Wikipedia

Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia

sitiu históricu, Bien d'Interés Cultural

El Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia, asitiáu nel llugar de Corao, na parroquia d'Abamia, nel conceyu asturianu de Cangues d'Onís, ye una unidá constituyía pola ilesia parroquial ya dellos texos, elementos ente los qu'esiste una amestanza cultural ya histórica, que xustifiquen la so calificación como Bien d'Interés Cultural.

Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia
Llocalización
País España
Autonomía Principáu d'Asturies
Provincia provincia d'Asturies
Conceyu Cangues d'Onís
Coordenaes 43°20′22″N 5°03′35″W / 43.339431°N 5.059772°O / 43.339431; -5.059772
Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia alcuéntrase n'Asturies
Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia
Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia
Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia (Asturies)
Patrimoniu
Cambiar los datos en Wikidata

Campu d'Ilesia

editar
 
Campu d'Ilesia.

Los Campos d'Ilesia n'Asturies, son conxuntos formaos por un texu ya un elementu del patrimoniu cultural material. El texu ye un árbol con gran relevancia cultural na rexón, exerciendo un papel simbólicu a lo llargo de la hestoria. Protagonista n'antigües creyencies precristianes, col tiempu convertirase nun iconu representativu de la comunidá parroquial, y a ser consideráu anguaño como l'alcordanza d'un pasáu míticu, d'una identidá asturiana afitada na tradición y nun conxuntu de valores ecoloxistes y ambientales.

La fonda amestanza ente estos dos elementos, faise evidente na esistencia n'Asturies de doscientos quince grupos constituyíos per un edificiu relixosu ya un texu. D'ente toos estos, y poles sos especiales carauterístiques, el Principáu d'Asturies, declaró a dolce d'ellos, ente los que s'atopa'l Campu d'ilesia de Santolaya d'Abamia, como Bien d'Interés Cultural, cola categoría de Sitiu Históricu, por Decretu 61/2017, de 20 de setiembre.

Ilesia

editar

La primer referencia escrita sobro la ilesia atópase na confirmación otorgada nel añu 926 por Ramiro Alfonsiz, fíu d'Alfonsu III, sobro les donaciones de los sos antepasaos a San Salvador d'Uviéu, onde se cita: “in territorio Kangas (...) ecclesiam sancte eulalie de Vendammio”. Anque trátase d'un testu falsu del sieglu XII, redactáu pel scriptorium del obispu Pelayo y onde entrepolaronse más donaciones que les conteníes orixinalmente, paez ser que nesti casu la referencia a Abamia nun sería un agregu. Asina paecen confirmalo les escavaciones arqueolóxiques realizaes na ilesia que daten la so fundación en feches altu medievales [n 1], a xulgar pola so ocupación funeraria anterior al sieglu X.

El conxuntu actual de la ilesia nun amuesa nengún restu d'esti primitivu edificiu altumedieval y nun esiste alcuerdu ente los estudiosos sobro la so cronoloxía. Pa les autores Gil López y Álvarez Martínez la nave de la ilesia, na que s'abren les portaes occidental ya meridional, sería construyida a fines del sieglu XIII dientro d'un estilu protogótico [n 2], mentanto que pa Isabel Ruiz de la Peña González edificaríase más tarde y el so estilu sería dafechu góticu. A respeutive de fechar la cabecera actual de la ilesia, construyida con posterioridá a la nave, tamién caltienen criterios cronolóxicos desemeyaos: les primeres daten esta reforma nel sieglu XV, mentanto que la segunda failo a mediaos del sieglu XVI, d'acordies colos testimonios d'Ambrosio de Morales [n 3] qu'indicaba que la ilesia fora enantada apocayá.

 
Ilesia, portada sur

La planta la ilesia tien una sola nave rectangular de trés tramos con cabecera reuta. Los costaos sur ya oeste caltienen los restos d'un antiguu cabildru [n 4] que, polos llibros parroquiales, sábese que yá esistía a fines del sieglu XVII, cuando foi iguáu. En 1849 apegose-y la sacristía que fai pañu col testeru, y en dómina contemporánea llevantóse l'asitiada pal oeste. La nave refuérzase al esterior con seis contrafuertes y presenta dos portaes nos llaterales occidental ya meridional, dambes resueltes con un arcu de mediu puntu llixeramente apuntáu, que daten del sieglu XV o mediaos del XVI.

La portada meridional estructúrase en trés arquivoltes [n 5] molduraes en bocel [n 6], protexíes por un guardapolvu [n 7] qu'alluga unes interesantes imáxes sobro'l Xuiciu Final, con un propósitu moralizador. Nél llabraron figures de difuntos llevantándose de los sos sarcófagos, un dragón, dos caballos engarraos, ya escenes de condergaos al infiernu: un abasna pesaes cadenes ya otru ambura nuna caldera mientres un terceru aviva'l fueu con un fuelle. El restu los capiteles [n 8] amuesen fueyes de carbayu, una cabeza mordiendo una caña d'esti árbol y animales identificaos como xabariles. Nun de los esquinales d'esta portada hai una interesante pintura de traza antigua, compuesta per una cruz sobro talamera con una escalera nel llateral, en referencia a la crucifixón de Cristu nel monte Gólgota.

La portada occidental ye muncho más sobria y namái dispón d'un solu arcu guarnidu per un guardapolvu decoráu con boles ya una cabeza humana al altor de la clave [n 9]. Al llau de la puerta hai una pila d'agua bendito axeitada nel muriu y decorada con una cruz de Calatrava. Los elementos decorativos esternos de la ilesia complétense coles escultures tallaes en trés canecillos [n 10] del bistechu que representen una cabeza humana, una figura monstruosa ya un cuadrúpedu.

Al interior, la nave ta percorrida per una arcada ciega, distribuyida en trés arcos de mediu puntu en cada costáu y dataos nos sieglos XVII ó XVIII. Na zona más averada al presbiteriu ábrense dos arcosolios [n 11] barrocos, formaos per un arcu rebaxáu [n 12], guardapolvu rematáu en pináculos ya impostes [n 13] nacelaes [n 14], so les qu'había dos rosetes de piedra de les qu'anguaño namái se caltién una. Embaxo los arcosolios atópense les tumbes del rei Pelayo y la so esposa Gaudiosa, asitiaes na epístola ya l'evanxeliu, y señalaes a respeutive con una espada ya una inscripción. Nel estremu occidental de la nave reposen los restos de Roberto Frassinelli, treslladaos por iniciativa popular en 1977 dende'l cercanu campusantu, pa homenaxar a esti arqueólogu y anticuariu, responsable del diseñu de la Basílica de Cuadonga y descubridor d'importantes restos arqueolóxicos, conocíu como “l'Alemán de Corao”, pueblu onde casóse y moró hasta la so muerte.

Un gran arcu trunfal apuntáu [n 15] dixebra la nave del presbiteriu. La decoración de los sos capiteles [n 16] consiste en cares ya fueyes que podríen ser d'un texu. El presbiteriu atópase eleváu sobro una gran grada de piedra y entá caltién el zócalu que sofitaba'l retablu mayor. Ésti foi desmontáu en 1904, cuando la ilesia d'Abamia cerrose al cultu, y treslladáu a la capiella de San Nicolás de Corao, onde sufrió una quema mientres la Guerra Civil. Por semeyes antigües sábese que'l retablu taba decoráu con escenes de la batalla de Cuadonga.

Nel costáu meridional del presbiteriu ábrese una puerta pa la sacristía más antigua, formada per un cenciellu arcu de mediu puntu, y dende ella apuértase a la sacristía más recién per una puerta arquitrabada [n 17], que d'antiguo daba salida al cabildru, y na que nel so dintel [n 18] figura 1849, como añu de construcción.

Na cubrición de la ilesia emplegáronse distintes fórmules, acordies cola importancia los espacios a protexer. Na nave utilízase una bóveda de cañón apuntada [n 19], que sería iguada con formigón, nuna desafortunada intervención p'afitar la ilesia en 1977; l'ábside cúbrese con una bóveda de terceletes [n 20] coles piedres claves decoraes con rosetones ya motivos vexetales. Na sacristía más antigua emplegose una bóveda de cañón y na nueva un embanielláu de madera a una sola agua. La lluz de la ilesia ye escasa y namái dispón de la clarencia qu'entra al traviés de la ventana xeminada [n 21] del presbiteriu, un óculu[n 22] abiertu na parede norte, una ventana nel presbiteriu y les aspilleres [n 23] calaes nel imafronte [n 24] y nos costaos de la nave.

L‘imafronte corónase con una espadaña bífora [n 25], aperiada dempués d'embarrumbase por mor d'una embelurdiada en 1906, que tamién orixinó nel interior de la ilesia estrozos na tribuna y la resquiebra del llau este.

La ilesia d'Abamia cerrose al cultu'l 10 de payares de 1904, mas que pol llaceriosu estáu nel que s'atopaba, con amenaza de ruina pero con posibilidá d'igua, pol so llonxanu asitiamientu que facía que nun fora afayadiza pa munchos fieles y enzancaba la so asistencia, treslladándose'l cultu a la ilesia de Corao. De magar, el pasu del tiempu dexóse sentir na ilesia causando l'esmoronamientu del teyáu del cabildru.

En 1958, pol puxu de Luis Menéndez Pidal, emprincipiáronse na ilesia obres de llimpieza de bardios ya caltenimientu de murios. A la fin y por aciu'l Decretu 614/1962 de 15 de marzu foi declarada Monumentu Nacional Hestóricu-Artísticu, cumpliéndose asina les tempranes aspiraciones de persones como'l Marqués de Monsalud [n 26], que yá en 1907 y dende l'Academia de Historia, intentara esto mesmu ensin ésitu. En 1977 l'edificiu sal de la ruina, gracies a una restauración parcial que namái centrose na cubrición de la ilesia. Foi esta una deficiente intervención, que la dexó con bóvedes de formigón, muga nos murios y les pintures ensin tratar.

Ente 2006 y 2007 pola la Conseyería de Cultura del Principáu d'Asturies, restaurose dafechu la ilesia. Esta cabera obra resultó muy polémica, pol revistimientu de los murios esteriores con estucu mariellu y l'allugamientu de modernes porteríes de cristal ya metal. Anguaño, la ilesia continúa con problemes de mugor, por goteres nel teyáu y pol agua que calístrase de les baxaes, provocando'l desprendimientu del estucu en delles zones y el so resquebramientu n'otres, amás d'estenses manches de mugor nos murios esternos ya internos de la ilesia.

La ilesia de Santolaya d'Abamia constitúi un de los llugares más emblemáticos d'Asturies pola so vinculación a los oríxenes de la monarquía asturiana y la creyencia popular de que'l rei Pelayo y la so esposa Gaudiosa fueron soterraos nella. Esta tradición recuéyese per primer vegada na versión uvieína de la Crónica albeldense, (l'orixinal data del sieglu IX), onde afírmase que “sepultus cum uxore sua Gaudiosa regina territorio Cangas in ecclesia Sancte Eulaliae de Velanio fuit”. Mas esta referencia ye una intercalación ellaborada pol “scriptorium” del obispu Pelayo, que rixó la sede episcopal d'Uviéu dende 1101 hasta 1130, y nun apaez en dengún de les versiones anteriores d'esta Crónica. Sicasí, ésti ye un de los escasos exemplos nos que puede fechase la nacencia d'una lleenda que nos sieglos venideros algamó'l rangu de verdá irretrucable y pasó a formar parte de la tradición.

En 1572, Ambrosio de Morales ameyoró la lleenda medieval al añader que la ilesia foi construyida pol mesmu Pelayo pa conmemorar la so victoria frente los moros, y que'l so cadabre foi treslladau dende Abamia hasta la cueva de Cuadonga por orde d'Alfonso II el Castu. Pela mesma dómina, Tirso d'Avilés torna a poner por escritu'l rellatu anterior y precisa les fontes históriques nes que se basa: “como consta nun llibru góticu bien antiguu de la ilesia d'Uviéu que se llama Itacio.". El códiz “Itacio” perdióse, pero según Enrique Flórez [n 27], que pudo consultalo en 1756, sería escritu enantes de 1143 y posiblemente pudiera atribuyise al obispu Pelayo.

Cola publicación en 1695, de “Antigüedades y cosas memorables del Principado de Asturias” del Padre Carvallo, vuélvese a poner por escritu la lleenda, xuniendo les informaciones d'Ambrosio de Morales ya Tirso d'Avilés, y creando un testu que col tiempu convertirase na versión definitiva. De xuru, la visita de Xovellanos a la ilesia d'Abamia en 1782, na cual inspeicionó les tumbes ya entrugó sobro elles a los vecinos, tuvo animada por esta lleenda. Pascual Madoz escribió en 1848 que “ye de les ilesies más antigües de la provincia y anque inórase la fecha de la so fundación, ye ensin dulda anterior a la invasión de los árabes. Llamóse Belamia y por tradición asegúrase que soterróse nella al rei don Pelayo”.

Una muestra de la repercusión qu'algamó la lleenda en dómina contemporánea, yá convertida nun fechu históricu, ye qu'inclusive nel decretu que declaró monumentu nacional la ilesia d'Abamia en 1962, alúdese al soterramientu del rei y determínase que la ilesia tien la so fundación en don Pelayo. La importancia de la que gocia güei la ilesia d'Abamia, que podría calificase d'auténticu “símbolu nacional”, nun puede entendese al marxe de la ellaboración d'esta lleenda. De nun esistir esta lleenda, probablemente nun ocuparía un llugar destacáu nel imaxinariu coleutivu.

La importancia simbólica d'Abamia en tiempos pasaos, confirmase colos restos arqueolóxicos atopaos cerca la ilesia, que paecen atribuyir al llugar una función funeraria. A finales del sieglu XIX, Frassinelli y l'estudiosu llocal Soto Cortés [n 28] afayaron delles monedes romanes ya un dolmen megalíticu con una figura antropomorfa grabada nun de los sos ortostatos, conocida como “l'ídolu de los güeyos” y anguaño depositada nel Muséu Arqueolóxicu Nacional. Estos descubrimientos amosaríen que na dómina megalítica l'allugamientu d'Abamia tenía un significáu especial pa los habitantes de la redolada, amás del so destín funerariu. Esti mesmu calter siguiría mientres el periodu romanu, como paez confirmalu l'afayu de dos escarrapios d'una mesma llábana, Esta llábana inxertaríase nel numberosu grupu de restos arqueolóxicos romanos, atopaos en Corao dende'l sieglu XVI, de los que ya ficieron referencia Ambrosio de Morales ya Tirso d'Avilés. N'escavaciones arqueolóxiques de recién, atopáronse tamién fragmentos de tégules [n 29] ya lladriyos romanos.

Poro, la ilesia d'Abamia presenta una doble relevancia, real ya imaxinaria, que fai que sía un llugar de referencia pa munchos asturianos. Por un llau enxerta colos primeros tiempos de la monarquía y la nacencia del reinu d'Asturies, y por otru alude a tiempos más antiguos, unos anteriores a la romanización (megalitismu) y otros de la dómina romana.

A pocos metros de la trasera la ilesia alcuéntrase l'antiguu campusantu parroquial. Xunto al edificiu relixosu y los sos trés texos, completa'l campu la ilesia, conxuntu onde teníen llugar los acontecimientos importantes de la comunidá: nacencia, matrimoniu, muerte, socialización, fiesta, etc.

Texos

editar
 
Texu más nuevu.

Xunto a la ilesia d'Abamia hai trés texos con perímetros de cuatrocientos cuarenta y dos, trescientos ochenta, y cientu cincuenta centímetros. El mayor ye un exemplar femenín y los otros son masculinos. Díaz González atalantaba que, na primera decada del sieglu XXI, el más vieyu tendría una edá ente los trescientos ocho y quinientos ochenta años, mentanto que'l segundu taría ente los doscientos ventidós años y cuatrocientos trenta, y el más pequeñu ente los cientu dos y cientu noventa y siete años. D'acordies con estos datos, ye bien posible que'l texu más antiguu llantárase al enantar la ilesia a mediaos del sieglu XVI, y que fixérase lo mesmo col medianu al respeutive de les igües na dómina barroca. Asina esplicaríase qu'Ambrosio de Morales, cuando visitó Abamia en 1572, nun mentara nengún texu, magar de ser bien minuciosu na so descripción, pos nesi momentu'l más antiguu entá nun algamara un esporpolle llamativu.

El texu más antiguu tien calves na picorota, al ser desmochicáu pol tendíu de la rede llétrica pal pueblu del Cuetu. La so situación paez delicada porque dexó de dar frutos, lo que ye signu del so debilitamientu. Los otros texos ufierten un bon aspeutu xeneral, indicativu de la so correuta salú: caltienen les sos picorotes verdes y de gran bayura, ya unos tueros ensin fiendes, anque afeutaos negativamente poles escavaciones pal empedriáu y pal tendíu d'illuminación nel esterior de la ilesia.

La personalidá ya identidá que los texos dan-y al espaciu del campu de ilesia, yera tan señalada pal vecinderu, qu'alcordaron llantar dos texos al pie de la ilesia de Corao cuando ésta inauguróse'n 1915. D'esti mou taben reconstruyendo la “escenografía” d'Abamia y recreando una redolada familiar, cola que sentíense identificaos.


Notes

editar
  1. ↑ Altu medieval: Periodu ente los sieglos V y IX. Entama nel 476, cola cayida del últimu emperador romanu d'occidente, ya fina col iniciu del feudalismu.
  2. ↑ Protogóticu: Primera fase de l'arte góticu, desenvuelta nel sieglu XII y anicios de XIII.
  3. ↑ Ambrosio de Morales: Córdoba, 1513-1591. Historiador y arqueólogu, autor del informe “Viage de Ambrosio de Morales por orden del Rey D. Phelippe II a los Reynos de León, y Galicia y Principado de Asturias”.
  4. ↑ Cabildru: Sitiu techáu ya zarráu con columnes que se constrúi delantre de la puerta d'una ilesia.
  5. ↑ Arquivolta: Cada un de los arcos concéntricos que dende la imposta decoren el lláu exterior de les portades medievales.
  6. ↑ Bocel: Moldura convexa de seición semicircular (o elíptica), ya superficie llisa.
  7. ↑ Guardapolvu: N'arquiteutura, moldura saliente a mou de cornisa, que protexe ya enmarca un retablu u otru elementu arquiteutónicu, tanto pela parte cimera como pelos llaterales.
  8. ↑ Capitel: Remate con adornos que se fai nel cabu superior d'una columna y que tien pol arquitrabe.
  9. ↑ Clave: N'arquiteutura, dovela central d'un arcu o d'una bóveda.
  10. ↑ Canecillu: N'arquiteutura y n'arte, estremu de la viga qu'asoma al esterior calteniendo'l bistechu.
  11. ↑ Arcosolio: Güecu n'arcu usáu como llugar d'enterramientu.
  12. ↑ Arcu rebaxáu: Variante del arcu de mediu puntu, bien por non ser un semicírculu, bien por tener el centru xeométricu perbaxo la llinia d'impostes (parte decorativa qu'enllacia la curva del arcu col elementu nel que sofítase).
  13. ↑ Imposta: Nos arcos, parte decorativa qu'enllacia la curva de l'arcu col elementu nel que sofítase.
  14. ↑ Nacela: Moldura cóncava na que la seición ta formada por dos arcos de circunferencies distintes y de mayor anchor na parte inferior.
  15. ↑ Arcu apuntáu: Arcu compuestu de dos tramos d'arcu que formen ángulu na cuña central.
  16. ↑ Capitel: Remate con adornos que se fai nel cabu superior d'una columna y que tien pol arquitrabe.
  17. ↑ Arquitrabe: Elementu arquiteutónicu horizontal que s'asitia sobre les columnes.
  18. ↑ Dintel: Viga, maderu u otru elementu horizontal que cubre'l vanu d'una puerta o ventana, y fae de sostén del sobremuriu.
  19. ↑ Bóveda de cañón: Bóveda de seición semicircular, xenerada pola prollongación d'un arcu de mediu puntu a lo llargo d'una exa llonxitudinal.
  20. ↑ Bóveda de terceletes: Bóveda subdividída, pelo común en seis partes (sexpartita), por nervios o arcos con una función más d'ornamientu qu'estructural.
  21. ↑ Ventana xeminada: N'arquiteutura, ventana de dos arcos idénticos separtaos por una pequeña columna.
  22. ↑ Óculu: N'arquiteutura, ventana o regalla con forma circular u oval, pa la illuminación d'interiores. Del llatín oculus (güeyu).
  23. ↑ Aspillera: Regalla vertical, llarga ya estrencha nun muriu.
  24. ↑ Imafronte: Fachada principal d'un templu.
  25. ↑ Bífora: Güecu d'una ventana o puerta formáu por dos arcos ximielgos, ente los que se interpon una columna.
  26. ↑ Marqués de Monsalud: Mariano Carlos Solano y Gálvez (Madrid, 1858 – 1910), quintu marqués de Monsalud, foi un aristócrata, historiador ya coleicionista arqueolóxicu.
  27. ↑ Enrique Flórez: Enrique Fernando Flórez de Setién Huidobro y Velasco, (Villadiego, Burgos 1702 - Madrid 1773) foi un relixosu agustino, afamáu historiador, autor de la España Sagrada, amás de traductor, xeógrafu, cronoloxista, epigrafista, numismáticu, paleógrafu, bibliógrafu y arqueólogu de la Ilustración.
  28. ↑ Soto Cortés: Sebastián Soto Cortés, 1833-1915. Bibliófilu ya coleicionista d'antigüedaes, que dende la so muerte consérvense na Universidá d'Uviéu y nel Museú Arqueolóxicu d'Asturies.
  29. ↑ Tégula: Teya rectangular romana de barro cocíu, mármole o piedra, plana, con rebordes nos llaos allargaos pa encalzar la lluvia.

Referencies

editar

Esti artículu ye una obra derivada de la disposición relativa al procesu de declaración d'un bien cultural o natural, asoleyada nel BOPA númberu 239, de 16 d'ochobre de 2017, testu que ta llibre de restricciones conocíes, en virtú del derechu d'autor de conformidá col artículu 13 del Testu Refundíu de la Llei de Propiedá Intelectual (BOE númberu 97, de 22 d'abril de 1996).

Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Campu_d%27ilesia_de_Santolaya_d%27Abamia&oldid=4071316»