Candelario

Candelario ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Salamanca, na comunidá autónoma de Castiella y Lleón. Intégrase dientro de la contorna de la Sierra de Béjar. Pertenez al partíu xudicial de Béjar y a la Mancomunidá Ruta de la Plata.

Candelario
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Salamanca
Partíu xudicial	Béjar
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcaldesa de Candelario	Ana María Carrón García
Nome oficial	Candelario (es)
Códigu postal	37710
Xeografía
Coordenaes	40°22′05″N 5°44′40″W
Candelario Candelario (España)
Superficie	60.17 km²
Altitú	1136 m
Llenda con	Puerto de Béjar, Cantagallo (es) , Béjar, Navacarros, Solana de Ávila, Tornavacas, Jerte, Hervás y La Garganta
Demografía
Población	841 hab. (2023) - 447 homes (2019) - 432 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Salamanca 0.04% de Castiella y Lleón 0% de España
Densidá	13,98 hab/km²
candelario.es

El so términu municipal ta formáu por un solu nucleu de población, ocupa una superficie total de 60,17 km² y según los datos demográficos recoyíos nel padrón municipal ellaboráu pol INE nel añu 2017, cuenta con una población de 934 habitantes.

Xeografía

Artículu principal: Sierra de Candelario

Pueblu de monte con construcciones bien carauterístiques, con murios anchos de piedra, grandes balcones de madera y les célebres batipuertas. Candelario, que da nome al espaciu natural protexíu de Candelario, ta arrodiáu d'espectaculares montes de carbayos y castañales, con elevaciones cimeres a los 2000 m. d'altor. Esti llugar foi declaráu en 2006 como Reserva de la Biosfera pola Unesco, como parte de la "Reserva de la Biosfera de les sierres de Bejar y Francia".

Allugamientu

El términu municipal ta allugáu nel estremu sureste de la provincia de Salamanca y fai frontera coles provincies de Cáceres y Ávila. Pertenez a la contorna de la Sierra de Béjar y al partíu xudicial de Béjar. Dientro de les llendes del conceyu atopa'l banzáu de Navamuño, que represa el ríu Angostura y abastez d'agua a la Mancomunidá Banzáu de Béjar. El términu municipal ta entendíu dientro del área con indicación xeográfica protexida de la carne vacuno Carne d'Ávila—

Noroeste: Béjar y Cantagallo	Norte: Béjar	Nordeste: Béjar
Oeste: La Garganta (Cáceres), Puerto de Béjar y Cantagallo		Este: Solana de Ávila (Ávila)
Suroeste: Hervás (Cáceres) y La Garganta (Cáceres)	Sur: Hervás (Cáceres) y Jerte (Cáceres)	Sureste: Tornavacas (Cáceres)

Clima

El conceyu de Candelario presenta una precipitación media añal de 897 mm y una temperatura medio añal de 10,10 °C. La media de temperatures mínimes del mes más fríu ye de 0,50 °C, y la de temperatures máximes del mes más templáu de 26,40 °C.

Historia

L'orixe de Candelario atribuyir a una colonia de pastores asturianos y el so orixe ye bien remotu, teniendo yá importancia en tiempu de los romanos. El descubrimientu, nun muriu, d'una piedra tallada cola cabeza del Dios Jano, ye daqué que fai más fiable esi posible pasáu romanu.

A partir de Reconquistar cristiana pasó a formar parte del Conceyu d'Ávila, siendo repobláu por xentes procedentes de l'alfoz abulense y del restu de Castiella. Nel añu 1209, Alfonsu VIII de Castiella crea la Comunidá de Villa y Tierra de Béjar na qu'entra a formar parte Candelario xunto con territorios segregaos d'Ávila.

Como parte de la comunidá bejarana, tres la perda del votu en Cortes de Béjar y el so pasu a depender de Salamanca nesi aspeutu a partir de 1425, fechu favorecíu pol pasu de Béjar y el so territoriu a manes de los Zúñiga en 1391, Candelario pasó a formar parte del Reinu de Lleón, nel que se va caltener nes divisiones territoriales de Floridablanca en 1785 y finalmente na de 1833 en que se crean les actuales provincies, quedando integráu Candelario na mesma na provincia de Salamanca, dientro de la Rexón Lleonesa.

Demografía

En 2016 la población del conceyu asítiase en 934 habitantes, de los que 463 yeren homes y 471 muyeres.

Gráfica d'evolución demográfica de Candelario ente 1900 y 2017

Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001 y 2011) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2016 del INE.

Cultura

Arquiteutura tradicional.

Exemplu de batipuerta.

El traxe típicu de Candelario ta formáu por un xubón de terciopelu brochado de manga llarga bordáu con filos de seda, con abertura nes mangues hasta'l coldu y puede arreyar con unes abotonadures de filigrana d'oru. Sobre'l xubón, y cubriendo los costazos, asítiase'l serenero. El serenero ye un cuadru de pañu verde, si la muyer que la lleva ye casada, o mariellu si ye soltera. Ta bordáu con filos platiaos, lentejuelas y tou tipu de pasamanería, formando un diseñu floral y atao con un ricu broche. Los ornamientos de collares son d'oru y con incrustaciones de perlles y alxófar.

Sobre la falda o guardapiés, llisa y ensin adornos, asítiase'l mantéu, una especie de falda abierta por detrás, que la so fechura ta formada por cuatros grandes plegues o candilexes. El cantu d'esta falda ta rematáu col repulgo, banda de terciopelu negru que remata'l cantu de la falda y les abertures. El mantéu arreyar a la cintura con una banda de seda, que se amida en forma de llazada pela parte delantera. La tradición esixe que la falda caya nuna plega per delantre, acampanada a los llaos y llisa por detrás. Esta forma de los vuelos consiguir por aciu unes almadines rectangulares que s'arreyar a los cadriles.

Nel cadril derechu llévase la corexa, iguada con satén brocado, terciopelu de color, bordáu con filos de seda y lentejuelas y rematada con terciopelu negru. Arreyar a la cintura con un gordón de seda y ye una de les prendes más decoraes del traxe. Dientro guardar l'abanicu, el pañuelu y el dineru.

Nos vistíos de gala nun s'utiliza'l mandil. Nel traxe de media gala sí s'utiliza esta prenda, que suel ser de satén, y de percal nel traxe de xera.

El traxe termina con unes medies d'algodón, blanques y feches a mano, y con unos zapatos de terciopelu negru y piqueres de charol afataos con unes grandes presillas, llamaes majuelas.

Pa terminar, dicir que lo más llamativo d'esti conxuntu ye'l penáu de la muyer. Peñar con coques y con un moñu llargu que se denomina picaporte. Del moñu cuelguen cintes anches y luxoses, d'encaxe o de terciopelu brochado.

Selmana Santa

El traxe del home, llamáu "de choriceru", ta realizáu en terciopelu negru, faxa, sombreru d'ala ancha y capa bejarana pal iviernu.

Les fiestes celébrense:

• el 2 de febreru "día de la Candelaria", fecha na que terminaba'l llabor chacinera, cola típica matanza del gochu y la probadura de les chichas. Ye una fiesta emotivo y vivío intensamente poles xentes del pueblu. Tres la procesión, les muyeres que fueron madres nel últimu añu, avérense, tres la imaxe de la virxe, a presentar a los sos fíos nel templu.

• el 26 de xunetu Santa Ana, la so patrona con procesión onde s'esibe'l traxe típicu. Estes son les fiestes mayores nes que, mientres cuatro díes, celébrense diversos actos (Musicales, culturales, taurinos... ) qu'atraen a ensame de visitantes hasta Candelario.

Boda típica

• El segundu domingu d'agostu celebra la "boda típica". Ye una representación popular del ritu nupcial tal que se realizaba a finales del sieglu XIX. Dende l'añu 2009 declarada fiesta d'interés turísticu rexonal.

Nella dan cita numberoses persones afatiaes colos traxes tradicionales, y puede dicise que ye la fecha más fayadiza pa esfrutar de la gran variedá d'estos.

• 1 de Mayu: procesión del Cristu del Abellugu dende la ermita del humilladero hasta la parroquia. Ellí realízase un novenario, y al domingu posterior a la finalización d'ésti devuélvese la imaxe a la ermita. Ye una fiesta que cunta con gran devoción ente los vecinos.

Arquiteutura

Ermita de Candelario.

Anguaño constitúi un bon exemplu de cómo l'arquiteutura afíxose al relieve y a les condiciones climatolóxiques a les que ta sometida. De la so configuración son de destacar les sos empinaes y endolcaes cais percorríes por "regaderas", que son canaletos con agua cristalino recoyida de los neveros de la so sierra.

Les cases, cola so típiques "batipuertas", anchos murios de piedra y de más de dos plantes, pertenecen a l'arquiteutura popular de los llugares montascosos, condicionaes pola mesma tradición chacinera de Candelario: teyáu de grandes bistechos pa protexeles de la nieve y grandes galeríes con balconaes de madera destinaes al secaderu del embutíu. De normal les cases se estructuran en trés partes. Na planta baxa, ta'l patiu, onde se despiezaban los gochos, y el picadoriu, que ye onde se picar, adobaba y fabricaba l'embutíu. La planta central yera la dedicada a la vivienda, onde moraben los dueños de la casa cola so familia, y les persones que veníen trabayar nes xeres de la matanza. A Candelario llegaben de tola contorna, pero sobremanera de La Garganta y Tremedal. La última planta, el desván, taba destinada al ensugáu y sanamientu del embutíu.

Les xeres de matar y "socarrar" (xamuscar), realizar na cai, y por ello creáronse les regaderas, pa facilitar la llimpieza de les cais. Les batipuertas sirvíen de burladeru pa apuntillar a los reses dende dientro, amás de dar la posibilidá de caltener la casa zarrada al pasu a pesar de tener los portones interiores abiertos.

Los edificios más notables son: el conceyu, la ilesia parroquial católica so la advocación de Nuesa Señora de l'Asunción, na archidiócesis de Mérida-Badayoz, diócesis de Plasencia, arciprestalgu de Béjar, y l'Ermita del Santísimu Cristu del Abellugu.

• 
  Batipuertas.
• 
  Calle con regadera.
• 
  Conceyu.
• 
  Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción.
• 
  Ermita.

Gastronomía

Lo más típico no que se refier a gastronomía en Candelario ye'l so embutíu. Famosu dende tiempos del rei Carlos IV, quién dempués d'una cacería probó l'embutíu de José Rico, chacinero popular de Candelario y fizo que l'embutíu de la llocalidá distribuyir pola Corte. El traxe típicu del home en Candelario lleva'l nome "choriceru" n'honor al ricu alimentu. Candelario tamién ye famosu pol so tapeo, y cabo destacar les sabroses pataques meneás con tocín, el calamar de güerta, que consiste en rebozar un pimientu, y la popular probadura de chichas, que se tastien tolos 2 de febreru, día de la Candelaria.

Deportes

Dende l'añu 2009 apostóse la Xubida de Candelario. Esta competición automovilística de velocidá en cuesta, axunta añalmente nel mes de xunu en Candelario a especialistes na modalidá de tol país. Prueba de referencia nel Campeonatu de Castiella y Lleón de Monte, ye puntuable tamién pa los campeonatos de les comunidaes estremeres. Apuéstase sobre un trazáu bien selectivu, téunicu y rápido de cuasi 6 km de llargor, que nun dexa indiferente a naide pola so guapura.

La redolada dexa realizar ensame d'actividaes al campu y pa toles edaes. Esisten numberoses rutes de senderismo poles qu'esfrutar del paisaxe, y ensame d'espacios onde prauticar running, bici, esguilada (en roca o xelu), boulder... Tres 3 esitoses ediciones 2009, 2010 y 2011, Produzse un cambéu na organización de la competición impuestu pola nefasta xestión del Alcalde y el so Conceyu. La nueva direición deportiva, a pesar de nun tar al altor del eventu consigue celebrar 4 ediciones, situándo esta escelente prueba, en claru y progresivu cayente dende la primer fecha (2012) hasta la so desapaición nel añu 2015. Ye una gran perdida pal turismu y l'economía de la llocalidá, según pal deporte de Castiella y Lleón que cuntaba en Candelario cola prueba automovilística de mayor proyeición y espardimientu de les últimes décades.

Monumentos y llugares d'interés

Cruz del Herrerito

En xunetu de 2008 abrió les sos puertes el muséu etnográficu de Candelario, "Muséu de la Casa Chacinera".

Amás del muséu, pueden vese el artesonado de la ilesia parroquial, d'estilu mudéxar perbién calteníu, los retablos barrocos y churriguerescos, el retablu de los mártires del s. XVI d'influencia italiana, con una talla manierista de San Sebastián, la talla románica del Cristu del Olvidu, o'l rosetón góticu.

La ermita del Humilladero, dedicada al Cristu del Abellugu, con un retablu barrocu, ta a la entrada del pueblu.

Otros oxetos de l'arquiteutura tradicional, amás de la ilesia y l'ermita, son la fachada principal del conceyu y la so escalinata interior en piedra y les varies cases señoriales partíes pol pueblu.

El mirador Cruz del Herrerito atopar a poca distancia nuna llomba al suroeste de Candelario.

Intereses

Esta llocalidá ye l'escenariu de les series de televisión Luna, el misterio de Calenda na qu'apaez sol nome de Calienda, y El internado que s'emitíen en Antena 3. Candelario foi escoyíu pa dellos rodaxes de cine y televisión. Na década de los 50, la película "El pequeño ruiseñor" (1956), col neñu actor y cantante "Joselito", escueye esti pueblu pa ambientar gran parte de les sos escenes. Y en la dómina más actual, acoyó los rodaxes d'un spot publicitariu por cuenta de los mundiales de fútbol de 2010, y una película pa la televisión alemana, Te voi llevar al cabu'l mundu. Amás de numberosos reportaxes sobre les sos fiestes, costumes, tipismo etc...

Ver tamién

• Provincia de Salamanca
• Sierra de Béjar

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Candelario .

• Sitiu web oficial (en castellanu)

• Candelario n'OpenStreetMap.
• Candelario n'OpenWeatherMap

• Datos: Q1777917
• Multimedia: Candelario