Arellano ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Estella, na contorna d'Estella Oriental y a 60 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 159 habitantes (2023)[3][4].

Arellano
Alministración
País España
Comunidá foral Navarra
Tipu d'entidá conceyu d'España
Nome oficial Arellano (es)[1]
Nome llocal Areilano (eu)[2]
Códigu postal 31263
Xeografía
Coordenaes 42°36′22″N 2°02′49″W / 42.606111111111°N 2.0469444444444°O / 42.606111111111; -2.0469444444444
Arellano alcuéntrase n'España
Arellano
Arellano
Arellano (España)
Superficie 16.8 km²
Altitú 645 m
Llenda con Arroitz y Dicastillo
Demografía
Población 159 hab. (2023)
- 85 homes (2019)

- 72 muyeres (2019)
Porcentaxe 0.02% de Navarra
0% de España
Densidá 9,46 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
Cambiar los datos en Wikidata

Toponimia editar

Según Koldo Mitxelena[5] significa «lugar propiedad de (un home llamáu) Valerius», de de Valerius, nome de persona llatín y el sufixu -anu qu'indica propiedá. Esperaríase qu'en vascuenciu dixérase Arellao, pero tal forma non se documenta, quiciabes porque en Arellano el eusquera perdiérase bien llueu.

Según Endika de Mogrobejo, especialista en xenealoxía y heráldica, Arellano provién del eusquera, y significa "llomba estensa de carbayos" o "llugar de carbayos", del raigañu aritz.[6]

Primeramente adscrita a la zona non vascófona pola Llei Foral 18/1986, en xunu de 2017 el Parllamentu navarru aprobó'l pasu de Arellano a la Zona mista de Navarra por aciu la Llei foral 9/2017.[7]

L'apellíu "Arellano" ye bien conocíu anque pocu común n'España y en dellos llugares de Hispanoamérica, señaladamente en Chile y Méxicu. Vease Arellano (apellíu).

Xeografía física editar

Situación editar

La llocalidá de Arellano ta asitiada na parte occidental de la Comunidá Foral de Navarra, dientro de Tierra Estella y a una altitú 645 de msnm. El so términu municipal tien una superficie de 16,89 km² y llenda al norte cola facería de Arambelza y el conceyu de Dicastillo, al este y sur tamién col conceyu de Dicastillo y al oeste col d'Arróniz.

Demografía editar

Evolución de la población editar

Gráfica d'evolución demográfica d'Arellano ente 1900 y 2017

     Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2017 del INE.

Política y alministración editar

Eleiciones municipales en Arellano
Partíu políticu 2015[8] 2011[9] 2007[10] 2003[11] 1999[12] 1995[13] 1991[14]
Agrupación Independiente Arellano (AIA) 44,44% 5 - - - - - - - - - - - -
Agrupación Independiente Untzizu (AIU) - - 37,89% 4 55,88% 4 56,76% 4 - - - - - -
Agrupación Independiente Montejurra (AIM) - - - - 33,09% 1 - - - - - - - -
Agrupación Independiente San Veremundo (AISV) - - - - - - 34,46% 1 - - - - - -
Agrupación Independiente Progresista (AIP) - - - - - - - - - - 67,96% 5 - -
Independientes - - - - - - - - - - - - 82,56% 5
Alcaldes de la llocalidá
Mandatu Nome del alcalde Partíu políticu
2003 - 2007 Pedro Luis González Castillo AIU
2007 - 2011 Pedro Luis González Castillo AIU

Monumentos editar

Monumentos civiles editar

La villa romana de les Muses, ye un muséu qu'ocupa unos 2.400 m² y nél que s'atopen diversos elementos, como una bodega que caltuvo cuasi tolos sos elementos de producción, incluyíes cerca de 50 dolias, 15 de les cualos tán espuestes. Tamién se cunta col escepcional afayu d'un catavinos de cerámica, que llueu va ser un iconu del muséu, con reproducciones a la venta.

Arte relixoso editar

Cultura editar

El santu navarru San Veremundo, anque nun se sabe si nació en Arellano o en Villatuerta. Por eso la sagrada urna que contién los sos restos permanez cinco años en cada llocalidá. Destaca la ilesia parroquial por ser la única ilesia navarra totalmente pincelada nel sieglu XVI. Tamién s'atopa en Arellano la imaxe de Santa María de Unzizu, imaxe mariana del sieglu XIII a la que la xente del pueblu y la contorna tien-y gran devoción.

Gastronomía editar

Cultura editar

Fiestes y eventos editar

Les fiestes grandes celébrense'l segundu fin de selmana d'agostu n'honor a Santa María de Unzizu, patrona de la villa. Siempres dempués de fiestes de Estella. El fin de selmana posterior al 8 de marzu, si esta fecha nun toca en fin de selmana, celébrense les fiestes pequeñes n'honor de San Veremundo, santu del sieglu XI y fíu de Arellano (o Villatuerta). El 8 de setiembre, coincidiendo cola natividá de María, celébrase la fiesta de la patrona, la Virxe de Unzizu. N'ochobre celebra la Virxe del Rosario y el 15 de mayu dir de romería a la ermita de la Virxe de Unzizu. El fin de selmana anterior a antroxu celebra la fiesta de los Eskaratuleros y tamién se celebra'l xueves d'antroxu conocíu como Xueves de Lardero. En Navidá celebra'l Olentzero, que percuerre les cais del pueblu y la fiesta de los Reis Magos.

Persones célebres nacíes nesta llocalidá editar

Ver tamién editar

Referencies editar

  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. Afirmao en: Euskaltzaindia.
  3. Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
  4. oficina de rexistru
  5. Belasko, Mikel (1999): Diccionariu etimolóxicu de los nomes de los pueblos, villes y ciudaes de Navarra, Pamplona, Editorial Pamiela , p. 85. ISBN 9788476813010.
  6. Endika de Mogrobejo: Apellíos vascos. Diccionariu etimolóxicu. Euskal abizenen itzerrozko hiztegia. Bilbao: editorial Wilsen, 1987.
  7. Naiz.info (22 de xunu de 2017): 44 llocalidaes navarres ganen derechos pal euskara al pasar a la zona mista’
  8. ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arellano 2015». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
  9. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arellano 2011». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
  10. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arellano 2007». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
  11. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arellano 2003». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
  12. Ministeriu del Interior (ed.): «Arellano 1999: Nun hai candidatos na fecha establecida.». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
  13. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arellano 1995». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
  14. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Arellano 1991». Consultáu'l 29 d'agostu de 2015.
  15. San Veremundo; [1]
  16. Pablo Rodríguez;[2]
  17. IMDb;[3]

Enllaces esternos editar