Arróniz
Arróniz ye una villa y un conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Estella, na contorna d'Estella Oriental y a 57,8 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 1035 habitantes (2023)[3][4].
 Arróniz | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Comunidá foral |  Navarra | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcalde d'Arroitz | Antonio Ángel Moleón Segura | ||
| Nome oficial |
Arróniz (es)[1] Arroitz (eu)[2] | ||
| Nome llocal | Arroitz (eu)[2] | ||
| Códigu postal |
31243 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 42°35′20″N 2°05′29″W / 42.5888°N 2.0913°O | ||
  Arróniz Arróniz (España)  | |||
| Superficie | 55.2 km² | ||
| Altitú | 560 m | ||
| Llenda con | Barbarin, Sesma, Arellano y Luquin | ||
| Demografía | |||
| Población |
1035 hab. (2023) - 559 homes (2019) - 492 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.16% de Navarra | ||
| Densidá | 18,75 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| arroniz.org | |||
 | |||
Símbolos
editarEscudu
editarTrai d'azur y una portada formada por dos columnes d'oru y sobre ella una olivar nel so color natural. Esti blasón tomando como base la ermita de La nuesa señora de los Remedios de Mendía en que la so portada hai cuatro arrogantes columnes corinties y una olivar que brotó, según tradición, el día que se vendió una olivar propiedá de la ermita,llamáu olivar de la Virxe.[5]
Xeografía física
editarLa villa de Arróniz ta enclavada nel valle de la Solana, falta 60 quilómetros de Pamplona y algama una altitú de 562 metros y una superficie de 55,2 km². El terrén ta formáu por material miocénico selemente onduláu y con una altitú que baxa de norte a sur. Les mayores elevaciones son los cuetos Arosa, Santa Cruz y Aranbelza, ensin escaecer el Montejurra, Anque nun hai ríos nel so términu, son bien abondosos los regueros. Les tierres de cultivu son pocu fondes y cascayoses y cuasi toes de secanu.
Llocalidaes estremeres
editarBarbarin, Luquin, Arellano, Dicastillo, Allo, Sesma.
Historia
editarEsta villa foi señoríu nobiliariu, y yá apaez documentada nel sieglu XI como una tenencia o posesión al cargu de Lope Fortuñones y Fortún López. Pasó dempués a ser dominiu direutu del rei, qu'en 1342 comprometer a nun ayenar. Dellos años dempués, en 1397, Carlos III fixo donación hereditaria de la so pecha y les sos rentes a favor de Carlos de Beaumont.
A finales del sieglu XIV, Arróniz sufrió una despoblación momentanea por causa de la gran peste de 1348, una epidemia qu'amenorgó la población considerablemente y tamién una de les guerres con Castiella que tuvo llugar trenta años dempués.
En formando parte de la Solana mientres la Baxa Edá Media, en 1553 la villa apaez como parte del Condáu de Lerín. Dende 1647 tuvo integrada nel valle de Santesteban de la Solana, del qu'intentó desvenceyase dende 1828 y nun lo consiguió hasta 1845.
Demografía
editarEvolución de la población
editar| Gráfica d'evolución demográfica d'Arróniz ente 1900 y 2017 |
 |
|
Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal de 2017 del INE. |
Patrimoniu
editarMonumentos relixosos
editar- Ilesia parroquial de San Salvador: El so orixe ye medieval (sieglu XIII). Foi reconstruyida en el XVI con estilu góticu tardíu y darréu ampliada y remocicada en delles ocasiones. Presenta nave única de tres tramos con capiyes a cada llau, cruceru, cabecera poligonal y coru altu a los pies que s'enllarga en dos galeríes llaterales. La nave ta cubierta por bóveda de crucería estrellada con claves, les capiyes llaterales y el transepto por bóveda de lunetos, la cabecera por bóveda de paños y el cruceru por cúpula sobre pechinas. La sacristía, con planta rectangular y cubierta por bóvedes de mediu cañón con lunetos, foi añadida nel sieglu XVIII. Nel esterior, murios de sillería y una torre llevantada nel sieglu XIX, d'estilu neoclásicu, al igual que la portada principal.
El retablu mayor, ye d'estilu barrocu tempranu del sieglu XVII remocicáu nel XVIII, contién relieves de la Pasión de Cristu y Santos, según bultos que representen a la Inmaculada y a l'Asunción. Atópense tamién nel so interior diversos retablos romanistas y barrocos de los sieglos XVI al XVIII, ente los que destaca'l del Rosario, con una talla románica de la Virxe y otra del Salvador del primer terciu del sieglu XVI. Caltiénse tamién un órganu neoclásicu y, nel coru, l'antigua sillería barroca.
- Basílica de La nuesa Señora de Mendía:Construyida nel sieglu XVII y darréu foi reformada n'estilu neoclásicu. Tien nave única rectangular de cinco tramos, cubierta con bóvedes de mediu cañón con lunetos, cabecera cuadrada con una cúpula añadida nel sieglu XIX, sacristía de planta cuadrangular y coru altu a los pies. Los murios esteriores de la basílica son de sillería, y la portada d'accesu alluga nel áticu una fornica con una talla de piedra barroca de la Virxe col Neñu. El conxuntu ta arrodiáu per un muriu con escaleres d'accesu.
Nel presbiteriu, cerráu por una rexa de fierro forxáu, atópase un retablu barrocu de finales del sieglu XVII nel que s'atopa la imaxe de la Virxe de Mendía, una talla del sieglu XIII retocada nel XVI y en dómina barroca. A los llaos de la nave, dos grandes llenzos barrocos dedicaos a la Inmaculada Concepción y a Cristo Salvador.
- Ermites: Nel términu de Arróniz exiten tres ermites: Les ermites de San Pedro, Santa Cecilia y Santa María de les Viñes. La primera d'elles foi llevantada nel sieglu XVI y modificada nel barrocu, al igual que la de Santa Cecilia, d'orixe Medieval. La ermita de Santa María de les Viñes, pela so parte, foi construyida en 1712 y anguaño atópase en ruines.
Monumentos civiles
editarDel arte civil destaca la Plaza de los Fueros y, nella, l'edificiu del Conceyu, construyíu nel sieglu XVIII. Nel cascu urbanu podemos atopar tamién munches cases señoriales y dellos edificios del sieglu XVI. Amás, Arróniz cuenta con un xacimientu arqueolóxicu, asitiáu na sierra de Arrosia, nel que s'atopó cerámica de la I Edá del Fierro.
Personaxes célebres
editar- Jesús Abrego Narbarte, Abrego I (1910-1997): pelotari moteyáu como El Magu de Arróniz. Consideráu'l meyor pelotari de la especialidá de remonte na so dómina y por dalgunos el meyor de la hestoria.
- José María Abrego Narbarte, Abrego II (1912-¿?): pelotari de la especialidá de remonte. Hermanu de Abrego I.
- Jesús Azcona Mauleón : antropólogu.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ 2,0 2,1 Afirmao en: Euskaltzaindia.
- ↑ Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
- ↑ oficina de rexistru
- ↑ Jesús Lorenzo Otazu Ripa, Heráldica Municipal Merindad de Estella (I),pg 13 Navarra. Temes de Cultura Popular nᵘ 268, Ed. Gobiernu de Navarra, 1999, ISBN 84-235-0040-3
Enllaces esternos
editar- Sitiu web oficial del Conceyu de Arróniz
- Web privada Archiváu 2018-04-25 en Wayback Machine
- SITNA (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Datos estadísticos
