El mǐn (chinu tradicional: 閩語, chinu simplificáu: 闽语, pinyin: mǐnyǔ) ye una de los principales llingües siníticas por númberu de falantes.

Mǐn
閩語 / 闽语 / mǐnyǔ'
Faláu en Bandera de la República Popular China China
Bandera de Taiwán Taiwán
Bandera de Ḥong Kong Hong Kong
Bandera de Singapur Singapur
Rexón provincies chines de Fujian, Guangdong, Hainan, Shengsi (Zhejiang), Jiangsu y Liyang.
Falantes 60 000 000
Puestu 10º (Ethnologue 1996)
Familia Sino-tibetanu

 Sinítico
  Mǐn

Estatus oficial
Oficial en Nengún país
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 zh
ISO 639-2 chi (B), zho (T)
ISO 639-3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3 Plantía:Doc ISO3

Estensión del mǐn

Frecuentemente califíccase al chinu mǐn como un "dialeutu" del chinu, pero realmente'l conxuntu de variedaes mǐn constitúi una caña independiente de la familia sinítica, que de fechu nin siquier ye descendiente del chinu mediu a diferencia del restu de variedaes siníticas.

Historia

editar

La rexón d'orixe de les llingües mǐn, la provincia de Fújiàn y el nordeste de la provincia de Guăndōng, históricamente fueron rexones perifériques del imperiu chinu; l'ausencia de ríos importantes y el terrén montascosu caltuvieron relativamente aisllada la rexón. Por esa razón nun ye sorprendente que nesa rexón desenvolviérense llingües siníticas independientes del restu.

El nome mǐn correspuende al nome d'un reinu antiguu asitiáu na actual provincia de Fujian. Por ello, el calter 闽/閩 utilízase anguaño como abreviatura del nome d'esta provincia (nes matrícules de los coches, por casu). Un nome alternativu del dialeutu, n'escritura llatino, ye Hokkien (puramente mǐn meridional), que correspuende a la trescripción del nome Fujian según la pronunciación mǐn. El nome Hokkien utilízase enforma en Singapur, onde'l mǐn del sur ye'l dialeutu chinu más estendíu.

Clasificación

editar

Les variedaes dialeutales mǐn constitúin una caña de la familia llingüística sinítica. A diferencia del restu de grupos dialeutales chinos que paecen ser descendientes del chinu antiguu, el proto-mǐn sería una llingua hermana del chinu antiguu, non un descendiente direutu del mesmu.

Anque'l autores chinos prefieren falar de dialeutos (方言, fāngyán) al referise a les variedaes siníticas falaes, la intelixibilidá mutua ente éstes ye práuticamente nula polo que munchos llingüistes consideren el "chinu" una familia de llingües, y non una llingua única.

El mǐn ye'l cuartu dialeutu, nesti sentíu ampliu, más faláu del chinu dempués del mandarín, el wu y el cantonés. Tien alredor de 60 millones de falantes, principalmente na provincia de Fujian y en Taiwán. A la forma de mǐn del sur falada en Taiwán se la llapada dacuando taiwanés, anque apenes difier del mǐn del sur faláu na zona de Xiamen, nel sur de Fujian.

El mǐn ye tamién el dialeutu chinu más faláu ente les comunidaes chines del Sureste asiáticu, sobremanera en Singapur y Malasia. Tamién, por cuenta de la emigración dende Fujian, ye'l dialeutu más estendíu na islla de Hainan.

Clasificación interna

editar

Al respective de les variedaes específicamente mǐn esisten importantes diferencies. Tradicionalmente consideróse qu'esisten dos bloques dialeutales que son práuticamente inintelixibles ente sigo:[1]

  • El mǐn nán (闽南语 / 閩南語, mǐnnán yǔ, "llingua mǐn meridional").
  • El mǐn běi (闽北语 / 閩北語, mǐnběi yǔ, "llingua mǐn septentrional").

Dacuando'l mǐn del norte subdividir en cuatro variedaes: mǐn del norte (estrictu), mǐn del este, mǐn central y dialeutu de Puxian.

Sicasí, otros autores como Pan Maoding (1963), consideren que la división primaria dar ente mǐn oriental y mǐn occidental.[2] Esta reclasificación basar n'encuestes llingüístiques sobre la provincia de Fujian. Diverses isogloses favorecen la distinción oriental y occidental (el distintu tratamientu de les nasales del proto-min y los dos variedaes de /l/ del proto-min).

Variedaes

editar
 
Mapa colos dialeutos del mǐn.
 
Estensión del territoriu controláu pola dinastía Han escontra'l 190 d. C. Como puede apreciase la penetración nel dominiu lingüítico del chinu min ye bien pequeña.

 Min 

 minbei 

   


Min bei



Shaojiang mǐn bei




Mindong



Minzhong



Puxian



 minnan 

 Hokkien 


Amoy



Hoklo (taiwanés)




Teochew


   


Leizhou



Hainanés (Qiongwen)





Descripción llingüística

editar

L'aislamientu de la rexón mǐn fizo que les variedaes mǐn desenvolvieren carauterístiques propies ensin compartir col restu de llingües siníticas. Les variedaes mǐn retienen un númberu importante d'arcaísmos, dalgunos non atopaos n'otres llingües siníticas, coles mesmes que desenvolvieron un conxuntu completu d'innovaciones qu'estremaron entá más del restu de llingües siníticas. Anque lo difícil de les comunicaciones del territoriu non yá aislló la rexón del restu de territorios históricos de China sinón que tamién condució a una gran diversidá interna.

Fonoloxía

editar

Les variedaes mǐn caltienen ciertos arcaísmos y retienen delles traces del proto-sinítico que se perdieron n'otres variedaes de chinu. Por casu namái na variedaes mǐn pueden tienen tantu oclusives aspiraes o non aspiraes frente a tonos baxos (tonos yáng) amosando correspondencies regulares col restu de variedaes del grupu. Por esa razón les llingües mǐn son importantes pa reconstruyir la fonoloxía del proto-sinítico.

Les variedaes mǐn tamién amuesen correspondencies nes nasales que suxeren que ciertes nasales iniciales amosaben diferencies perdíes n'otres llingües siníticas, que son reflexaes sistemáticamente nos cognaos ente llingües mǐn. Igualmente'l proto-mǐn tenía diferencies ente *l y *lh. Por toes eses razones les variedaes mǐn son importantes pa la conocencia precisa de los desarrollos históricos dientro de la familia sinítica.

Gramática

editar

Los pronomes personal y deícticu difieren ente les distintes variedaes mǐn el siguiente cuadru resume les formes pa distintes variedaes:[3]

Chinu
mediu
Fúān Fúzhōo Jiànyáng Chóngān Yŏngān Xiàmén Jiēyáng Jiànōo Shaòwŭ Jiānglè
'yo' ŋo³ ŋuai³ ŋue⁹ ŋuai¹ ŋuo¹ gua³ ua³ 4 haiŋ³ ŋai⁹
'tu' nin³ ny³ noi⁹ nei¹ ŋi¹ li³ lɯ³ nin⁴ hien³ ne⁹
'él/ella' ky² hou¹ ŋy¹ ky⁴ hu³ ky³
'ésti' ʦa- ʦi- i⁷ i⁷ ʧo³ ʦit⁷ ʦek⁷ ioŋ7 ʧoŋ7 ʧia³
'aquél' hai- hi- o⁷ o⁷ uo³ hit⁷ hek⁷ o⁷ 7 va⁹

Comparanza léxica

editar

Les diferencies ente les llingües mǐn y el restu de variedaes siníticas puede ilustrase afechiscamente comparando formes fonolóxiques del chinu mediu coles sos correspondientes formes pronunciaes en llingües mǐn:[4]

Chinu
mediu
Fúzhōo Xiàmén Jiànyáng Yŏgān Shaòwŭ Jiānglè
pezuña diei te² tue² tau² te²
hermanu menor diei: tie⁶ ti⁶ tie⁵ te⁴
xudía dəo- tau⁶ tau⁶ teu⁶ 6
romper duân: touŋ³ 6 el toŋ5 tŭm⁵
llorar diei thie² thi² hie² the²
apilar diep thak⁸ tha?8 hai⁸ thɔ4
cabeza dəo thau² thau² heu² thø2
bolsa dâi- toi⁶ te⁶ lui⁶ tue⁵
pescuezu dəo- tau⁶ tau⁶ lo⁶ ___
venenu duok tøik⁸ tak⁸ lo⁸ tau⁴
cobre dung tøiŋ2 taŋ2 loŋ2 tãɯ2
azucre dâng thouŋ2 thŋ2 hɔŋ2 tham⁵ thoŋ7 thoŋ7
llargu ɖjang touŋ2 lɔŋ2 thoŋ2 thoŋ2
xamán ___ tøiŋ2 loŋ9 thuŋ2 thuŋ2
insectu ɖjung thøiŋ2 hoŋ9 thuŋ7 thuŋ9
morar ɖjo- tiu⁶ tiu⁶ thy⁶ thy⁶
árbol źju- ʦhiu⁶ ʦhiu⁶ ʧhy⁵ ʧhy⁵
delgáu bâk poʔ8 8 pho⁶ pho⁸
xarazo båk phøik⁸ pho⁸ phau⁷ phio⁵
avivar muâ muai² moi⁶ məi² mai²
cáñamu ma muai² moi⁶ məi⁷ mai⁹
almitir ńźjen- neiŋ6 noiŋ6 nin⁶ ŋiŋ6
dexar ńźjang- nioŋ6 nioŋ6 nioŋ5 ŋioŋ5
lluna ngjwɐt ŋuok⁸ ŋye⁸ ye⁶ ŋø8
carne ńźjuk nyk⁸ ny⁸ ny⁷ ŋy⁵
bambú ʈjuk tøik⁷ tek⁷ ty⁷ ty⁷ ty⁷ ty⁹
vuelta ʈjwän: tioŋ³ tŋ³ lyeŋ³ tẽ³ thien³ thøn9
paliyos ɖjwo- tøi⁶ ti⁶ ty⁶ ty⁶ thy⁶ thy⁶

Puede trate que la /d/ del chinu mediu tien trés correspondencies regulares distintes en mǐn que nun pueden esplicase por una evolución condicionada. Eso demuestra qu'en realidá en chinu mediu y nel restu de variedaes confundiéronse tres fonemes independientes /*d1, *d2, *d3/ en /d/. Por esa razón el chinu mǐn ye importante pa reconstruyir el proto-sinítico. Eso amuesa'l valor comparativu del chinu mǐn y el arcaismo d'estes variedaes.

PROTO-
SINÍTICO
Chinu
mediu
Fúzhōo Xiàmén Jiànyáng Yŏgān PROTO-
MINBEI
PROTO-
MINNAN
*d1 d t t t t *t1 *t
*d2 d t t l t *t2 *t
*d3 d th th h th *th *th

Les variedaes de Shaòwŭ y Jiānglè refkehan la diferencia anterior ente les alveolares/dentales d'amosando distintos desarrollos tonales, como s'aprecia na segunda parte de la tabla de cognaos. La tercer parte de la tabla tamién amuesa'l arcaismo de los dialeutos de Shaòwŭ y Jiānglè tamién caltienen distinciones nes nasales que se perdieron en chinu mediu. Estes diferencies remontar al proto-min y presumiblemente precisen ser reconstruyíes pal proto-sinítico.

Finalmente los dialeutos min tienen dentales en cognaos del chinu mediu con retroflexes (n'otres variantes de chinu les retroflexes del chinu mediu han evoluciado a africaes: chinu mediu ʈjuk > Beixín zhú, Ch.M. ʈjwän > P. zhuăn y Ch.M. ɖjwo > P. zhù)

Numberales comparaos

editar

Los numberales en distintes variedaes de chinu min son:

GLOSA Min bei Min nan PROTO-
MIN
Jian'ou Fuzhou
(Mindong)
Yong'an
(Minzhong)
Puxian Hokkien Youxi Shun-
Chang
'1' tsi42 el soɔ4 i13 ɬoʔ4 tsit53 ie24 i11 *tsit42
'2' ninɔŋ42 laŋ242 ŋi35 11 33 ne42 ŋi53 *ŋi42
'3' saŋ41 saŋ44 52 ɬɒ̃533 55 33 sɔ̃55 *saŋ44
'4' si33 sɛi213 si35 ɬi41 si21 sje51 si35 *si35
'5' ŋo42 ŋou242 ŋo21 ŋou11 33 ŋo42 ŋ31 *ŋo42
'6' ly42 løyʔ4 ly54 laʔ4 lak53 luo33 lyʔ5 *ljok⁵
'7' tsʰi24 tsʰɛiʔ23 tsʰi13 tsʰiʔ21 tsʰit21 tsʰje24 tsʰi11 *tsʰit24
'8' pai21 paiʔ23 pa13 pe11 pueʔ21 pi24 pa11 *paiʔ23
'9' kiu24 kau31 kjau21 kau453 kau53 kau55 kiu31 *kjau31
'10' si54 sɛiʔ4 sɿ54 ɬy24 tsap53 sa33 ʃiʔ5 *sip53

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. Yuán, 1960
  2. Pan Maoding, 1963; Norman, 1973
  3. J. Norman, p. 234
  4. J. Norman, p. 220

Bibliografía

editar
  • Karlgren, Bernhard (1954). «Compendium of Phonetics in Ancient and Archaic Chinese». Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities (26). páxs. 211-367. 
  • Pān Màodĭng et al. (1963). «Fújiàn hànyŭ fāngyán fēnqū lüèshuō». Zhongguo Yuwen (6). páxs. 475-95. 
  • Norman, Jerry (1988). Chinese, Cambridge Language Surveys. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29653-6.
  • Ramsey, S. Roberts (1987). The Languages of China. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-01468-X.
  • Yuán Jiāhuá (1960). Hànyŭ fāngyán gàiyào. Beixín: Wenzi Gaige Chubanshe.