Cecilia Vicuña

Cecilia Vicuña Ramírez (22 de xunetu de 1948, Santiagu) ye una artista visual, poeta, cineasta y activista chilena.

Cecilia Vicuña
Vida
Nacimientu	Santiagu, 22 de xunetu de 1948 (76 años)
Nacionalidá	Chile
Residencia	Nueva York Santiagu
Estudios
Estudios	Universidá de Chile (1966 - 1971) pedagoxía : artes plástiques University College London (1972 - 1973) posgráu Slade School of Fine Art (es) (1972 - 1973)
Llingües falaes	castellanu
Oficiu	poeta, performer, direutora de cine, pintora, profesora
Participante documenta 14 (es)
Emplegadores	Escuela de Artes Visuales (es)
Trabayos destacaos	Karl Marx (en) Violeta Parra (en) Angel de la Menstruación (es) La Vicuña (es) Autobiografía (es)
Premios	ver Anonymous Was A Woman Award  (1999) Premio Velázquez de Artes Plásticas  (2019) Lleón d'oru por tola so carrera  (2022) Premio Nacional de Artes Plásticas de Chile  (2023)
Miembru de	Heresies Collective (en) Academia d'Estaos Xuníos de les Artes y les Lletres
Movimientu	ecofeminismo (es) arte contemporáneo feminismu
Xéneru artísticu	Arte conceptual
IMDb	nm3629609
ceciliavicuna.com

Biografía

Norma Cecilia Vicuña Ramírez nació en Santiago en 1948, y foi criada nel senu d'una familia que la incentivó dende la infancia a desenvolver la so creatividá artística; yá nos años sesenta Vicuña crea les denominaes “basuritas”, pequeñes obres creaes a partir de materiales refugaos; per otra parte, tamién empecipia la escritura de poesía. En 1966 ingresa a estudiar arquiteutura na Universidá de Chile, pero prontamente camudar de carrera a Pedagoxía n'Artes na mesma universidá. Ye nesti periodu, en 1967, qu'en xunto con otros compañeros artistes (ente los que se cunta a Claudio Bertoni, fotógrafu y poeta chilenu) co-funda la denominada Tribu Non, un coleutivu que realizaba aiciones poétiques nel espaciu públicu en distintos llugares de Santiago. Esi mesmu añu, Vicuña publica los sos primeros poemes, El Corno Emplumáu, en Ciudá de Méxicu. En 1971, Vicuña conclúi'l manuscritu del poemariu Sabor a mi, que finalmente ye censuráu y refugáu pa la so publicación en Chile.

En 1972 viaxa a Londres a estudiar un posgráu na Slade School of Fine Arts, University College, col patrociniu d'una beca dada pol British Council. Siendo estudiante de posgráu n'Inglaterra en 1973, da una conferencia en ICA (Institute of Contemporary Art) titulada “Art in the Chilean Revolution”, onde se conocen col críticu d'arte inglés Guy Brett. El 11 de setiembre de 1973 asocede en Chile'l golpe d'Estáu que derroca'l gobiernu de Salvador Allende, dando entamu a la dictadura militar d'Augusto Pinochet. Una de les primeres reaiciones de Vicuña en contra de la dictadura chilena ye xestionar el llanzamientu del so manuscritu Sabor a mi –refugáu primeramente en Chile–, que ye publicáu por Beau Geste Press, onde la poeta inclúi testos alusivos a la muerte de Salvador Allende y l'inestabilidá política de la so tierra patria. Por cuenta de la nueva situación política del so país natal, Vicuña solicita asilu formal pa permanecer en calidá de exiliada n'Inglaterra, en tantu la so beca estudiantil dada pol British Council llegó a términu n'avientu de 1973. El casu de Cecilia Vicuña ye defendíu judicialmente pol National Council for Civil Liberties, entidá que consiguió que Vicuña recibiera una visa de residente.

Artists for Democracy

Prontamente, nel añu 1974, xunto a los artistes Guy Brett, David Medaya y John Dugger fundan l'agrupación Artists for Democracy (AFD) en Londres; coleutivu de creación artística y activismu político que'l so oxetivu yera denunciar les otomíes cometíes contra'l pueblu y la cultura pola dictadura militar en Chile, como tamién les d'otres dictadures qu'afaraben diversos países llatinoamericanos. Al traviés de manifestaciones na cai y aiciones artístiques, AFD collaboró na manifestación abierta, llibre, masiva y pública del refugo a los rexímenes dictatoriales llatinoamericanos. AFD operó de manera sistemática na organización de redes collaboratives ente artistes, intelectuales y exiliaos chilenos; los sos integrantes participaron de seminarios, unviaron cartes abiertes y realizaron festivales y manifestaciones masives. Más notoriamente foi'l casu del Festival de les Artes pola Democracia en Chile” el cual llevóse a cabu na renombrada Royal College of Art de Londres, onde participaron nuna gran exhibición artistes destacaos como Christo, Sol Lewitt, ente otros, xunto a estudiantes y artistes emerxentes. El festival concluyó nun gran remate d'obres pa recaldar fondos de sofitu a la resistencia chilena, sicasí, el remate nun llogró axuntar fondos abondos. Esi mesmu añu, la BBC realiza un documental sobre Cecilia, la so obra y la so visión política.

Exiliu

Nel añu 1975, Vicuña dexa Inglaterra y aníciase en Bogotá, Colombia. Nesta ciudá trabaya como docente na Fundación Universidá de Bogotá Jorge Tadeo Lozano. Coles mesmes, Cecilia arreyar en trabayos coleutivos xunto a comunidaes indíxenes, lo cual llevar a reforzar el venceyu de la so obra con temátiques precolombines. En 1979, Vicuña participa del concursu nacional de poesía “Eduardo Coté Lamus”, onde la so obra ye negada un premiu por cuenta de la so tónica revolucionaria. Esta situación xeneró indignación ante otros xueces de la competencia, quien denunciaron la negación del premiu a Vicuña. Per otra parte, esta situación dio notoriedá pública a l'artista nel país. Nesta ciudá, l'artista tamién esploró la teunoloxía audiovisual na so obra, na creación del documental artísticos What is Poetry to You?.

Darréu, nel añu 1980, Vicuña camuda'l so país de residencia y establezse en Nueva York, Estaos Xuníos. Nesta ciudá conoz al artista César Paternosto, con quien contrái matrimoniu. Nesta ciudá, Vicuña entra en contautu con un grupu d'artistes ya intelectuales feministes denomináu the Heresies Collective –ente los sos miembros más relevantes destaca la figura de la crítica teórica del arte Lucy Lippard– al cual xúnese en calidá de collaboradora pa la so revista titulada Heresies: A Feminist Publication on Art and Politics. En 1983 Vicuña publica'l so llibru d'artista Precariu/Precarious al traviés de la editorial Tanam Press, que recibe'l premiu LINE II al Meyor Llibru d'Artista del Añu.

Cecilia establez una segunda residencia en Buenos Aires, Arxentina; nesta ciudá publica'l so llibru Palabrarmas. Mientres el restu de la década, Vicuña viaxa per Llatinoamérica estudiando les cultures ancestrales de la zona ya incluyendo los ritos, saberes y tradiciones indíxenes dientro del llinguaxe de la so obra visual y poética. En 1987 publica'l llibru Samara en Colombia, y al añu siguiente edita y traduz la serie de llibros sobre Llatinoamérica Pallabra Sur, al traviés de Graywolf Press.

Años 1990

En 1990, en Santiago de Chile, publica'l so llibru La Wik'uña, y en 1992 el llibru Unravelling Words & the Weaving of Water por aciu Graywolf Press. Mientres esti periodu, Vicuña exhibe la so obra a nivel internacional en renombraes instituciones de Llatinoamérica, EE.XX. y Europa. Coles mesmes, en Chile desenvuelve talleres xunto a comunidaes rurales ya indíxenes, siempres investigando alrodiu de les tradiciones ancestrales en pos de reinterpretarlas na so obra. En 1996 publica Pallabra y Filo (Word and Thread) n'Edimburgu (Escocia), y de siguío en 1997 QUIPOem / The Precarious Art & Poetry of Cecilia Vicuña, de la editorial Wesleyan UP, y editáu por Catherine de Zegher.

En 2002 realiza una instalación/stie-specific xunto al so home Cesar Paternosto titulada Dissolving threads of water and light en The Drawing Center de Nueva York; en 2004 divorciar del so home y empieza a estremar la so residencia ente Nueva York y Santiago.

L'añu 2006, l'artista publica en Lima, Perú, una antoloxía de los sos poemes nun llibru tituláu V, y al añu siguiente publicar Saboramí, una reimpresión del so primer llibru y el cual fora refugáu primeramente nel so país más de trenta años tras. En 2010 publica Soi Yos, una seleición revisada de los sos poemes, y en 2012 llánzase Spit Temple: Selected Oral Performances by Cecilia Vicuña, de la editorial Ugly Duckling Presse cola edición de Rosa Alcalá. Mientres los últimos años, Vicuña adquirió una creciente reconocencia, especialmente en Chile: el so arte radical y conceptualista, la so obra lliteraria esperimental y el legáu del so compromisu políticu-cultural foi revisáu y espuestu en diversos museos del país. En particular cabo destacar la gran esposición realizada l'añu 2014 Artists for Democracy: L'Archivu de Cecilia Vicuña, que se llevó a cabu de manera dual tantu en Muséu de la Memoria y los Derechos Humanos, como tamién nel Muséu Nacional de Belles Artes, dambos museos en Santiago.

Nel añu 2017 ye convidada a participar de la versión n°14 de Documenta; añu en qu'esta renombrada exhibición internacional llevar a cabu na so sede orixinal en Kassel, Alemaña, amás d'una segunda see n'Atenes, Grecia. Nesta segunda see, Vicuña instaló enormes obres que fueron creaes mientres una performance de manera coleutiva xunto al públicu espectador, ente qu'en Kassel exhibiéronse pintures de l'artista creaes nos años '70 y '80s.

Obra

Obra artística

La obra de Cecilia Vicuña construyir dende la esperiencia inmediata y la so cualidá efímera, combinando elementos mistos de la performance, la instalación, el site-specific, la música y el colax, n'obres onde la presencia simbólica del cuerpu y la pallabra falada xeneren instancies de tónica ritual. Comenenciuda nel rescate de les cultures precolombines, les sos creaciones aluden direutamente al imaxinariu indíxena ancestral, rescatando por aciu una diversidá de materiales y téuniques los raigaños fondos de la cultura llatinoamericana (y tamién universal) pa contextualizarla de manera crítica en discursos contemporáneos. Ye según les obres de Vicuña adopten un calter activista, onde cuestiona una diversidá de problemátiques sociales y polítiques actuales, tales como la crisis ambiental y la ecoloxía, la precariedá del valor de la vida humana, les crisis de los gobiernos, los atropellos a los derechos humanos, ente otros.

L'artista yuxtapone el llinguaxe visual y el llinguaxe idiomáticu; Vicuña trabaya dende la poesía, non solamente dende lo lliteral, sinón dende la capacidá creativa del llinguaxe de formar nueves realidaes. D'esta forma, Vicuña opta munches vegaes por materiales precarios (tal como ella denominar, como por casu les sos obres feches de refugayes llamaes “basuritas”), munches vegaes de refugaya o d'escasa duración, tales como fueyes y granes, tierra, palos, güesos, teles, etc., que vense provistos de nueves capes de significante y simbolismu acomuñáu al pensamientu máxicu. Munches de les obres de Vicuña son de calter coleutivu; en situaciones performáticas, l'artista trabaya xunto al espectadores y/o participantes na creación, manipoliando oxetos, tocando preseos, recitando poesía, cantando o emitiendo soníos cola boca y el cuerpu, a manera de reflexar la potencia creativa de les comunidaes n'harmonía.

Dientro de la estensa carrera artística de Vicuña destaca especialmente la so primer muestra individual titulada Seronda, realizada en 1972 nel Muséu Nacional de Belles Artes de Santiago de Chile. La obra que presentó naquella ocasión consistió en cubrir dafechu'l suelu d'un salón del muséu con fueyes seques. Esta instalación de calter efímeru y de cencellez material foi considerada como una de les obres precursores del arte conceptual en Chile.

Otru finxu relevante de la so trayeutoria, y la que la asitió definitivamente dientro del panorama artísticu contemporaneu internacional, foi la so estadía en Londres ente los años 1972 y 1974sobremanera pol so rol na fundación del coleutivu Artists for Democracy. Magar l'enclín y opiniones polítiques de Vicuña siempres se vieron reflexaes nes sos creaciones, foi mientres la so actividá como miembru d'esta agrupación que'l quefer de l'artista radicalizóse, en tantu les obres xeneraes de manera coleutiva por AFD apuntaron direutamente a la denuncia público y direuto de los atropellos a los derechos civiles en Chile y Llatinoamérica.

La so obra atopar en coleiciones de renombraos museos nacionales ya internacionales. En Chile, cabo destacar la so presencia en coleiciones públiques, tales como la coleición del Muséu Nacional de Belles Artes, Galería Gabriela Mistral (Ministeriu d'Educación) y MAC Muséu d'Arte Contemporáneo (Universidá de Chile); y a nivel internacional, la Tate Gallery de Londres.

Obra lliteraria

La obra poética de Cecilia Vicuña entecrúzase permanentemente cola so práutica artística: utiliza les pallabres –en distintos idiomes: español, inglés, mapudungún, y otros llinguaxes indíxenes– como material manipulable, desarmando y rearmando sílabes, o faciendo xuegos de pallabres.

Vicuña declara “antes de saber escribir yo inventaba pallabres”; les sos poesíes, esperimentales tantu en forma como en sonoridá, develan el llinguaxe falao y escrito como forma en permanente cambéu, cola potencia de volver representar nueves realidaes por aciu el so constante reconfiguración. Ye según la so obra foi presentada al públicu en diverses instancies de representación /actuación: en formatu escritu, en llectures especializaes, y en performances onde la pallabra falada (de l'artista como d'otros participantes) combinar col soníu de la boca, del cuerpu, el cantar, la música de preseos, y la sonoridá del llugar escoyíu.

Vicuña ye reconocida solamente pol so trabayu lliterariu, sinón tamién por ser pionera na creación de los denominaos llibros d'artista; creaciones qu'adopten la forma del oxetu-llibro pero que'l so conteníu enche les llendes ente textualidad, visualidad y objetualidad. Por casu, el so famosu llibru de poemes Sabor a Mi -escritu en Chile y refugáu, y llanzáu darréu n'Inglaterra posterior al Golpe d'Estáu de 1973- ye una compilación de dellos años de creación artística y lliteraria de l'artista, combinaos con elementos del colax y l'arte objetual. Anguaño, un exemplar orixinal d'esta publicación atopar na coleición del Muséu Nacional de Belles Artes en Santiago de Chile. Otros llibros d'artista de Vicuña tamién s'atopen n'importantes coleiciones, tal como Precarios: A Journal of Objects for the Chilean Resistance (1973-74) perteneciente a la coleición de la Tate Gallery en Londres.

Publicaciones

-Sabor a mi; Galería Patricia Ready, Ograma, Santiago de Chile, 2015.

-Zen Surado; Catalonia, Chile, 2013.

-Spit Temple: Selected Performances by Cecilia Vicuña; editáu y traducíu por Rosa Alcalá. Ugly Duckling Presse, Nueva York, 2012.

-Chanccani Quipu; Granary Books, Nueva York, 2012.

-Beforehand; Belladona Chaplet Series #131, Nueva York, 2011.

-Sabor A Mi; Chain Links, Philadelphia, Oakland, 2011.

-Soi Yos: Antoloxía 1966-2006; Lom Ediciones, Chile, 2010.

-V: Antoloxía de poesía; Edición de Renato Gómez, tRope, Lima, Perú, 2009.

-Sabor A Mi; Ediciones Universidá Diego Portales, Chile, 2007.

-Palabrarmas; RIL, 2005.

-i el to; Tsé-Tsé, Buenos Aires, 2004.

-Encamienten; Kelsey St. Press, Berkeley, 2002.

-El Templu; traducíu por Rosa Alcalá. Situations, Nueva York, 2001.

-Cloud-net; con poemes de Cecilia Vicuña y ensayos de Laura Hoptman, Surpik Angelini, y David Levi Strauss; Hallwalls Contemporary Arts Center/Diverseworks Artspace/Art in General, Nueva York, Houston, Buffalo, 1999.

-The Precarious: The Art & Poetry of Cecilia Vicuña / QUIPOem; editáu por M. Catherine de Zegher. Wesleyan University Press, 1997.

-Word & Thread, traducíu por Rosa Alcalá. Morning Star Publications, Edimburgu, Escocia, 1996.

-La realidá ye una llinia; Kanaal Art Foundation, Kortrijk, Bélxica, 1994.

-PALABRARmas / WURWAPPINschaw; traducíu por Edwin Morgan. Morning Star Publications, -Foliu 5/2, Edimburgu, Escocia, 1994.

-Unravelling Words & the Weaving of Water; editáu por Eliot Weinberger, traducíu por Eliot Weinberger y Suzanne Jill Levine. Graywolf Press, 1992.

-La Wik'uña; Francisco Zegers Editor, Santiago de Chile, 1990.

-Samara; Ediciones Embalaje, Muséu Rayo, Colombia, 1986.

-PALABRARmas;  Ediciones El Imaginero, Buenos Aires, 1984.

-Luxumei o'l Trespié de la Doctrina; Editorial Oasis, Méxicu, 1983.

-Precariu / Precarious; translated by Anne Twitty. Tanam Press, New York, 1983.

-Siete Poemes; Ediciones Centro Colombo Americanu, Bogotá 1979.

-Saborami; traducción de Felipe Ehrenberg y l'autora. Beau Geste Press, Inglaterra, 1973.

Esposiciones

Esposiciones individuales

-Artists for Democracy: L'Archivu de Cecilia Vicuña;  Muséu de la Memoria y los Derechos Humanos, y Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago, Chile, 2014.

-Cecilia Vicuña; England & Co, Londres, Inglaterra, 2013.

-Les Immémoriales; Frac Lorraine, Metz, Francia, 2013.

-Aural; Galería de Arte Patricia Ready, Santiago de Chile, 2012.

-Water Writing: Anthological Exhibition, 1966-2009; Institute for Women & Art, Rutgers University, EE.UU, 2009.

-Nueche de les Especies: la mar mancada míranos, El Gran Vidriu, pensamientu ocular; Conseyu Nacional de la Cultura y les Artes, Valparaíso, Chile, 2009.

-Parti Si Pasión; Metales Pesaos, Santiago, Chile, 2008.

-Seronda: Reconstrucción Documental; Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago de Chile, 2007.

-Dissolving: Threads of Water and Light; The Drawing Center, Nueva York, EE.UU, 2002. Al pie de César Paternosto.

-Into Union; Latin Collector, Nueva York, EE.XX., 2002. Al pie de César Paternosto.

-Thread Mansion; The Boulder Museum of Contemporary Art, Boulder, EE.UU, 2002.

-Book Non Book; Woodland Pattern Book Center, Milwaukee, EE.XX., 2001.

-S'el mio yá; Galería Gabriela Mistral, Ministeriu d'Educación, Santiago de Chile, 2000.

-Cloud-net; Hallwalls Contemporary Arts Center, Buffalo; Diverse Works Artspace, Houston; y Art in General, Nueva York, EE.XX., 1998-99.

-K'isa; University Art Gallery, University of Massachusetts at Dartmouth, EE.XX., 1997.

-Precariu; Inverleith House, the Royal Botanical Gardens, Edimburgu, Escocia, 1996.

-Ceq'y Fragments; Center for Contemporary Arts, Santa Fe, EE.XX., 1994.

-Hilumbres Allqa; Kanaal Art Foundation, Kortrijk, Bélxica, 1994.

-L'Ande Futuru; University Art Museum, Berkeley, EE.XX., 1992.

-Precarious; Exit Art Gallery, Nueva York, 1990

-Homenaxe a Vietnam; Fundación Gilberto Alzate Avendaño, Bogotá, Colombia. 1977.

-A Journal of Objects for the Chilean Resistance: 400 precarious objects; Arts Meeting Place, Londres, Inglaterra. 1974.

-Pain Things & Explanations; ICA Institute of Contemporary Arts, Londres, Inglaterra, 1973.

-Galería Point, Santiago de Chile, 1972.

-Sala Ercilla, Universidá del Norte, Antofagasta, Chile, 1971.

-Pintures Poemes y Esplicaciones; Muséu Nacional de Belles Artes Santiago, Chile, 1971.  

-Seronda; Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago, Chile, 1971. Primer amuesa individual, onde crea un site-specific consistente nuna sala llena de fueyes.

Esposiciones coleutives

-Radical Women: Latin American Art, 1960–1985; Hammer Museum, Los Angeles, EE.XX., 2017.

-Documenta 14; Kassel, Alemaña / Atenes, Grecia, 2017.

-La emerxencia del Pop: cai ya irreverencia en Chile; Muséu de la Solidaridá Salvador Allende, Santiago de Chile, 2016.

-Agitprop!; Elizabeth A.Sackler Center for Feminist Art, Brooklyn Museum, Nueva York, EE.XX., 2016.

- Ausencia Encarnada: Efimeralidad y coleutividá nel arte chileno de los años setenta; Muséu de la Solidaridá Salvador Allende, Santiago de Chile, 2015.

-3 miraes Arte en Chile; Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago de Chile, 2014.

-Esposición Centenariu; Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago de Chile, 2010.

-Subversive Practices: Art under Conditions of Political Repression, 60's -80's South America-Europe; Württembergischer Kunstverein, Stuttgart, Alemaña, 2009.

-Menú de Güei Comida Lenta; Sales Mall Plaza del Muséu Nacional de Belles Artes, Talcahuano, Chile, 2007.

-Wack!; Muséu d'Arte Contemporáneo de Los Angeles MOCA, EE.XX., 2007.

-Multiplication; Muséu d'Arte Contemporáneo Universidá de Chile, Santiago de Chile, 2006.

-Del otru llau: Arte Contemporáneo de Muyeres en Chile; Centru Cultural Palaciu La Moneda, Santiago, Chile, 2006.

-Nehuen: Mapuche Power; Muséu de les Amériques, Denver, EE.XX., 2005.

-Gabinete de Llectura: Artes Visuales Chilenes Contemporánees; Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago de Chile, 2005.

-Promoción Popular; Centru Cultural Matucana 100, Santiago de Chile, 2003.

-Efeutu de Viaxe; Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago de Chile, 1991.

-The Decade Show; The New Museum, Nueva York, EE.XX., 1991.

-Latin American Artists in New York since 1970; Archer M. Huntington Art Gallery, Austin, EE.XX., 1987.

-Archer M. Huntington Gallery University of Texas, Estaos Xuníos, 1984.

-II Bienal de L'Habana; Cuba, 1983.

-Women of the Americas; Americas Society, Nueva York, EE.XX., 1982.

-Videu from Latin America; MoMA Museum of Modern Art, Nueva York, EE.XX. 1981.

-Arte Fantástico; Centru Venezolanu de Cultura, Bogotá, Colombia, 1978.

-Arte Público; Bogotá, Colombia, 1977.

-International Plakate; Berlín, Alemaña, 1977.

-Casa de la Cultura de Neiva; Colombia, 1976.

-Trabayadores Culturales de La nuesa América; San Francisco, Estaos Xuníos 1975.

-Festival per Chile; Royal College of Art, Londres, Inglaterra, 1974.

-Women Artists; Essex University, Inglaterra, 1972.

-Whitechapel Art Gallery Open Exhibition; Londres, Inglaterra, 1972.

-Arte Llatinoamericano; Pyramid Gallery, Washington, Estaos Xuníos, 1972.

-Salón Nacional de Pintura Instintiva; Muséu Nacional de Belles Artes, Santiago de Chile, 1972.

-Bienal de Quito; Ecuador, 1972.

Filmografía

-¿Qué ye pa usté la poesía?; Documental, Bogotá, Colombia, 1980

-Paracas; Documental, Chile, 1993

-Kon Kon; Documental, Chile, 2010

-Tolos ríos dan a la mar; Documental, Chile, 2015

Referencies

• Datos: Q16117062
• Multimedia: Cecilia Vicuña