Beriain
Beriain (Beriáin en castellán) ye un conceyu de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Pamplona, na Cuenca de Pamplona y a 10 km de la capital de la comunidá, Pamplona, formando parte de la so área metropolitana. La so población ye de 4129 habitantes (2023)[2][3]. Beriáin foi un conceyu de la Cendea de Galar hasta la so segregación en 1992.
 Beriain | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Comunidá foral |  Navarra | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Beriáin (es)  |
Tomás Prieto Blanco (es) | ||
| Nome oficial | Beriáin (es)[1] | ||
| Nome llocal | Beriain (eu) | ||
| Códigu postal |
31191 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 42°44′01″N 1°38′40″W / 42.733611111111°N 1.6444444444444°O | ||
  Beriain Beriain (España)  | |||
| Superficie | 5.43 km² | ||
| Altitú | 493 m | ||
| Llenda con |
| ||
| Demografía | |||
| Población |
4129 hab. (2023) - 2018 homes (2019) - 2051 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.62% de Navarra | ||
| Densidá | 760,41 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| beriain.es | |||
 | |||
.svg){kind=small}
Topónimu
editarBeriáin pertenez a la serie de topónimos vascu-navarros que tienen una terminación en -ain. Julio Caro Baroja defendía que la mayor parte d'estos topónimos, derivaben d'un antropónimu xuníu al sufixu llatín -anum. En munches rexones del antiguu Imperiu romanu, el sufixu acusativu -anum xuníu a un nome personal formaba'l nome de les posesiones rústiques denominaes fundus. Esti nome solía ser el del propietariu orixinal del fundus, yá que depués si camudaba de posesor el nome del fundus solía caltenese invariable. Siguiendo esta hipótesis les poblaciones vascu-navarres con sufixu -ain o -anu remontaríen el so orixe a asentamientos rurales de la Dómina Romana; o asentamientos de l'Antigüedá Tardida y Edá Media, que caltuvieren pautes de nomar les propiedaes heredaes de la dómina romana.
Nel casu de Beriáin, según Caro Baroja, el topónimu tendría'l so orixe en Verianum y el nome propiu Verius.[4] Otros filólogos aldericaron esta propuesta como Alfonso Irigoyen qu'aportunó en que les fontes antigües menten a la llocalidá más vegaes como Beheriain, fechu al que Caro Baroja nun dio mayor importancia. Nesta llinia Francico Javier Oroz propón de la mesma l'antropónimu llatín Venerianus o Veneríani, como orixe del topónimu.
Mientres la Edá Media el topónimu trescribir de bien diverses formes, Bearin, Beeriang, Beeriayn, Beeriein, Beerienh, Beerin, Beherian, Beheriein, Bereain, Beriain. Finalmente impúnxose la forma Beriáin en castellán. Según la Real Academia de la Llingua Vasca, en llingua vasca, la denominación normativa del conceyu ye Beriain (ensin tilde), que se pronuncia y acentúa igual qu'en castellán. El conceyu atópase allugáu na zona non vascófona de Navarra, polo que namái ye oficial el nome castellanu.
El xentiliciu pa los habitantes de Beriáin ye "beriaineses" nel sexu masculín y "beriainesas" en femenín. Nun se debe confundir col xentiliciu de la llocalidá de Barañáin, que ye "berinianenses". En eusquera ye "beriaindar" pa dambos sexos.
Xeografía física
editarSituación
editarBeriáin asítiase na parte central de la Comunidá Foral de Navarra, dientro de la Cuenca de Pamplona. El so términu municipal tien una superficie de 5,43 km² y llenda colos conceyos de Cendea de Galar (al norte col conceyu de Salinas de Pamplona); al oeste colos conceyos d'Esquíroz y Subiza, y al sur col conceyu d'Olaz-Subiza), Noáin (al nordeste l'antiguu conceyu de Noáin güei capital del conceyu, y al este los conceyos d'Imárcoain y Oriz), y Tiebas-Muruarte de Reta (Conceyu de Tiebas) pel sur.
Barrios
editarEn Beriáin esisten 2 barrios:
- Beriáin Cascu Antiguu: Ye'l nucleu orixinariu de la llocalidá y dedicáu principalmente a l'agricultura.
- Beriáin Cascu Nuevu (enantes llamáu Potases): Ye'l barriu próximu a les oficines de la empresa y a l'antigua fábrica de Potases de Navarra (PDN), la empresa que la creó y daba nome al pueblu, onde s'ellaboraben los distintos productos derivaos del material estrayíu de los pozos mineros cercanos y que, per mediu d'unes bandes de goma kilométriques y al campu, yeren tresportaos hasta la fábrica onde se trataben y yeren convertíos principalmente en sal y abonos de potasa. La empresa PDN construyó colexos, economatos, consultoriu médicu, viviendes etc. pa cerca de los dos mil emplegaos que dende finales de los años 60 vinieron de toes partes d'España.
Historia
editarLa primer mención que se conoz de Beriáin, ta nun documentu del Monesteriu de Leyre, y ye del añu 1110, magar los sos oríxenes tienen de ser bien anteriores, una y bones dellos historiadores cunten que el nome de Beriain ta aniciáu nun "fundus" romanu.
Beriáin foi un conceyu de la Cendea de Galar hasta 1992, cuando foi aprobada la so segregación por Decretu Foral 222/92, de 15 de xunu, y publicada nel Boletín Oficial de Navarra númberu 78 de 29 de xunu de 1992.
Demografía
editarBeriáin ocupa'l 31º puestu como conceyu de mayor población de Navarra, con una población de 3894 habitantes en 2017.[5] de los que 1.867 son varones y 1.933 son muyeres. La so densidá de población ye de Plantía:DAN-NA hab/km².
Pirámide de población
editar| Pirámide de población 2009[6] | ||||
| % | Homes | Edá | Muyeres | % |
| 0,25 | 85+ | 0,58 | ||
| 0,52 | 80-84 | 0,96 | ||
| 1,73 | 75-79 | 2,16 | ||
| 1,53 | 70-74 | 2,36 | ||
| 1,26 | 65-69 | 1,78 | ||
| 1,26 | 60-64 | 1,73 | ||
| 1,51 | 55-59 | 1,45 | ||
| 3,1 | 50-54 | 2,41 | ||
| 4,93 | 45-49 | 3,67 | ||
| 6,24 | 40-44 | 5,37 | ||
| 4,9 | 35-39 | 5,48 | ||
| 5,34 | 30-34 | 4,44 | ||
| 2,88 | 25-29 | 3,31 | ||
| 2,25 | 20-24 | 2,3 | ||
| 2,71 | 15-19 | 2,44 | ||
| 2,6 | 10-14 | 2,74 | ||
| 3,2 | 5-9 | 3,53 | ||
| 3,2 | 0-4 | 3,89 | ||
Los datos de la pirámide de población de 2009[6] puen resumise asina:
- La población menor de 20 años ye'l 24,32 % del total.
- La que ta ente 20 y 40 años ye'l 30,9 %.
- La que ta ente 40 y 60 años ye'l 28,68 %.
- La mayor de 60 años ye'l 16,11 %.
Esta estructura de la población ye típica del réxime demográficu modernu, con una evolución escontra l'avieyamientu de la población y l'amenorgamientu de la natalidá añal.[6][7]
Evolución de la población
editar| Gráfica d'evolución demográfica de Beriáin ente 1900 y 2017 |
 |
|
Población según el Gobiernu de Navarra.[8] Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.[9] Población según el padrón municipal de 2017 del INE. |
Política y alministración
editarAlministración municipal
editarL'alministración política realízase al traviés del conceyu dende la segragación del hasta entós Conceyu de Beriáin de la Cendea de Galar en 1992. Según lo dispuesto na Llei Orgánica del Réxime Eleutoral Xeneral,[10] la corporación municipal ta formada por 11 conceyales. La sede del Conceyu de Beriáin ta na Plaza Consistorial de la llocalidá.
Eleiciones municipales 2015
editarNes eleiciones municipales de 2015, Alantre Beriáin/Beriain Aurrera (AB/BA) foi la formación más votada y llogró 4 de los 11 conceyales, siguida pola Agrupación Vecinal Beriáin (AVB), con 3 conceyales, y UPN y PSN-PSOE con 2 conceyales cada unu. Oscar Ayesa, de AVB, foi escoyíu alcalde en 2015, pero al añu de la so llexislatura foi espulsáu del cargu por aciu una moción de censura llevada a cabu por conceyales de AB y PSN, y sustituyíu por Jose Manuel Menéndez de AB/BA.[11]
| Partíu políticu !Votos
% |
Conceyales | |
|---|---|---|
| Alantre Beriáin/Beriain Aurrera | 34,34% | 4 |
| Agrupación Vecinal beriáin (AVB) | 28,95% | 3 |
| Unión del Pueblu Navarro (UPN) | 15,76% | 2 |
| Partíu Socialista de Navarra (PSN-PSOE) | 14,95% | 2 |
Alcaldes
editarEstos son los últimos alcaldes de Beriáin.
| Mandatu | Nome del alcalde | Partíu políticu |
|---|---|---|
| 1992-1995 | ||
| 1995-1999 | ||
| 1999-2003 | Tomás Prieto Blanco | PSN-PSOE |
| 2003-2007 | Tomás Prieto Blanco | PSN-PSOE |
| 2007-2011 | Rafael Blanco Peña | PSN-PSOE |
| 2011-2015 | Tomás Prieto Blanco | PSN-PSOE |
| 2015-2016 | Oscar Ayesa Domínguez | AVB |
| 2016----- | José Manuel Menéndez | AB/BA |
Infraestructures y equipamientos
editarTresportes y comunicaciones
editarCrucia'l so términu municipal la carretera N-121, tando bien cercanes la N-240 (A-21) y l'AP-15, según la Terminal de Mercancíes de RENFE, l'Aeropuertu de Pamplona-Noáin y la Ciudá del Tresporte.
Tresporte urbanu
editarEl Tresporte Urbanu Comarcal de Pamplona tien una llinia diurna y una nocherniega, que comuniquen a Beriáin col restu del área metropolitana de Pamplona. Los servicios son los siguientes;
Fiestes
editarEl Cascu Antiguu de Beriáin celebra les sos fiestes n'honor a San Martín el primer fin de selmana d'agostu.
El Cascu Nuevu de Beriáin celebra les sos fiestes eh honor al Cristu del perdón Santu Cristu del Perdón el segundu fin de selmana de setiembre.
Les fiestes de la mocedá celebren el segundu fin de selmana de mayu nel Cascu Nuevu.
El 4 d'avientu celebrar nel Cascu Nuevu la festividá n'honor de Santa Bárbara, patrona de los mineros, dada la tradición minera del Cascu Nuevu de Beriáin. Efectúase una procesión dende la ermita llevantada n'honor de Santa Bárbara, sita nel mesmu cascu urbanu, hasta la ilesia, cola imaxe de la santa a costazos de los miembros de la Hermandá de Santa Bárbara vistíos pa la ocasión cola ropa propio de los mineros.
11 de payares día de San Martín, patrón de Beriáin, ye festivu na llocalidá y en consecuencia tien la considerancia de día inhábil a efeutos alministrativos.
- Fiestes chiquitas
Les fiestes chiquitas o asteleniruburugorri conmemoren la consagración de la ilesia de San Martín de Beriain. Esta consagración tuvo llugar nel añu 1127, a otru día a la Dominica in albis, qu'aquel añu yera 11 d'abril.
La tradición diz que tres obispos que se dirixíen a Pamplona pa consagrar la catedral, nun pudiendo cruciar el ríu por cuenta de una fuerte crecida, tuviéronse qu'agospiar en Beriáin. Los trés obispos, n'agradecimientu a los vecinos, consagraron la so ilesia. Esti fechu tuvo de suponer tou un acontecimientu naquel pequeñu pueblu que, seguramante, nun taba acostumáu a asemeyaos visitantes nin tan pomposes celebraciones. Dende entós y hasta va pocos años, les fiestes pequeñes de la llocalidá celebraben el llunes siguiente a la Dominica in albis.
Anguaño esa fecha recordar con una misa na ilesia de San Martín.[12]
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
- ↑ oficina de rexistru
- ↑ Caro Baroja, Julio (1945-6). Materiales pa una hestoria de la llingua vasca na so rellación cola llatina. Acta Salmanticensia, tomu I, númberu 3.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística: (ed.): «cifres de población referíes al 1/1/2009». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de febreru de 2007. Consultáu'l 29 de xunu de 2010.
- ↑ 6,0 6,1 Institutu Nacional d'Estadística, España (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2009. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Navarra». Consultáu'l 25 d'ochobre de 2010.
- ↑ Gobierno de Navarra (ed.): «Agenda local 21 Beriáin». Consultáu'l 25 d'ochobre de 2010.
- ↑ Evolución de la población de los conceyos y conceyos de 1900 a 1986. 1987. Archivado del original el 2012-12-21. https://web.archive.org/web/20121221030304/http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/vasconia/vas29/29047065.pdf. Consultáu'l 2018-03-07.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística (España) (ed.): «Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842». Consultáu'l 25 d'ochobre de 2010.
- ↑ Xefatura del Estáu (BOE n. 147 de 20/6/1985 (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral.» (1985). Consultáu'l 13 de xunetu de 2009.
- ↑ 11,0 11,1 Ministeriu del Interior (ed.): «Resultáu eleutorales Beriáin» (mayu de 2015).
- ↑ «Les fiestes chiquitas de Beriáin». Conceyu de Beriáin. Consultáu'l 19 d'avientu de 2013.
Enllaces esternos
editar- Beriáin- Gobiernu de Navarra -Información y datos de conceyos de Navarra
- Conceyu de Beriáin - Páxina web municipal
