	Ⱊ	Ⱋ	Ⱌ	Ⱍ	Ⱎ	Ⱏ
O+2C2x	Ⱐ	Ⱑ	Ⱒ	Ⱓ	Ⱔ	Ⱕ	Ⱖ	Ⱗ	Ⱘ	Ⱙ	Ⱚ	Ⱛ	Ⱜ	Ⱝ	Ⱞ
O+2C3x	ⰰ	ⰱ	ⰲ	ⰳ	ⰴ	ⰵ	ⰶ	ⰷ	ⰸ	ⰹ	ⰺ	ⰻ	ⰼ	ⰽ	ⰾ	ⰿ
O+2C4x	ⱀ	ⱁ	ⱂ	ⱃ	ⱄ	ⱅ	ⱆ	ⱇ	ⱈ	ⱉ	ⱊ	ⱋ	ⱌ	ⱍ	ⱎ	ⱏ
O+2C5x	ⱐ	ⱑ	ⱒ	ⱓ	ⱔ	ⱕ	ⱖ	ⱗ	ⱘ	ⱙ	ⱚ	ⱛ	ⱜ	ⱝ	ⱞ

Ver tamién

Misa glagolítica

Referencies

↑ ^1,0 ^1,1 URL de la referencia: https://www.unicode.org/versions/Unicode13.0.0/ch07.pdf.
↑ Imaxe incompleta de los dos variantes y más detalles
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 ^3,13 ^3,14 ^3,15 ^3,16 ^3,17 ^3,18 ^3,19 ^3,20 ^3,21 ^3,22 ^3,23 ^3,24 ^3,25 ^3,26 ^3,27 ^3,28 ^3,29 ^3,30 ^3,31 ^3,32 ^3,33 ^3,34 ^3,35 ^3,36 ^3,37 ^3,38 ^3,39 ^3,40 Schenker, Alexander M. (1995). «Early Writing», The dawn of Slavic: an introduction to Slavic philology. New Haven and London: Yale University Press, páx. 168–172. ISBN 0-300-05846-2.

Bibliografía

Fucic, Branko: Glagoljski natpisi (En: Djela Jugoslavenske Akademije Znanosti i Umjetnosti, knjiga 57.) Zagreb, 1982. 420 p.
Fullerton, Sharon Golke: Paleographic Methods Used in Dating Cyrillic and Glagolitic Slavic Manuscripts (En: Slavic Papers No. 1.) Ohio, 1975. 93 p.
Gosev, Ivan: Rilszki glagolicseszki lisztove. Szofia, 1956. 130 p.
Jachnow, Helmut: Eine neue Hypothese zur Provenienz der glagolitischen Schrift - Überlegungen zum 1100. Todesjahr des Methodios von Saloniki. En: R. Rathmayr (Hrsg.): Slavistische Linguistik 1985, München 1986, páxs. 69-93.
Jagic, Vatroslav: Glagolitica. Würdigung neuentdeckter Estace, Wien, 1890.
Kiparsky, Valentin: Tschernochvostoffs Theorie über dean Ursprung des glagolitischen Alphabets. En: M. Hellmann o.a. (Hrsg.): Cyrillo-Methodiana. Zur Frühgeschichte des Christentums bei dean Slaven, Köln 1964, páxs. 393-400.
Miklas, Heinz (Hrsg.): Glagolitica: zum Ursprung der slavischen Schriftkultur, Wien, 2000.
Steller, Lea-Katharina: A glagolita írás In: B.Virághalmy, Lea: Paleográfiai kalandozások. Szentendre, 1995. ISBN 963-450-922-3
Vais, Joseph: Abecedarivm Palaeoslovenicvm in usum glagolitarum. Veglae, [Krk], 1917. XXXVI, 74 p.
Vajs, Josef: Rukovet hlaholske paleografie. Uvedení do knizního písma hlaholskeho. V Praze, 1932. 178 p, LIV. tab.

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Alfabetu glagolíticu.

[e0ce7e7f063ff005afd0cd15e2f3f68d1c718f6b-1] 1,0 ^1,1 URL de la referencia: https://www.unicode.org/versions/Unicode13.0.0/ch07.pdf.

[2] Imaxe incompleta de los dos variantes y más detalles

[Schenker-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 ^3,13 ^3,14 ^3,15 ^3,16 ^3,17 ^3,18 ^3,19 ^3,20 ^3,21 ^3,22 ^3,23 ^3,24 ^3,25 ^3,26 ^3,27 ^3,28 ^3,29 ^3,30 ^3,31 ^3,32 ^3,33 ^3,34 ^3,35 ^3,36 ^3,37 ^3,38 ^3,39 ^3,40 Schenker, Alexander M. (1995). «Early Writing», The dawn of Slavic: an introduction to Slavic philology. New Haven and London: Yale University Press, páx. 168–172. ISBN 0-300-05846-2.

[1]

[2]

[3]