Sieglu I e.C.

Sieglos	Sieglu ii e.C. • Sieglu i e.C. • Sieglu i e.C.
Décades	90 e.C. • 80 e.C. • 70 e.C. • 60 e.C. • 50 e.C. • 40 e.C. • 30 e.C. • 20 e.C. • 10 e.C. • 0 e.C.
	Tabla añal del sieglu Ie.C.

El sieglu I e.C. empezó'l 1 de xineru del añu 100 e. C. y terminó'l 31 d'avientu del añu 1 e. C.
Atópase dientro del periodu históricu de la Edá Antigua.

Nesti sieglu, tolos territorios circundantes al mar Mediterraneu quedaron sol control de Roma, tando dirixíos direutamente por gobernadores romanos, o al traviés de reis vasallos nomaos por Roma. L'Estáu romanu travesó una dómina de gafes guerres civiles, que remataron con un retrocesu políticu: la disolución de l'Antigua república romana, tres unos 500 años d'esistencia, y la concentración de tol poder del Estáu nun solu home, l'emperador, aniciándose asina l' Imperiu romanu.

La turbulencia interna qu'afaró Roma nesti tiempu puede ser vista como les postreres sopelexes enantes de la muerte de l'Antigua república romana, que finalmente tomó'l camín del gobiernu autocráticu d'homes poderosos como Xuliu César, Marcu Antoniu y Octavio. A finales d'esti sieglu barrúntase que nacería Xesús de Nazaré, la figura central del cristianismu.

Acontecimientos relevantes

Guerres y política

República romana

92 e.C.: El cónsul Lucio Licinio Lúculo invade Armenia empecipiando les guerres romanu-sasánidas.
81 e.C.: Lucio Cornelio Sila proclámase dictador de Roma, afitando nueves reformes y persecuciones sobre los sos enemigos políticos.
73 e.C.: Una rebelión d'esclavos dirixida pol gladiador rebalbu Espartaco desencadena la tercer guerra servil na península italiana.
63 e.C.: Cneo Pompeyo Magno captura Xerusalén y anexona a Roma'l territoriu de Xudea, acabando asina col Imperiu seléucida.
53 e.C.: Los partos ganen a los romanos dirixíos por Marcu Licinio Crasu y el so fíu na batalla de Carrhae.
52 e.C.: Cola victoria de Cayo Xuliu César na batalla d'Alesia, los romanos fénse col control de la Galia.
49 e.C.: Xuliu César crucia'l ríu Rubicón remontándose contra la República romana y desencadenando la segunda guerra civil de la República romana.
48 e.C.: Xuliu César gana a Pompeyo Magno na batalla de Farsalia, ésti va morrer pocu dempués asesináu.
45 e.C.: En venciendo na batalla de Munda, César acaba cola resistencia optimate, quitando la rebelión de Sestu Pompeyo.
44 e.C.: Xuliu César, autonomáu «dictador perpetuu», ye asesináu por senadores conspiradores.
31 e.C.: produzse la cuarta guerra civil de la República romana, d'onde sale trunfador el bandu de César Octavio.
27 e.C.: el Senáu romanu concéde-y a César Octavio el títulu de Augusto, esti fechu considérase como la nacencia del Imperiu romanu.

Asia

57 e. C.: nel sureste de Corea fúndase l'aldega Silla (fecha tradicional acordies con Samguk Sagi).
37 e. C.: nel sur de Manchuria fúndase Goguryeo (fecha tradicional acordies con Samguk Sagi).
18 e.C.: nel suroeste de Corea fúndase l'aldega de Baekje (fecha tradicional según Samguk Sagi).

Cultura

Teatru romanu de Mérida (añu 18 e.C.).
Arcu de Bará (añu 13 e.C., fecha averada).
Templu de Vesta en Roma.
Marcu Vitruvio, arquiteutu, escritor, inxenieru y tratadista.
Ara Pacis (13-9 e.C.).
pintura en Pompeya.
Produzse nesti sieglu la dómina dorada de la lliteratura llatina, coles obres, ente otros de Lucrecio (99 e.C.-¿55 e.C.?), Virxiliu (70-19 e. C.) y Horacio (65-8 e. C.). Nel añu 64 e. C. naz l'historiador Titu Liviu.

Ciencia y teunoloxía

Los chinos rexistren per primer vegada les manches solares.
87 e. C.: na islla de Antiquitera (Grecia) fabrícase'l mecanismu de Antiquitera, usáu pa siguir el movimientu de los cuerpos celestes. (Atopóse en 1902 por unos pescadores d'esponxes marines).
27 e.C.: los romanos constrúin la primera cúpula (el Panteón de Agripa).
Invéntase'l vidriu sopláu na historia de Siria Siria romana.

Persones relevantes

Xuliu César foi'l causante del final de la República romana ―de cinco sieglos d'esistencia― pa concentrar tolos poderes del estáu na so única figura como «dictador perpetuu».

Xuliu César (100-44 e. C.): militar y políticu romanu, dictador perpetuu de Roma.
Cleopatra VII (69-30 e. C.): última reina d'Exiptu y de la dinastía Ptolemaica.
Cneo Pompeyo Magno (106-48 e. C.): militar y políticu romanu, aliáu y posterior enemigu de Xuliu César.
Espartaco (113-71 e. C.): gladiador rebalbu.
Herodes I el Grande (73-4 e. C.): rei de Xudea y Galilea.
Horacio (65-8 e. C.): poeta romanu.
Lucio Cornelio Sila (138-78 e. C.): políticu y militar romanu, dictador de Roma.
Lucio Licinio Lúculo (118-56 e. C.): militar y políticu romanu.
Lucio Sergio Catilina (108-62 e. C.): políticu romanu, líder de la denomada Conxuración de Catilina.
Lucrecio (99-55 e. C.): poeta y filósofu romanu.
Marcu Antoniu (83-30 e. C.): militar y políticu romanu.
Marco Xunu Brutu (85-45 e. C.): políticu y romanu, ún de los líderes de la conxura escontra Xuliu César.
Marcu Licinio Crasu (115-53 e. C.): militar y políticu romanu.
Marcu Porcio Catón (95-46 e. C.): políticu romanu, senador optimate.
Marco Tuliu Cicerón (106-43 e. C.): políticu, orador y escritor de Roma.
Marcu Vipsanio Agripa (63-12 e. C.): militar romanu, llugarteniente d'Octavio Augusto.
Marcu Vitruvio (70-15 d. C.): arquiteutu, inxenieru y escritor romanu.
Mitrídates VI del Ponto (132-63 e. C.): rei del Ponto.
Quintu Sertorio (122-72 e. C.): militar y políticu romanu, dirixó la resistencia popular n'Hispania.
Sestu Pompeyo (65-35 e. C.): militar romanu, fíu de Pompeyo Magno.
Tigranes II el Grande (140-55 e. C.): rei d'Armenia.
Titu Labienu (100-45 e. C.): militar romanu, aliáu de Xuliu César, darréu pasóse al bandu optimate.
Titu Liviu (59-17 d. C.): historiador romanu.
Vercinxétorix (80-46 e. C.): caudiellu galu, dirixó la resistencia contra los romanos.
Virxiliu (70-19 e. C.): poeta romanu.