Cerroxu

Cerroxu y pestiellu denominen distintos tipos de pasadores, de normal metálicos, que sirven p'asegurar el zarru de puertes, portiellos y ventanes.^[1]
Un cerroxu del tipu conocíu como "cerroxu de embutir" ye un dispositivu de cinc o materiales de similar firmeza con una barra pasante escontra'l marcu de la puerta que'l cerroxu tien d'asegurar cerrando, pero ensin pestiellu o llingüeta de gabita nel marcu. De normal d'usu domésticu, sirve pa cerrar y afaer la puerta o ventana colos sos marcos, y nel casu de qu'aquelles sían de doble fueya, p'afaer una con otra diches fueyes.

El cerroxu de seguridá ye'l que tien previstu nel estremu del percorríu un xiru de 90 º, con una pieza que nun-y dexa correr tras una vegada zarráu. Los fusiles con accionamiento tipu cerroxu reciben esti nome porque utilicen exactamente'l mesmu principiu.^[2]

El cerroxu de gabitu funciona d'una forma similar, pero ye'l gabitu lo que-y torga volver tras una vegada xiráu 90º.

Tamién se llama cerroxu o pestiellu la llámina de fierro cilíndrica o rectangular aplicada sobre una plancha de fierro fundíu cincelado o recortáu y que se mete horizontalmente ente dos grapones per mediu d'un botón o pería. Estos pestiellos aplíquense sobre les puertes, non se embuten dientro d'elles.

Cerroxu de palanca

Cerroxu de seguridá

Cerroxu de gancho

Etimoloxía

La pallabra "cerroxu" ye un claru exemplu etimolóxicu d'atraición paronímica yá que provién del términu llatín «verrojo» que de la mesma provenía de «veruculum» (formada por «verum» —espetón— y el sufixu diminutivu «-culum».^{[nota 1]} Tres el pasu del tiempu y por paronimia, «verrojo» mutó a cerroxu.^[3]^[4]

Orixe históricu

"Penélope xubió pola alta escalera que llevaba hasta'l so aposentu y garró con mano firme la llave de bronce de nidia combadura y mangu de marfil... Desamarró la correa del aniellu, metió la llave na pesllera y corrió el cerroxu con decisión.

Homero, Odisea, cantar XXI. Sieglu VIII e.C..

Cerroxu antiguu clásicu.

El modelu más simple de pestiellu, contemporaneu en China y Grecia, y qu'entá güei úsase, consistía nun hendidura na puerta pa introducir por ella un palito curvu qu'alza'l pestiellu, asina, metiendo la so punta pel furacu en busca del cerroxu, la puerta abrir al correlo o llevantalo. Esti arcaicu sistema de seguridá foise perfeccionando añader al cerroxu gachetas de madera,^[5] que al cerrar introducir en furacos. Yera l'orixe de les llaves de "cerroxu con gacheta" y "cerroxu con pestiellu".

Nos xacimientos arqueolóxicos romanos ye frecuente atopar pasadores y llaves de fierro, anque la mayoría tuvieron de ser de madera. A finales del sieglu I e.C. apaecen peslleres más complexes, con llaves y cerroxus metálicos nos que la llave llevantaba les gachetas o fiadores y corría asina'l cerroxu. El siguiente pasu nel maxín de la seguridá cerraxera foi un muelle de fierro qu'emburriaba les gachetas a los furacos calteniéndoles a presión dientro d'elles. El cerroxu daba pasu a la pesllera.^[6]

Fallebas y cremonas

Cremonas del castiellu de Chastellux, cerca de Carré-les-Tombes, nel Yonne francés.

Pela so parte, el sistema de cerroxus o pestiellos verticales conocíu como zarru de cremona, más sofisticáu y relativamente contemporaneu, similar al tradicional zarru de falleba, consiste nun mecanismu atélite qu'echa dos pestiellos con un solu xiru del tirador.^[7] Una moderna cremona componer del tirador o cremona, puramente dichos, la baniella, soportar ponte pa la baniella (según el so llargor) y, opcionalmente, gabitos de zarru y 'tancadores' de dos puntes.

Ver tamién

Notes

↑ Ente que los términos «-culum» o «-culus» tresformábense, como mús-culu, obstá-culu o orá-culu cuando veníen de un cultismu, los vocablos de procedencia popular convertir en «-güeyu» o «-ejo», como añ-güeyu, hin-güeyu, pi-ojo, esp-ejo o vi-ejo.

Referencies

↑ Fernando Corripio: Diccionariu d'idees allegaes. Editorial Herder. Barcelona, 1985. ISBN 84-254-1515-2.
↑ (1935) llamaes+de+cerroxu++por+analog%C3%ADa+de+el so+manexu,+con+el+de+esti+vulgar+aparatu&cp=37&pf=p&sclient=psy&tbo=1&tbm=bks&source=hp&aq=f&aqi=&aql=&oq=les+segundes+les llamaes+de+cerroxu++por+analog%C3%ADa+de+el so+manexu,+con+el+de+esti+vulgar+aparatu&pbx=1&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.&fp=fb9512987ecb8c8&biw=1277&bih=906&bs=1 Orixe de la denominació "arma de cerroxu". Consultáu'l 29 de xunu de 2011.
↑ Ducrot, Oswald; Todorov, Tzvetan (1991). Diccionariu enciclopédicu de les ciencies del llinguaxe. Sieglu Ventiún Editores, páx. 168. ISBN 968-23-1749-5. Consultáu'l 31 d'agostu de 2014.
↑ DeChile. «Etimoloxía de CERROJO». Consultáu'l 31 d'agostu de 2014.
↑ Una gacheta ye la palanca que primida por un resorte suxeta'l pestiellu d'un ciertu tipu de peslleres; tamién se llama asina a cada unu de los dientes de dichu pestiellu, nos qu'encaxa la palanca.
↑ VV.AA.: Los setenta grandes inventos y descubrimientos del mundu antiguu. Art Blume, S.L. 2005. pp. 88-90. ISBN 978-84-9801-064-0
↑ Nos dicionarios d'usu defínese como pesllera p'asegurar dende l'interior puertes o ventanes por aciu una baniella metálica torada nos sos estremos, que se xira remanando un manubrio, tirador o 'maneta'.

Plantía:Salvat

Enllaces esternos

[3] Ente que los términos «-culum» o «-culus» tresformábense, como mús-culu, obstá-culu o orá-culu cuando veníen de un cultismu, los vocablos de procedencia popular convertir en «-güeyu» o «-ejo», como añ-güeyu, hin-güeyu, pi-ojo, esp-ejo o vi-ejo.

[1] Fernando Corripio: Diccionariu d'idees allegaes. Editorial Herder. Barcelona, 1985. ISBN 84-254-1515-2.

[Vida_nueva-2] (1935) llamaes+de+cerroxu++por+analog%C3%ADa+de+el so+manexu,+con+el+de+esti+vulgar+aparatu&cp=37&pf=p&sclient=psy&tbo=1&tbm=bks&source=hp&aq=f&aqi=&aql=&oq=les+segundes+les llamaes+de+cerroxu++por+analog%C3%ADa+de+el so+manexu,+con+el+de+esti+vulgar+aparatu&pbx=1&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.&fp=fb9512987ecb8c8&biw=1277&bih=906&bs=1 Orixe de la denominació "arma de cerroxu". Consultáu'l 29 de xunu de 2011.

[4] Ducrot, Oswald; Todorov, Tzvetan (1991). Diccionariu enciclopédicu de les ciencies del llinguaxe. Sieglu Ventiún Editores, páx. 168. ISBN 968-23-1749-5. Consultáu'l 31 d'agostu de 2014.

[5] DeChile. «Etimoloxía de CERROJO». Consultáu'l 31 d'agostu de 2014.

[6] Una gacheta ye la palanca que primida por un resorte suxeta'l pestiellu d'un ciertu tipu de peslleres; tamién se llama asina a cada unu de los dientes de dichu pestiellu, nos qu'encaxa la palanca.

[7] VV.AA.: Los setenta grandes inventos y descubrimientos del mundu antiguu. Art Blume, S.L. 2005. pp. 88-90. ISBN 978-84-9801-064-0

[8] Nos dicionarios d'usu defínese como pesllera p'asegurar dende l'interior puertes o ventanes por aciu una baniella metálica torada nos sos estremos, que se xira remanando un manubrio, tirador o 'maneta'.

[1]

[2]

[nota 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]