Alfabetu rusu
L'alfabetu rusu. (en rusu: русский алфавит; русская азбука[1]) ye l'alfabetu del idioma rusu. Ye una variante del alfabetu cirílicu. Dende l'añu 1918 (oficialmente dende 1942)[2] consta de 33 lletres.
 | |
| Tipos | alfabetu cirílicu |
|---|---|
| Llingües | rusu |
| Dates | 1918 y 4 avientu 1942 |
| Formáu por |
А (mul)  , Б, В, Г, Д, Е, Ё, Ж, З, И, Й, К, Л, М, Н, О, П, Р, С, Т, У, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ы, Ь, Э, Ю y Я |
 | |
La siguiente tabla presenta les mayúscules, xunto con valores AFI pa los soníos de cada lletra:
| А /a/ |
Б /b/ |
В /v/ |
Г /g/ |
Д /d/ |
Е /ʲɛ/ |
Ё /ʲo/ |
Ж /ʒ/ |
З /z/ |
И /i/ |
Й /j/ |
| К /k/ |
Л /l/ |
М /m/ |
Н /n/ |
О /o/ |
П /p/ |
Р /r/ |
С /s/ |
Т /t/ |
У /o/ |
Ф /f/ |
| Х /x/ |
Ц /ʦ/ |
Ч /ʧ/ |
Ш /ʃ/ |
Щ /ʃʧ/ |
Ъ /-/ |
Ы /y/ |
Ь /ʲ/ |
Э /y/ |
Ю /ʲo/ |
Я /ʲa/ |
Foi desenvueltu en Bulgaria. Dende ellí foi introducíu na Rus de Kiev, estáu medieval de los eslavos del este. Esta introducción foi simultánea a la so conversión al cristianismu en Plantía:AD o, si ciertos restos arqueolóxicos tán correutamente dataos, nuna fecha llixeramente anterior.
L'alfabetu
editarL'alfabetu rusu ye'l siguiente:
| Mayúscula | Minúscula | Nome | Nome antiguu¹ | SAMPA | Exemplu | Valor numbéricu 19 | Métodu embrivíu |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| А | а | а [a] |
азъ [as] |
/a/ | a d'azote | 1 | O+0410 / O+0430 |
| Б | б | бэ [b] |
буки ['bu.kʲɪ] |
/b/ o /bʲ/ | b de Brasil | - | O+0411 / O+0431 |
| В | в | вэ [v] |
вѣди ['vʲy.dʲɪ] |
/v/ o /vʲ/ | v como nel inglés vini | 2 | O+0412 / O+0432 |
| Г | г | гэ [g] |
глаголь [glʌ'golʲ] |
/g/ | g de gatu | 3 | O+0413 / O+0433 |
| Д | д | дэ [d] |
добро [də'bro] |
/d/ o /dʲ/ | d de deu | 4 | O+0414 / O+0434 |
| Е | е4 | е [y] |
есть [jɛstʲ] |
/jɛ/ o / ʲɛ/ | ye /ié/ como xelu | 5 | O+0415 / O+0435 |
| Ё | ё4,7 | ё [yo] |
- | /jo/ o / ʲo/ | yo como en yo | - | O+0401 / O+0451 |
| Ж | ж | жэ [zh] |
живѣте [ʐɨ'vʲɵ.tʲə] |
/ʐ/ o /ʒ/ | como la J francesa o "ll" en agua (Arxentina) (zh) | - | O+0416 / O+0436 |
| З | з | зэ [z] |
земля [zʲɪ'mlʲa] |
/z/ o /zʲ/ | z del inglés zoo | 7 | O+0417 / O+0437 |
| И | и4 | и [i] |
иже ['i.ʐɨ] |
/i/ o / ʲi/ | i d'ida | 8 | O+0418 / O+0438 |
| Й | й | и краткое [j 'kra.tkəjɪ] |
и съ краткой [i s 'kra.tkəj] |
/j/ | y como n'inglés yes | - | O+0419 / O+0439 |
| К | к | ка [ka] |
како ['ka.kə] |
/k/ o /kʲ/ | k de ka | 20 | O+041A / O+043A |
| Л | л | эль [ɛlʲ] |
люди ['lʲo.dʲɪ] |
/l/ o /lʲ/ | l de luxu | 30 | O+041B / O+043B |
| М | м | эм [ɛm] |
мыслѣте ['mɨ.slʲɪ.tʲɪ] |
/m/ o /mʲ/ | m de mapa | 40 | O+041C / O+043C |
| Н | н | эн [ɛn] |
нашъ [naʂ] |
/n/ o /nʲ/ | n de non | 50 | O+041D / O+043D |
| О | о | o [o] |
онъ [on] |
/o/ | o d'ogru (suena como a d'árbol cuando nun ta acentuada) | 70 | O+041Y / O+043Y |
| П | п | пэ [pɛ] |
покой [pʌ'koj] |
/p/ o /pʲ/ | p de pesu | 80 | O+041F / O+043F |
| Р | р | эр [ɛr] |
рцы [rʦɨ] |
/r/ o /rʲ/ | r vibrante como en rollu | 100 | O+0420 / O+0440 |
| С | с | эс [ɛs] |
слово ['slo.və] |
/s/ o /sʲ/ | s como nel inglés see | 200 | O+0421 / O+0441 |
| Т | т | тэ [tɛ] |
твердо [tvʲɛ.rdə] |
/t/ o /tʲ/ | t de tipu | 300 | O+0422 / O+0442 |
| У | у | у [o] |
укъ [uk] |
/o/ | o como en el to n'español | 400 | O+0423 / O+0443 |
| Ф | ф | эф [ɛf] |
фертъ [fʲɛrt] |
/f/ o /fʲ/ | f de fueu | 500 | O+0424 / O+0444 |
| Х | х | ха [hai/xa] |
хѣръ [xʲɛr] |
/x/ | j castellana como en "caxa" o ch escocesa como en "loch" | 600 | O+0425 / O+0445 |
| Ц | ц | це [ʦɛ] |
цы [ʦɨ] |
/ʦ/ | ts como en Tzintzuntzan | 900 | O+0426 / O+0446 |
| Ч | ч | че [ʨɛ] |
червь [ʨervʲ] |
/ʧ/ o /ʨ/ | ch de chao | 90 | O+0427 / O+0447 |
| Ш | ш | ша [ʂa/sh] |
ша [ʂa] |
/ʃ/ o /ʂ/ | sh como en English | - | O+0428 / O+0448 |
| Щ | щ | ща [ɕːa/shch] |
ща [ɕtɕa] |
/ʃʧ/ o /ɕː/ | especie de sh llarga, usualmente transliterada como shch | - | O+0429 / O+0449 |
| Ъ | ъ | твёрдый знак ['tvʲо.rdəj 'znak] |
еръ [jer]; Yer |
- | - | - | O+042A / O+044A |
| Ы | ы | ы [ɨ] |
еры ['jɛ.rɨ] |
/ɨ/5 | i de ríu | - | O+042B / O+044B |
| Ь | ь | мягкий знак ['mʲækʲɪj 'znak] |
ерь [jerʲ] |
/ ʲ/³ | - | - | O+042C / O+044C |
| Э | э6 | э [ɛ] |
- | /ɛ/ | y de dómina | - | O+042D / O+044D |
| Ю | ю | ю4 [ju] |
ю [ju] |
/ju/ o / ʲo/ | yu (/iú/) como en Yugoslavia | - | O+042Y / O+044Y |
| Я | я4,16,17 | я [ja] |
я [ja] |
/ja/ o / ʲa/ | yá /iá/ como en paranoya | - | O+042F / O+044F |
| Lletres esaniciaes en 1918: | |||||||
| І | і8 | - | і десятеричное [i] |
/i/ or / ʲi/ | como en dir | 10 | |
| Ѳ | ѳ9 | - | ѳита [fʲɪ'ta] |
/f/ o /fʲ/ | como en foca | 9 | |
| Ѣ | ѣ10 | - | ять [jætʲ]; Yat |
/jɛ/ o / ʲɛ/ | como е | - | |
| Ѵ | ѵ11 | - | ижица ['i.ʐɨ.tsə] |
/i/ o / ʲi/ | como и | - | |
| Lletres en desuso antes del sieglu XVIII18 | |||||||
| Ѕ | ѕ14 | - | зѣло ['zʲɛ.lə] |
/dz/, /z/ o /zʲ/ | como з | 6 | |
| Ѯ | ѯ12 | - | кси [ksʲi] |
/ks/ o /ksʲ/ | como кс | 60 | |
| Ѱ | ѱ12 | - | пси [psʲi] |
/ps/ o /psʲ/ | como пс | 700 | |
| Ѡ | ѡ13 | - | омега [ʌ'mʲɛ.gə] |
/o/ | como о | 800 | |
| Ѫ | ѫ | - | юсъ большой ['jus bʌlʲ'ʂoj], Yus |
/o/,/ju/ o / ʲo/15 | como у o ю | - | |
| Ѧ15 | ѧ15 | - | юсъ малый ['jus 'mɑ.lɨj] |
/ja/ o / ʲa/16 | como я | - | |
| Ѭ | ѭ | - | юсъ большой іотированный ['jus bʌlʲ'ʂoj jʌ'tʲi.rə.vən.nɨj] |
/ju/ o / ʲo/15 | como ю | - | |
| Ѩ | ѩ | - | юсъ малый іотированный ['jus 'mɑ.lɨj jʌ'tʲi.rə.vən.nɨj] |
/ja/ o / ʲa/15 | como я | - | |
Los nomes de les lletres
editarDende 1900, los nomes mnemónicos heredaos de la ilesia eslava usar pa les lletres. Pueden trate equí na ortografía pre-1918 del alfabetu civil post-1708.
- Puesto que la mayoría de los nomes antiguos son obviamente nativos, tiense argumentáu que la llectura de la llista na orde tradicional, produz un estilu d'himnu pal arte del llinguaxe, una orde moral:
| аз буки веди | Conozo lletres. |
| глаголь добро есть | Falar ye beneficiosu |
| живете зело земля | Vive de verdá (nesta) tierra |
| иже и како люди мыслете | el cal, d'onde pensades como seres humanos |
| наш он покой | ye pola nuesa tranquilidá |
| рцы слово твердо | di la pallabra firmemente |
| ук ферт хер цы | [d'equí d'equí p'arriba...] |
| червь ша ер ять юс | [...el significáu ta bien pocu claru] |
Les lletres non vocalizadas
editar- El signu duru ъ indica que la consonante precedente nun ta palatalizada. La so pronunciación orixinal, perdida sobre l'añu 1400 o inclusive antes, yera d'un bien curtiu soníu del estilu d'un schwa (ə), usualmente treslliteráu al alfabetu llatín por aciu la lletra ŭ.
- El signu débil ь indica que la consonante precedente ta palatalizada. La so pronunciación orixinal, perdida nel mesmu periodu (alredor del 1400), tamién yera de similar al d'un schwa curtiu, pero palatalizado, usualmente llatinizáu como ĭ.
Les vocales
editar- Les vocales е, ё, и, ю, я palatalizan la consonante precedente, y toes elles sacante la и queda iotadas (col soníu/j/ precediéndoles como nel casu de la pallabra castellana “siempres” /sjempre/). Pela so parte, la и inicial foi iotado hasta'l sieglu XIX.
- La lletra ы ye una antigua vocal entemedia que suena ente la “i” y la “o”, proveniente del eslavónico común, que caltuvo meyor la so pronunciación orixinal nel rusu modernu que n'otres llingües eslaves. Orixinalmente se nasalizaba en ciertes posiciones: камы (kamy). La so forma escrita evolucionó de la siguiente manera: ъ, і, ъı y ы.
- El calter э foi introducíu nel añu 1708 pa estremar el soníu non iotado nin palatalizado /y/ de la y iotada y palatalizada (pronunciada /je/ o /ié/).
- La y correspondía orixinalmente al soníu non iotado /y/, dexando ıє pal iotado /je/ (o /ié/). Sicasí, ıє quedó en desusu nel sieglu XVI. El calter ё, introducíu por Lomonosov nel sieglu XVIII, marca'l soníu /jo/ o /ió/ qu'históricamente evolucionara dende'l /je/ o /ié/ acentuáu, un procesu qu'entá sigue anguaño.
- La lletra ё ye opcional: ye deseable y formalmente correutu escribir y pa representar el soníu /je/ (esto ye, “ë” pa faelo respectu del /jo/ o /ió/). Sicasí, nengunu de los varios intentos oficiales soviéticos mientres el sieglu XX d'obligar l'usu del calter “ë” llograron imponese, y anguaño almítese qu'hasta'l so usu nos ordenadores debilitóse (solamente basta ver el so “escéntrica” posición nos teclaos rusos actuales, cerca de la posición de la tecla Esc).
- En rusu les vocales е, я y о en posición átona sufren un amenorgamientu vocálicu; esto produz que la vocal о, pronúnciese, según l'allugamientu qu'ocupa al respective de la tónica, como una a.
Lletres esaniciaes en 1918
editar- El і, idénticu na so pronunciación al и, namái s'usaba delantre de vocales (por casu na grafía histórica de Нью-Іоркъ /n'ju jork/ "New York" y na pallabra міръ (/mir/ "mundu") y los sos derivaos, pa estremalo del etimológicamente equivalente миръ (tamién /mir/, "paz").
- El yat (Ѣ) tenía orixinariamente un soníu distintu, pero a mediaos del sieglu XVIII algamó la mesma pronunciación que la е del idioma rusu estándar. Dende la reforma ortográfica rusa de 1918, que determinó la so eliminación, quedó como un símbolu residual de la ortografía antigua.
- La Ѵ (correspondiente al calter griegu ípsilon) yera idéntica na so pronunciación a la и /i/, como nel griegu bizantín, pero yera usáu etimológicamente, hasta que se volvió cada vez más esporádicu y virtualmente sumió a partir de la reforma de 1918.
Lletres en desusu dende de 1750
editar- La s correspondía a la primitiva pronunciación sonora /dz/, yá ausente na caña llingüística de los idiomes eslavos orientales, pero foi caltenida por tradición en ciertes pallabres hasta'l sieglu XVIII, y pola Ilesia ortodoxa rusa hasta l'actualidá.
- El yus volvióse, acordies cola reconstrucción llingüística, irrelevante pa la fonoloxía eslava oriental a empiezos del periodu históricu, pero foi sicasí introducida al alfabetu cirílicu. Los dos variantes iotadas del mesmu decayeron principalmente dende'l sieglu XII. Les iotadas siguieron usándose, etimológicamente, hasta'l sieglu XVI. Dambes grafíes entá sobreviven na Ilesia eslava, especialmente pa la redaición de les tables pascuales.
- El yus "pequeñu" foi adoptáu pa representar el soníu iotado /ja/ я nel mediu o a la fin d'una pallabra; correspuende a la lletra moderna я, siendo una adautación de la so forma cursiva del sieglu XVII, aprobada pola reforma ortográfica rusa de 1708. Hasta esi añu, el soníu /ja/ o /iá/ iotado escribíase ıa al empiezu d'una pallabra. Esta diferenciación entá subsiste nel usu eclesiásticu.
- Anque de normal afírmase que se trata de lletres que “quedaron en desusu dende'l sieglu XVIII”, realmente tratóse d'un procesu más complexu, a partir d'un edictu de Pedro'l Grande, juntamente cola moderna lletra и, pero foi restaurada por cuenta de la presión exercida pola Ilesia Ortodoxa. Sicasí, cayó dafechu en desusu na escritura secular escontra'l 1750.
Valores numbéricos
editar- Los valores numbéricos correspuenden a dellos númberos griegos: la S que s'usa pa la digamma, Ч pa koppa, y Ц pa sampi. El sistema abandonar pa propósitos seculares en 1708, dempués d'un llargu periodu de transición que duró un sieglu aproximao; sicasí, sigue siendo usáu pola Ilesia ortodoxa rusa.
Configuración del tecláu
editarNun tecláu d'ordenador pal idioma rusu, usando'l sistema operativu MS Windows los calteres tán dispuestos según indícase:
Ver tamién
editarReferencies
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Alfabetu rusu.- Lletres del alfabetu rusu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)., exerciciu tipu test pa revisar les conocencies sobre les lletres del alfabetu rusu.
- Rusia Güei: El cirílicu y el llatín son alfabetos hermanos (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Rusia Güei: Cómo salvó Stalin l'alfabetu cirílicu (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Datos: Q187846- Multimedia: Russian alphabet
