Argamasilla de Calatrava
Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
Argamasilla de Calatrava ye un conceyu español de la provincia de Ciudá Real, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha. Tien una superficie de 165,94 km² con una población de 5.992 habitantes (INE 2015) y una densidá de 36,24 hab/km².
 Argamasilla de Calatrava | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||
| Provincia |  provincia de Ciudá Real | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcaldesa d'Argamasilla de Calatrava | Jacinta Monroy Torrico | ||
| Nome oficial | Argamasilla de Calatrava (es)[1] | ||
| Códigu postal |
13440 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 38°43′37″N 4°04′48″W / 38.726944444444°N 4.08°O | ||
  Argamasilla de Calatrava Argamasilla de Calatrava (España) | |||
| Superficie | 166 km² | ||
| Altitú | 676 m | ||
| Llenda con | |||
| Demografía | |||
| Población |
5801 hab. (2023) - 2994 homes (2019) - 2949 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 1.18% de provincia de Ciudá Real | ||
| Densidá | 34,95 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| argamasilladecalatrava.es | |||
 | |||
.svg){kind=small}
Etimoloxía
editarSe desconoz l'orixe del nome de Argamasilla de Calatrava. Nes Rellaciones mandaes faer por Felipe II en 1576 dizse al respeutu llamase asina «por haber en delles partes del so términu dalgunes argamases antigües».[2]
Otros autores como don Pedro de Gaona nel so discursu De la Villa de Argamasilla (1585), suxer ser nome arábigu anque ensin aducir a razones que convenzan.
Historia
editarEsta población empieza a poblase na dómina del Paleolíticu, na paraxa denomada como «llaguna Blanca». Nel valle del Turruchel y en dicha llaguna tamién s'atoparon restos de la Edá del Fierro y construcciones d'argamases romanes.
Na zona del Turruchel atópase una tumba megalítica fechada na Edá del Bronce, denomada Sala de los Moros.[3]
Tamién esisten muertes nel cascu urbanu de la villa dexaos por romanos y visigodos, anque con toa seguridá puede afirmase qu'esti pueblu, que nos sos empiezos foi un pequeñu fuerte, en que'l so abrigu asitiar los primeros pobladores fundar con posterioridá a la Batalla de las Navas de Tolosa (1212) alredor d'un torrexón del qu'anguaño nun queden muertes. Tres esta batalla la Orde de Calatrava asítiase na zona.
En 1216 treslladar nel maestrazgo al Sacru Conventu, n'Aldea del Rey, próximu a Argamasilla y tuvo de ser entós cuando se va crear un nucleu d'asentamientu dientro de la política xeneral de poblamientu llevada a cabu pola Orde. Figura yá'l so nome como Encamienta y tamién incorporada a la Obrería de Calatrava a principios del sieglu XIV.
La Xusticia y Reximientu de la Villa venía exercer el Conseyu colos Alcaldes, unu Hijosdalgo y otru de Pecheros, y dellos Rexidores perpetuos. Felipe II nel 1566 suprimió la xurisdicción civil y criminal en primer instancia a los pueblos y estremó los partíos n'Alcaldíes Mayores; Argamasilla pasó a depender nello del Alcalde Mayor de Almodóvar del Campo.
Nel sieglu XIV Argamasilla ta definitivamente formáu como pueblu perteneciendo al Reinu de Castiella. Ente 1305 y 1313 apaez segregada la encomienda de Argamasilla de Almagro, constituyendo con Villamayor la llamada Obrería de la Orde, por espresu mandatu de la Orde de Calatrava.
A finales del sieglu XIV y principios del XV constrúi la ilesia, enantes llamada de Santa María la Mayor y actual Parroquia.
Nel sieglu XVI, la población foi creciendo notablemente algamando la cifra de 600 vecinos, constrúyese entós la ermita de los Santos Mártires, esistiendo yá la ermita de San Sebastián onde güei s'atopa la de la Virxe del Socorru y les ermites de La nuesa Señora de la Esperanza y la de San Cristóbal, dambes fuera del pueblu. La villa disponía de dos alcaldes nomaos por Felipe II, Pedro de Balbuena y Juan Pérez, unu gobernaba a los villanos y otros a los fidalgos.[2]
En 1564 créase'l partíu d'Almodóvar del Campo y Argamasilla incorpórase dientro del mesmu perdiendo la so antigua independencia, reponiéndola darréu nel añu 1588 previu pagu de 5200 ducaos.
Mientres el sieglu XVII Argamasilla sufrió un periodu de crisis por cuenta de delles causes: la emigración a América, la escasez de brazos que trabayaren nel campu, la espulsión de los moriscos, los salarios de los oficios de xusticia, el pagu d'obligaciones urxentes, la creación del Pósito. La despoblación llegó hasta tal puntu que la villa cuntó nel añu 1652 con tan solo 150 vecinos, añu en que la ilesia Parroquial tomó'l nome de la nuesa Señora de la Visitación.
Nel 1746 Argamasilla tuvo tolos sos bienes concursados por cuenta de que nun podía faer frente a los réditos que sobre los sos bienes gravaban, pa salir d'esta situación viéronse obligaos a pidir autorización pa la creación d'arbitrios (tributos municipales de calter estraordinariu) per espaciu de 10 años pa poder atender los gastos más precisos del Conceyu. Nos años siguientes repunxo de nuevu'l prestíu recuperando la so perdida prosperidá, concediéndo-y l'Estáu secular de 1753.
Don Francisco Gascón Bonu, historiador puertollanense, descríbenos na so obra La villa de Argamasilla de Calatrava a finales del sieglu XVIII la situación de Argamasilla de 1785 al traviés de los escritos realizaos pol sacerdote de la villa mientres esta dómina, D. Pedro de Gaona, onde comenta que ye villa de señoríu de les Órdenes y Campo de Calatrava, como Gran Maestre de toles militares en virtú de bula Pontificies y que se componía de 350 vecinos.
D. José de Hosta autor de Crónica de la Provincia Ciudá Real (1865), diznos que la villa tenía 2149 habitantes,[4] esistiendo 350 cases d'unu y dos pisos, distribuyíes nuna plaza bastante espaciosa y dolce calles empedradas, pero mal calteníes: la casa del conceyu, reedificada en 1776 onde l'antiguu pósito sirvía de cárcel. El terrén del so términu municipal ye llanu, de miga y secanu, pero tien delles güertes regaes per mediu de nories, algamar daqué del cordal de Puertollano. Los caminos del pueblu a pueblu son toos carreteros pero mal cuidos y que ente los cultivos que se realicen tán el trigu candela, cebada, centenu, garbanzos, xudíes, llegumes, vinu y daqué d'aceite, calteniéndose nél ganáu lanar, cabrío, vacunu y de gocha, y abondando en caza mayor y menor, animales carnívoros, víbores, alacranes y tarántulas. Nel pueblu hai delles tiendes, maseres, dos molinos d'aceite y dellos otros establecimientos y les muyeres dedicar a la ellaboración de blondas pa la fábrica de Almagro.[5]
Otru de los acontecimientos desafortunaos na hestoria d'esta villa foi la quema de los archivos municipales realizaos mientres la nueche del 7 al 8 de mayu de 1898, tomando como tara la xubida del impuestu de consumos, que foi mal recibida pola población yá que se travesaba por un mal momentu económicu. Por cuenta de ello'l pueblu remontóse (especialmente les sos muyeres) y asaltó el Conceyu y el Tribunal de xusticia Xulgáu col Rexistru Civil, refundiando polos balcones a la Plaza Pública muebles, cuadros, ventanes, cortines y cuantos documentos y llibros ellí había, faciendo una gran foguera con tou ello mientres s'escorría al alcalde que pudo salvar la vida fuxendo por teyaos y bardes. A too esto hai qu'añader la destrucción sufierta 38 años dempués, mientres l'entamu de la Guerra Civil, onde se destruyeron imáxenes (ente elles la de la so Virxe del Socorru Patrona), altares y ornamientos. Estos dos acontecimientos dexaron a Argamasilla ensin la mayor parte del so patrimoniu histórico y artístico.
El secretariu qu'había en 1898 amosóse bien activu en recomponer la marcha alministrativa del esfarrapáu Conceyu; llamábase D. Heliodoro Peñascu; y unos años dempués, en 1913, destituyíu del so cargu y encabezando un radicalismu feroz contra'l conservadorismu local, -auriáu como «caciquismu»-, foi brutalmente asesináu; ello dio murnia notoriedá a Argamasilla pol fechu en sí y polos dos xuicios, celebraos ante xuráu nos que nun se pudo probar la culpabilidá de la, por munchos apregonada, inducción al crime. Dende 1931 ye titular d'una cai nesta villa.
Personaxes históricos
editar- Juan de Verdes. Nació en Argamasilla de Calatrava, nel añu 1501, siendo los sos padres D. López de Verdes y Da María Ruiz, fidalgos bultables con parentela en Alcolea y Almodóvar. Lluchó bien nuevu contra los comuñeros. Coló a América en 1521 a les órdenes primeru del Adelantado Rodrigo de Bástidas, dempués con Pedro Fernández de Lugo y yá definitivamente col gran conquistador Gonzalo Jiménez de Quesada. Sobre Juan de Verdes fueron cayendo sobradamente cargos, honores y títulos: Encomiendes, Alcalde Mayor de Santa Fé, Rexidor de Tunja, Procurador Xeneral, Mayordomu del Gobiernu, Capitán Xeneral de Santa María, Xusticia Mayor del Nuevu Reinu de Granada. Foi esplorador, conquistador, colonizador, políticu y de xuru la personalidá más relevante dempués de Gonzalo Jiménez de Quesada nel Reinu de Nueva Granada. Nun estimó nes sos aspiraciones personales na última etapa de la so vida.
- Pedro Gaona de la Cai. Teniente de Cura. Autor de Discursu y Demostración Históricu-Cronolóxica en contestación al Interrogatoriu» del Cardenal Lorenzana. Posiblemente natural de Argamasilla.
- Pedro Montero de la Cai. Capitán del exércitu. Natural de Argamasilla, fanegueru personaxe, que fizo fortuna n'América, realizando importantes donaciones a la ilesia.
- Pascual Contreras. Natural de Argamasilla. Fixo tamién fortuna n'América, finando naquel continente.
- Juan y Esteban Trujillo y Molina. Hermanos y de una familia de les distinguíes; el primeru foi capitán de los Reales Galeones d'Indies, fundó una Capellanía na Parroquia. Y retiróse a Sevilla. El segundu foi del Vezu de San Juan, sirvió mientres munchos años al Rei nel so Marina y dempués pal so retiru S.M. facer Gobernador de les Islles de Canaries, onde morrió.
- Gerónimo Ruiz de Molina. Capitán del Exércitu de S.M., retirar a esta Villa onde finó, siendo unu de los sos "rexidores perpetuos".
- Pedro Rodríguez de Verdes. Vecín y natural d'esta villa, d'orixe humilde, sirvió a Felipe V, como soldáu rasu, xubiendo de grau por méritos propios retirar de Capitán de Caballería, S.M. nomólu Gobernador de Peñiscola onde sirvió dellos años, viniendo morrer a la so patria.
- Lorenzo Velázquez. Cura vicariu de Aranaca nes Indies de Perú, dende onde pola so muerte y testamentu comisionó a los Padres de la Compañía de Xesús de la ciudá de Trujillo, por que recoyeren el so heriedu y realizárense distintes obres de caridá na so llocalidá natal.
- Doctor Francisco de Rivera. Visitador Xeneral de la Orde de Calatrava.
- José Canadas Mazoteras. Pintor. Nacíu en Argamasilla en 1933. Llicenciáu na Escuela Cimera de Belles Artes de Santa Isabel d'Hungría, de Sevilla. Premiáu n'infinidá d'ocasiones y gran cantidá d'esposiciones tanto individuales como coleutives.
- Vicente Rubio Villajos. Pintor y fotógrafu. Nacíu en Argamasilla de Calatrava en 1902. Fíu del fotógrafu.
- José Cortés Caminero Shule. Pintor y escultor. Nacíu en Argamasilla en 1956. Defínese como autodidacta, anque realizó estudios na Escuela d'Artes y Oficios de Ciudá Real. Premiáu n'ensame d'ocasiones, cabo destacar el Premiu BMW en 1994, que-y dio proyeición nacional.
- Agustín López. Monxu cisterciense nacíu en Argamasilla de Calatrava, tradució'l De consolatione Philosophiae de Boecio col títulu de Boecio de consolación (Valladolid, 1598 y 1604), con anotaciones propies y dos trataos agregos: Exemplos de fortaleza y De los peligros de les dignidaes y daños de l'ambición.
- Heliodoro Peñasco Pardo. Secretariu del Conceyu de Argamasilla de Calatrava de 1897 a 1911. Nacíu n'Aldea del Rey en 1870 y asesináu d'un tiru'l 24 de marzu de 1913.
- Amancio Carneru Moya. Nacíu en Argamasilla de Calatrava. Ye Biólogu pola Universidá de Granada y Doctor en Ciencies pol departamentu de Bioloxía Molecular de la Universidá Autónoma de Madrid en 1994. Dempués d'investigar en Nueva York y Londres nel 2001 volvió a España (CNIO) onde se fixo cargu del Grupu de Desarrollu d'Ensayos onde siguió'l so llabor investigador. En setiembre del 2009 tomo posesión del so puestu d'Investigador Responsable del Institutu de Biomedicina de Sevilla (Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques) onde dirixe'l llaboratoriu de Biologia Molecular del Cáncer.[6] En xunu de 2010 foi premiáu cola segunda edición de la Beca Fero.[7] Foi pregoneru de les fiestes llocales del añu 2008.[8]
Alministración
editar| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Antonio Rodríguez Daimiel † | UCD |
| 1983-1987 | Antonio Rodríguez Daimiel † | API |
| 1987-1991 | Rafael Rodríguez Pérez | PSOE |
| 1991-1995 | Rafael Rodríguez Pérez | PSOE |
| 1995-1999 | María Luisa Piedrabuena Lleón | PP |
| 1999-2003 | Fernando Calso Fernández | PSOE |
| 2003-2007 | Fernando Calso Fernández | PSOE |
| 2007-2011 | Fernando Calso Fernández | PSOE |
| 2011-2015 | Jacinta Monroy Torrico | PSOE |
| 2015-2019 | Jacinta Monroy Torrico | PSOE |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Demografía
editar| Evolución demográfica dende 1842 |
 |
| Población de derechu (1842 y 1877-2001) o población de fechu (1857-1860) según los censo de población del INE.
Población según los padrones de población del INE. |
| 1986 | 1989 | 1993 | 1996 | 2000 | 2004 | 2008 | 2011 | 2012 | 2013 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 5819 | 5710 | 5510 | 5472 | 5369 | 5374 | 5772 | 5941 | 6018 | 6013 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fiesta
editar- San Antón: 17 de xineru
- Santos Mártires (Quirico y Julita): 16 de xunu la so festividá y 29 de xineru Santu Votu de la villa a los dos santos. Ellabórase una comida popular, un guisu a base de pataques y bacaláu.
- La Candelaria: 2 de febreru
- San Blas: 3 de febreru
- Antroxu: Gran raigón na llocalidá. Celebrar del fin de selmana de Antroxu a la siguiente fin de selmana o Domingo de Piñata.
- Día del Ángel: 1 de marzu
- Semana Santa: finales marzu, principio abril. Gran tradición. Gran puxanza, participación y arriquecimientu de pasos y hornato dende los 90 a l'actualidá.
- Día del Hornazo: Domingo de Pentecostés. Salar al campu a tastiar el típicu hornazo
- Día de la Esperanza: Romería que se celebraba'l llunes de Pentecostés
- San Isidro: 15 de mayu (fiesta llocal)
- Corpus Christi: principios de xunu.
- San Juan: 24 de xunu
- Jornada Rabaneres:finales de xunu.Con orixe nun Mercáu Cervantín, pa celebrar el IV Centenariu del Quixote en 2005, feria de muestres de productos, artesanía, coleiciones, tradiciones y distintes espresiones lúdiques y artístiques de la llocalidá celebrada nes cais del centru urbanu.
- Virxe del Carmen: 16 de xunetu Virxe del Socorru: Del 7 al 9 de setiembre celebren les fiestes patronales so la advocación de la Virxe del Socorru
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ 2,0 2,1 Paz, Ramón; Viñes, Carmelo (1971). «Argamasilla», Rellaciones históricu-xeográficu-estadístiques de los pueblos d'España feches por iniciativa de Felipe II: Ciudá Real. Consultáu'l 15 d'agostu de 2013.
- ↑ Corchado y Soriano, Manuel (1961). «Descripción d'un edificiu ciclópeo conocíu por "La Sala de los Moros", en términu de Argamasilla de Calatrava (Ciudá Real)». La Mancha. Revista d'estudios rexonales (3). Archivado del original el 2013-07-09. https://web.archive.org/web/20130709222625/http://biblioteca2.uclm.es/biblioteca/CECLM/ARTREVISTAS/LaMancha/LM03_CorchadoDescripcion.pdf. Consultáu'l 15 d'agostu de 2013.
- ↑ Hosta, José de títulu Crónica de la provincia de Ciudá Real (1865). «Parte segunda. Capítulu XXILI. Partíu xudicial de Almodóvar del Campo», [1], páx. 58-59. Consultáu'l 21 d'agostu de 2015. «Argamasilla de Calatrava. Villa que, con cuatro habitantes del caserío del Rincón, tien dos mil cientu cuarenta y nueve almes.»
- ↑ Hosta, José de títulu Crónica de la provincia de Ciudá Real (1865). «Parte tercera. Capítulu IX. Descripción y noticies históriques de los pueblos del partíu xudicial de Almodóvar del Campo», [2], páx. 89. Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Carneru Moya, Amancio. «Currículum vítae». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-09-10. Consultáu'l 15 d'agostu de 2013.
- ↑ «La segunda edición de Beca Fero reconoz el programa de tratamientos antitumorales personalizaos empobináu pol doctor Amancio Carneru». Fundación d'Investigación Oncolóxica (21 de xunu de 2010). Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
- ↑ Un emotivu y sentíu pregón de Amancio Carneru dio empiezu a les fiestes patronales de Argamasilla de Calatrava. La Contorna de Puertollano. 6 de setiembre de 2008. http://www.lacomarcadepuertollano.com/diario/noticia/2008_09_06/00. Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Argamasilla de Calatrava.- Páxina oficial del Conceyu.
- Vista dende Panoramio.
- Fueya de llibru de la hestoria del pueblu.
- Estadístiques locales de 2010.
Datos: Q1631995- Multimedia: Argamasilla de Calatrava
